نویسندگان
1
عضو هیات علمی دانشگاه سیستان و بلوچستان
2
استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه زابل
,
نوع مقاله : علمی - پژوهشی
چکیده
آغاز سرایش شعر فارسی و تعیین نخستین شاعر تاریخ ادبیات فارسی یکی از مهمترین مباحثی است که به دلیل وجود آرا و اقوال مختلف در هالهای از ابهام باقی مانده است. مطابق با نظر برخی از پژوهشگران، یعقوب لیث صفاری به عنوان احیاگر شعر فارسی از زبان عربی بیبهره بودهاست و جانشینان وی نیز راه او را در بیاعتنایی به زبان و ادب عربی پیمودهاند. مقالة حاضر در نظر دارد با هدف تبیین جایگاه زبان و ادبیات عربی در دربار یعقوب لیث و جانشینانش، بر اساس منابع کتابخانهای با روش توصیفی- تحلیلی، دلایلی را بر عربی دانستن یعقوب و جانشینانش ذکر کند و به روشنگری دربارة وضعیت زبان و ادبیات عربی در آن دوران بپردازد. نتایج این مقاله نشان میدهد که سلسلة صفاریان؛ به ویژه در قرن چهارم هجری از شعر عربی رویگردان نبوده؛ بلکه دوستدار آن نیز بوده است و آنچه در مورد یعقوب لیث، مؤسس این سلسله، مبنی بر بیبهره بودن وی از زبان عربی و احیاگری شعر فارسی آمده، بی پایه و اساس و ریشه گرفته از کتاب تاریخ سیستان است.
- منابع و مراجع
- فارسی
- ابن اثیر، علی‌بن محمد (1370). تاریخ کامل. ترجمة حمیدرضا آژیر، چاپ اول، تهران: اساطیر.
- بهار، محمد تقی (1349). سبک شناسی. جلد دوم، چاپ سوم، تهران: سپهر.
- ترکمنی آذر، پروین (1389). تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوره صفاریان و علویان. چاپ پنجم، تهران: انتشارات سمت.
- تاریخ سیستان. (1381). تصحیح محمد تقی بهار، چاپ دوم، تهران: معین.
- تویسرکانی، قاسم (1350). زبان تازی در میان ایرانیان پس از اسلام (از آغاز فرمانروایی تازیان تا برافتادن خلافت عباسیان). تهران: دانشسرای عالی.
- جرفادقانی، ابوالشرف ناصح بن ظفر(1374). ترجمة تاریخ یمینی. تصحیح جعفر شعار، چاپ سوم، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
- حسینی، محمد باقر (1382). جاحظ نیشابور. چاپ اول، مشهد: مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه فردوسی.
- حقیقت، عبدالرفیع (1385). جنبش شعوبیان (آزادمردان ایرانی) از سده‌ی اول تا پنجم هجری. تهران: کومش.
- دبیرسیاقی، محمد (1374). پیشاهنگان شعر پارسی (سده‌های سوم و چهارم و آغاز سده پنجم). چاپ چهارم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- زرین کوب، عبد الحسین (1368). تاریخ ایران بعد از اسلام. چاپ پنجم، تهران: انتشارات امیر کبیر،
- سیستانی، محمد اعظم(1367). سیستان (سرزمین ماسه‌ها و حماسه‌ها). کابل: مرکز علوم اجتماعی اکادمی علوم.
- شمیسا، سیروس (1383). سبک‌شناسی نثر. تهران: نشر میترا.
- صفا، ذبیح الله (1371). تاریخ ادبیات در ایران. ج 1، چاپ دهم، تهران، انتشارات فردوس.
- عوفی، محمد (1321). لباب الألباب. به سعی و اهتمام ادوارد برون، لیدن (هلند): بریل .
- گردیزی، ابوسعید (1363). زین الاخبار. تصحیح عبدالحی حبیبی، چاپ اول، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
- محمدی خمک، جواد (1378). ماتیکان سیستان. چاپ اول ، مشهد: واژیران.
