گونه‌ی نویافته‌ی دو هفت‌خانِ مستقل «هفت‌لشکر و هفت دربند» در دست‌نویس تحریر بزرگ مسیّب‌نامه

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

استادیار زبان و ادبیات فارسی دانشگاه حکیم سبزواری

چکیده

در میان حماسه‌های دینی منثور فارسی، سه‌گانه‌های حماسی مسیّب‌نامه، مختارنامه و ابومسلم‌نامه اعتبار و جایگاه ممتازی دارند که موضوع خون‌خواهی امام حسین(ع)، براندازی امویان و مروانیان و تحریک انگیزه‌ی اقتدار دولت شیعی در آن‌ها برجستگی و نمود پیدا کرده است. مسیّب‌نامه حماسه‌ای است که با در نظر گرفتن ژرف‌ساخت نهضت توّابین، شخصیّت تاریخی مسیّب را از منظر ادبی و خیالی برجسته و بازآفرینی کرده است تا زمینه‌ی ظهور مختار و ابومسلم و تحقق دیگر آرمان‌های خروج منتقمان فراهم آید. موضوع پژوهش حاضر، مطالعه موردی و تشریح نویافتگی طرح مضمون «دو هفت‌خان مستقل» برای مسیّب بن قعقاع، پهلوان محوری حماسه‌ی منثور مسیّب‌نامه است. ابوطاهر طرسوسی یا وارس بخاری در گزارش رسالت مسیّب به یزید، دو هفت‌خان را تحت عنوان «هفت لشکر» و «هفت دربند» ترتیب داده است و این مقاله کوشیده تا ضمن توصبف آن‌ها و سنجش مشخّصات هر یک با هفت‌خان رستم، تلقّی خود را در توجیه هفت‌خان انگاشته شدن آن‌ها ارائه کند. بر اساس شواهد ذکرشده در این پژوهش، مسیّب‌نامه نخستین حماسه‌ای است که در خصوص تحقّق یک رویداد، آزمون گذر از دو هفت‌خان بزرگ و کوچک را برای پهلوان محوری روایت طرح کرده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Two new independent kinds of «Haft Khan: Haft Lashkar & Haft Darband» in manuscript of major Writing of Musayyab Nameh

نویسنده [English]

  • Milad Ja'farpoor
nothing
چکیده [English]

