رستاخیز مانوی در کفالایای قبطی و تطبیق آن با متون پارسی میانه و پارتی تورفانی، بر اساس تاریخ ادبیات مانوی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکترای دانشگاه تهران

2 استاددانشگاه شهید بهشتی

چکیده

یکی‌از مهم‌ترین بخش‌های اساطیر مانوی، روایات مربوط به رستاخیز و پایان جهان است. هرچند نوشته‌های گوناگون مانویان، از فرقه‌های گوناگون و زبان‌های مختلف، در نوع نگاه به رستاخیز و نیز در کلیت روایات، با هم سازگارند، اما تفاوت‌هایی هم در این روایات به چشم می‌خورد. در این نوشتار، به تفاوت روایات مربوط به رستاخیز، در متون ایرانی میانة تورفانی و کفالایای قبطی پرداخته‌ایم. آثار تورفان توسط مانویان آسیای مرکزی از فرقة دیناوریه و کفالایا توسط مانویان مصر نگارش یافته‌اند. در هردو روایت، در پایان جهان، بخشی از نور برای ابد در تاریکی اسیر می‌ماند. تفاوت‌­های اساسی این دو روایت که خود ناشی از تفاوت جهان‌بینی و ریشه‌های فکری و فرهنگی این دو گروه از مانویان است، در سه محور اساسی قرار می‌گیرند: 1- در متون تورفان، ایزدان از اسارت ابدی بخشی از نور در تاریکی، هیچ اندوهی به دل راه نمی‌دهند؛ حال آنکه در کفالایا ایزدان از این اسارت سخت می‌گریند و مویه می‌کنند.2- به طور کلی و پیرو مورد نخست، ایزدان در روایات تورفانی از ویژگی‌های انسانی چون اندوه و ترس و مویه‌گری بری‌اند، حال آنکه در کفالایا، ایزدان به این دردهای انسانی مبتلایند و چهره‌ای زمینی‌تر دارند.3- در متون تورفان، علت اصلی اسارت نهایی پاره‌هایی از نور، ناامیدی آنها به رستگاری است. در این روایات، کلید رستگاری، امید است. در کفالایا برای امید چنین نقشی قایل نشده‌اند. در پایان، به تاثیرریشه‌های فکری و فرهنگی ایران و مصر بر شکل‌گیری این تفاوت‌ها می‌پردازیم

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Comparative Analysis of Manichean Resurrection in Coptic Kephalaia and Parthian Turfani and Middle Persian on the Basis of Manichean Literary History

نویسندگان [English]

  • Hosssein Mostafavi Kashani 1
  • Abolghasem Esmailpour 2
1 Ph.D Student. Tehran univercity
2 professor.Sahid Beheshti univercity
چکیده [English]

One of the key components of Manichean myths is related to resurrection and eschatology narratives. Although, generally speaking, different Manichaean narratives, written by members of different sects and languages have a compatible narrative point of view and attitude towards resurrection, there are considerable differences between these points of view and attitudes as well. In the present study, when it comes to the issue of resurrection in Manichean myths, the narrative differences between Parthian Turfani texts and Coptic Kephalaia are reviewed. Parthian Turfani texts and Coptic Kephalaia are respectively written by Manicheans of Central Asia (who belonged to Dinawariyeh Sect) and Manicheans of Egypt. In both narrative points of view, a part of light is eternally imprisoned by darkness. Due to the differences in worldviews and differences in cultural and ideological factors, the key narrative variations of the texts in disclosure of resurrection can be summarized as follows: 1- In Turfani texts, gods do not lament the eternal imprisonment of light in darkness. However, in Kephalaia, gods lament this event gravely. 2- In Turfani texts, gods do not have humane characteristics such as lamentation, fear, sadness, but in Kephalaia, gods have been inflicted by such humane feelings and have been represented in more mundane terms. 3- In Turfani texts, the key reason of light’s imprisonment in darkness is the overall skepticism towards promises of salvation. In Kephalaia, hope does not play any part in the narrative development of the texts. At the end, the study the impacts of cultural and ideological factors of Persia and Egypt on materialization of these differences is reviewed.        

