نویسندگان
1
دانشجوی دکترای دانشگاه تهران
2
استاددانشگاه شهید بهشتی
,
نوع مقاله : علمی - پژوهشی
چکیده
یکی‌از مهم‌ترین بخش‌های اساطیر مانوی، روایات مربوط به رستاخیز و پایان جهان است. هرچند نوشته‌های گوناگون مانویان، از فرقه‌های گوناگون و زبان‌های مختلف، در نوع نگاه به رستاخیز و نیز در کلیت روایات، با هم سازگارند، اما تفاوت‌هایی هم در این روایات به چشم می‌خورد. در این نوشتار، به تفاوت روایات مربوط به رستاخیز، در متون ایرانی میانة تورفانی و کفالایای قبطی پرداخته‌ایم. آثار تورفان توسط مانویان آسیای مرکزی از فرقة دیناوریه و کفالایا توسط مانویان مصر نگارش یافته‌اند. در هردو روایت، در پایان جهان، بخشی از نور برای ابد در تاریکی اسیر می‌ماند. تفاوت‌های اساسی این دو روایت که خود ناشی از تفاوت جهان‌بینی و ریشه‌های فکری و فرهنگی این دو گروه از مانویان است، در سه محور اساسی قرار می‌گیرند: 1- در متون تورفان، ایزدان از اسارت ابدی بخشی از نور در تاریکی، هیچ اندوهی به دل راه نمی‌دهند؛ حال آنکه در کفالایا ایزدان از این اسارت سخت می‌گریند و مویه می‌کنند.2- به طور کلی و پیرو مورد نخست، ایزدان در روایات تورفانی از ویژگی‌های انسانی چون اندوه و ترس و مویه‌گری بری‌اند، حال آنکه در کفالایا، ایزدان به این دردهای انسانی مبتلایند و چهره‌ای زمینی‌تر دارند.3- در متون تورفان، علت اصلی اسارت نهایی پاره‌هایی از نور، ناامیدی آنها به رستگاری است. در این روایات، کلید رستگاری، امید است. در کفالایا برای امید چنین نقشی قایل نشده‌اند. در پایان، به تاثیرریشه‌های فکری و فرهنگی ایران و مصر بر شکل‌گیری این تفاوت‌ها می‌پردازیم
- - ابوالقاسمی، محسن، (1390)، مانی به روایت ابن‌ندیم، تهران : طهوری.
- - اسماعیل‌پور، ابوالقاسم،(1383)، اسطورۀ آفرینش در آیین مانی، تهران، نشر کاروان.
- - ____________،(1388)، ادبیات گنوسی، تهران، نشر اسطوره.
- - بویس، مری، ادبیات مانوی در ایرانی میانه، ترجمة یدالله منصوری، (1394) ، تهران: انتشارات آوای خاور.
- - بهار، مهرداد، (1369)، بندهش، تهران: توس.
- - بهار، مهرداد؛ اسماعیل‌پور، ابوالقاسم، (1394)، ادبیات مانوی، تهران: کارنامه.
- - زنر، آر.سی(1388)، زروان یا معمای زرتشتی‌گری، ترجمة تیمور قادری، تهران، انتشارات مهتاب.
- - شکری فومشی، محمد، مبانی عقاید گنوسی در مانویت(با رویکردی بر پدیدارشناسی نظام اساطیر)، نامة ایران باستان، سال سوم، شماره اول، بهار و تابستان 1382.
- - ویو، ژ، (1387)، اساطیر مصر، ترجمة ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران، نشر کاروان.
- - Allbery,C,(1983), RC.A Manichacan Psalm Book,Stuttgart,
- - Asmussen,Jes P, (1975),Manichaean Literature,Delmar.
- - Boyce Mary,‘The Manichaean Literature in Middle Iranian’, IRANISTIK (iteratur) Leidn/ Köln, (1968), pp. 67-76.(= Handbuch der Orientalistik, Abt. 1, Bd. IV, Abschn. 2, Lfg. 1)
- - _______, (1975), A Reader in Manichaeism, Middle Persian and Parthian, Acta Iranica 9,(1975), Leiden.y,A Word list in Manichean Middle Persian and Parthian,Leiden.
- - David BeDuhn, Jason,(2009), New Light on Manichaesm, Papers from Sixthinternational Congress on Manichaesm, Brill.
- - Durkin-meisterernst,Desmond, (2004), Dictionary of Manichaean middle Persian and Parthian,Brepols.
- - Gardner, Iain, (1995), The kephalaia of the teachers, Leiden.
- - Gnoli,Gherardo,(1987), Manichaean,in the Encyclopacdia ofReligion,ed.byMircea Eliade,vol9,New york,London.
- - Haardt,Robert,(1971),Gnosis,tr by j.f.Hendry,Leiden.
- - Hambis,Louis,Manicaean art,in Encyclopaedia of art,vol.IX
- - Holrody,Stuart(1997),The elements of Gnosticism,Melburne.
- - Jackson, A.V. Williams, (1932), Researches in Manichaeism,Columbia university press.
- - Shokri-Foumeshi, M., (2014), Mani’s Living Gospel and the Ewangelyōnīg Hymns. Edition, Reconstruction and Commentary with a Codicological and Textological Approach Based on Manichaean Turfan Fragments in the Berlin Collection, PhD dissertation, Free University, Berlin..
- - Sundermann, W.,( 1994), “Eva illuminatrix”, in: H. Preissler, H. Seiwert und H. Mürmel (eds.), Gnosisforschung und Religionsgeschichte. Festschrift für Kurt Rudolph zum 65. Geburtstag, Marburg, pp. 317-327.
)