In religious Persian prose epics, trilogy epics of Musayyab Nameh, Mukhtar Nameh & Abu Muslim Nameh have importance that they emphasized on the subject of Imam Hussein’s Revenge & show falling of Umayyad & Marwani dynasties. Epic of Musayyab Nameh according to the historical context of Tawabin movement, turn historical Character of Musayyab into literary & imaginary form, to provide the basis for the emergence of Mukhtar and Abu Muslim and the achievement of other aspirations for the exodus.
The subject of this paper is a case study and an explanation of the new theme of two Independent «Haft Khan / Seven Trouble» for Musayyab Ibn Qa’Qae’, the main hero of the prose epic of Musayyab Nameh. The storyteller, Waris Bukhari or Abu Tahir Tarsusi, in narration of Musayyab travel to deliver Muhammad Ibn Hanafiieh’s letter to Yazid, have been organized two «Haft Khan / Seven Trouble» under the title «Haft Lashkar / seven troops» & «Haft Darband / seven threshold» & This article attempted to describe them along with the comparison between characteristics of each one to Rostam’s «Haft Khan / Seven Trouble», emphasizes the correctness of Musayyab’s Difficult Steps assignment to «Haft Khan / Seven Trouble». According to the evidence presented in this study, Musayyab Nameh is a first epic that organized two «Haft Khan / Seven Trouble» in an independent event for the main hero.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Abu Tahir Tarsusi
  • Muhammad Beqai Waris Bukhari
  • Musayyab Nameh
  • Haft Khan
  • Haft Lashkar
  • Haft Darband
آیدنلو، سجّاد .(1388). «هفت‌خان پهلوان»، دوفصلنامه‌ی نثرپژوهی دانشگاه شهید باهنر کرمان (ادب و زبان سابق)، ش 26، صص 1- 28.
- أسدی طوسی، علی بن أحمد .(1389). گرشاسپ‌نامه، تصحیح حبیب یغمایی، تهران: دنیای کتاب.
- امیدسالار، محمود .(1395). «هفت‌خان رستم و منطق روایت حماسی در شاهنامه»، ترجمه‌ی محمّدصادق گران‌بها، فصلنامه‌ی پاژ مؤسسه‌ی فرهنگی - هنری سرای فردوسی، س 5، ش 22، صص 16 - 48.
- ----------- .(1377). «هفت‌خان رستم بیژن و منیژه و نکاتی درباره منابع و شعر فردوسی»، فصل‌نامه‌ی ایران‌شناسی، س 10، ش 39، صص 540 - 547.
- ایران‌شاه بن أبی‌الخیر .(1370). بهمن‌نامه، تصحیح رحیم عفیفی، تهران: علمی و فرهنگی.
- حاجیانی، فرح، اکبر صیّادکوه و انسیه هاشمی قلاتی .(1395). «بن‌مایه‌های فولکلوریک در طومارهای نقّالان»، دوماهنامه‌ی فرهنگ و ادبیّات عامیانه دانشگاه تربیت مدرّس، س 4، ش 9، صص 61 - 81.
- حق‌پرست، لیلا و مرمیم صالحی‌نیا .(1394). «رمزگشایی الگوی اسطوره‌ای نجات خورشید در هفت‌خان»، فصلنامه‌ی جستارهای نوین ادبی دانشگاه فردوسی مشهد، س 48، ش 188، صص 49 - 66.
- حیدریان شهری، احمدرضا و منصوره حاجی هادیان .(1394). »بازخوانی سفر قهرمان در داستان هفت‌خان رستم و معلّقه‌ی عنترة بن شدّاد عبسی»، دوفصلنامه‌ی زبان و ادبیّات عربی دانشگاه فردوسی مشهد، س 7، ش 13، صص 29 - 57.
- خالقی مطلق، جلال .(1361). «فرامرزنامه»، فصلنامه‌ی ایران‌نامه، س 1، ش 1، صص 22 - 45.
- دزفولیان، کاظم و فرهاد شاکری .(1389). «فرامرز و هفت‌خان»، دوفصلنامه‌ی تاریخ ادبیّات دانشگاه شهید بهشتی، ش 3/66، صص 139 - 155.
- ساوجی، سلمان .(1348). مثنوی جمشید و خورشید، تصحیح ج.پ. آسموسن و فریدون وهمن، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
- شکیبی ممتاز، نسرین و مریم حسینی .(1391). «سفرهای آیینی اسفندیار در شاهنامه»، فصلنامه‌ی پژوهش زبان و ادبیّات فارسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات اجتماعی، س 10، ش 26، صص 25 - 50.
- شیرویه نامدار .(1384). تهران: ققنوس.
- عثمان مختاری .(1377). شهریارنامه، تصحیح غلامحسین بیگدلی، تهران: پیک فرهنگ.
- عرفانیان، لیلا و شهلا شریفی .(1392). «بررسی معانی پنهان در ورای لایه‌ی داستانی هفت‌خان رستم»، فصلنامه‌ی پژوهش‌های بلاغی دانشگاه پیام نور، س 1، ش 2، صص 11 - 25.
- غفوری، رضا .(1396). «بررسی چند روایت از نبرد ایرانیان با دیوهای مازندران در متون پهلوانی پس از شاهنامه»، دوفصلنامه‌ی زبان و ادبیّات فارسی دانشگاه خوارزمی، س 25، ش 83، صص 209 - 230.
- فردوسی، ابوالقاسم .(1388). شاهنامه، به کوشش سعید حمیدیان، تهران: قطره.
- قربان‌صباغ، محمودرضا .(1392). «بررسی ساختار در هفت‌خان رستم: نقدی بر کهن‌الگوی سفر قهرمان»، فصلنامه‌ی جستارهای نوین ادبی دانشگاه فردوسی مشهد، س 46، ش 180، صص 27 - 56.
- کزّازی، میرجلال‌الدّین و مهدی‌رضا کمالی بانیانی .(1395). «تحلیل شخصیّت رستم در هفت‌خان بر اساس دیدگاه‌های یونگ و فروید»، فصلنامه‌ی فنون ادبی دانشگاه اصفهان، س 8، ش 4، صص 1 - 16.
- مشهور، پروین‌دخت .(1378). «هفت‌خوان یا هفت‌خان و برجستگی‌های این رزم‌نامه»، فصلنامه‌ی نامه‌ی پارسی شورای گسترش زبان و ادبیّات پارسی، س 4، ش 2، صص 172 - 179.
- نبی‌لو، علیرضا .(1390). «بررسی و تحلیل ساختار روایی هفت‌خان رستم»، دوفصلنامه‌ی پژوهش‌های ادب عرفانی دانشگاه اصفهان (گوهر گویا)، س 5، ش 20، صص 93 - 118.
- واحددوست، مهوش .(1394). «ساختارشناسی خان‌های رستم و تارئیل»، فصلنامه‌ی جستارهای نوین ادبی دانشگاه فردوسی مشهد، س 48، ش 190، صص 1 - 32.
- واحددوست، مهوش و علی دلانی میلان .(9013). «بررسی ساختاری خان و هفت‌خان در شاهنامه و اسطوره‌ها و حماسه‌های دیگر»، دوفصلنامه‌ی زبان و ادب فارسی دانشگاه خوارزمی، س 13، ش 71، صص 137 - 160.
- وارس بخاری، محمّدبقای و ابوطاهر طرسوسی، حماسه‌ی مسیّب‌نامه، تصحیح میلاد جعفرپور، تهران: بنیاد موقوفات افشار.
- هفت‌لشکر (طومار جامع نقّالان) .(1377). تصحیح مهران افشاری و مهدی مدائنی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
- همای‌نامه .(1383). تصحیح محمّد روشن، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
- مادح، قاسم .(1380). جهانگیرنامه، تصحیح سیّد ضیاءالدّین سجّادی، تهران: مؤسّسه‌ی مطالعات اسلامی دانشگاه تهران - دانشگاه مک‌گیل.