کلیدواژه‌ها [English]

  • Manichaeism
  • Resurrection
  • Kephalaia
  • Middle Persian
  • Parthian Turfani
  1. - ابوالقاسمی، محسن، (1390)، مانی به روایت ابن‌ندیم، تهران : طهوری.
  2. - اسماعیل‌پور، ابوالقاسم،(1383)، اسطورۀ آفرینش در آیین مانی، تهران، نشر کاروان.
  3. - ____________،(1388)، ادبیات گنوسی، تهران، نشر اسطوره.
  4. - بویس، مری، ادبیات مانوی در ایرانی میانه، ترجمة یدالله منصوری، (1394) ، تهران: انتشارات آوای خاور.
  5. - بهار، مهرداد، (1369)، بندهش، تهران: توس.
  6. - بهار، مهرداد؛ اسماعیل‌پور، ابوالقاسم، (1394)، ادبیات مانوی، تهران: کارنامه.
  7. - زنر، آر.سی(1388)، زروان یا معمای زرتشتی‌گری، ترجمة تیمور قادری، تهران، انتشارات مهتاب.
  8. - شکری فومشی، محمد، مبانی عقاید گنوسی در مانویت(با رویکردی بر پدیدارشناسی نظام اساطیر)، نامة ایران باستان، سال سوم، شماره اول، بهار و تابستان 1382.
  9. - ویو، ژ، (1387)، اساطیر مصر، ترجمة ابوالقاسم اسماعیل‌پور، تهران، نشر کاروان.
  10. - Allbery,C,(1983), RC.A Manichacan Psalm Book,Stuttgart,
  11. - Asmussen,Jes P, (1975),Manichaean Literature,Delmar.
  12. - Boyce Mary,‘The Manichaean Literature in Middle Iranian’, IRANISTIK (iteratur) Leidn/ Köln, (1968), pp. 67-76.(= Handbuch der Orientalistik, Abt. 1, Bd. IV, Abschn. 2, Lfg. 1)
  13. - _______, (1975), A Reader in Manichaeism, Middle Persian and Parthian, Acta Iranica 9,(1975), Leiden.y,A Word list in Manichean Middle Persian and Parthian,Leiden.
  14. - David BeDuhn, Jason,(2009), New Light on Manichaesm, Papers from Sixthinternational Congress on Manichaesm, Brill.
  15. - Durkin-meisterernst,Desmond, (2004), Dictionary of Manichaean middle Persian and Parthian,Brepols.
  16. - Gardner, Iain, (1995), The kephalaia of the teachers, Leiden.
  17. - Gnoli,Gherardo,(1987), Manichaean,in the Encyclopacdia ofReligion,ed.byMircea Eliade,vol9,New york,London.
  18. - Haardt,Robert,(1971),Gnosis,tr by j.f.Hendry,Leiden.
  19. - Hambis,Louis,Manicaean art,in Encyclopaedia of art,vol.IX
  20. - Holrody,Stuart(1997),The elements of Gnosticism,Melburne.
  21. - Jackson, A.V. Williams, (1932), Researches in Manichaeism,Columbia university press.
  22. - Shokri-Foumeshi, M., (2014), Mani’s Living Gospel and the Ewangelyōnīg Hymns. Edition, Reconstruction and Commentary with a Codicological and Textological Approach Based on Manichaean Turfan Fragments in the Berlin Collection, PhD dissertation, Free University, Berlin..
  23. - Sundermann, W.,( 1994), “Eva illuminatrix”, in: H. Preissler, H. Seiwert und H. Mürmel (eds.), Gnosisforschung und Religionsgeschichte. Festschrift für Kurt Rudolph zum 65. Geburtstag, Marburg, pp. 317-327.