- مستوفی، حمدالله‌بن ابی بکر (1339). تاریخ گزیده. به اهتمام ابوالحسین نوایی، چاپ اول، تهران: انتشارات امیرکبیر.
- موریسن، جورج و همکاران (1380). ادبیات ایران از آغاز تا امروز. ترجمه یعقوب آژند، تهران: نشر گستره.
- ناتل خانلری، پرویز (1365). تاریخ زبان فارسی. ج1. تهران: نشر نو.
- ناجی، محمدرضا(1386). فرهنگ و تمدن اسلامی در قلمرو سامانیان. تهران: انتشارات امیرکبیر.
- عربی
- ابن منظور، محمد بن مکرم (1414ق). لسان العرب. بیروت: دار صادر.
- ایروانی‌زاده، عبد الغنی؛ شاملی، نصر الله (1384ش). الأدب العربی و الإیرانیون. چاپ اول، تهران: انتشارات سمت.
- باخرزى ، على‌بن‌حسن‌بن على‌بن ابى طیّب (1993م). دمیة القصر و عصرة أهل العصر. تحقیق دکتر محمد تونجی، بیروت: دارالجیل.
- بوش، فخری (2012م). «الشعر العربی فی إیران فی القرنین الرابع و الخامس الهجریین- جرجان نموذجا». مجلة جامعة دمشق، العدد الأول، صص 84-41.
- ثعالبى، ابو منصور (1983م). یتیمه الدهر فى شعراء أهل العصر. بیروت: دار الکتب العلمیة،
- الحموی، یاقوت (1980م). معجم الأدباء. بیروت: دار الفکر.
- ضیف، شوقی (بی تا). تاریخ الأدب العربی. ط1، القاهره: دار المعارف.
- المسعودی، أبوالحسین‌بن‌علی المسعودی (1425ق). مروج الذهب و معادن الجوهر. راجعه: کمال حسن مرعی، ط1، بیروت: المکتبة العصریة.
- بهار، محمد تقی (1349). سبک شناسی. جلد دوم، چاپ سوم، تهران: سپهر.
- ترکمنی آذر، پروین (1389). تاریخ تحولات سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی ایران در دوره صفاریان و علویان. چاپ پنجم، تهران: انتشارات سمت.
- تاریخ سیستان. (1381). تصحیح محمد تقی بهار، چاپ دوم، تهران: معین.
- تویسرکانی، قاسم (1350). زبان تازی در میان ایرانیان پس از اسلام (از آغاز فرمانروایی تازیان تا برافتادن خلافت عباسیان). تهران: دانشسرای عالی.
- جرفادقانی، ابوالشرف ناصح بن ظفر(1374). ترجمة تاریخ یمینی. تصحیح جعفر شعار، چاپ سوم، تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
- حسینی، محمد باقر (1382). جاحظ نیشابور. چاپ اول، مشهد: مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه فردوسی.
- حقیقت، عبدالرفیع (1385). جنبش شعوبیان (آزادمردان ایرانی) از سده‌ی اول تا پنجم هجری. تهران: کومش.
- دبیرسیاقی، محمد (1374). پیشاهنگان شعر پارسی (سده‌های سوم و چهارم و آغاز سده پنجم). چاپ چهارم، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- زرین کوب، عبد الحسین (1368). تاریخ ایران بعد از اسلام. چاپ پنجم، تهران: انتشارات امیر کبیر،
- سیستانی، محمد اعظم(1367). سیستان (سرزمین ماسه‌ها و حماسه‌ها). کابل: مرکز علوم اجتماعی اکادمی علوم.
- شمیسا، سیروس (1383). سبک‌شناسی نثر. تهران: نشر میترا.
- صفا، ذبیح الله (1371). تاریخ ادبیات در ایران. ج 1، چاپ دهم، تهران، انتشارات فردوس.
- عوفی، محمد (1321). لباب الألباب. به سعی و اهتمام ادوارد برون، لیدن (هلند): بریل .
- گردیزی، ابوسعید (1363). زین الاخبار. تصحیح عبدالحی حبیبی، چاپ اول، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
- محمدی خمک، جواد (1378). ماتیکان سیستان. چاپ اول ، مشهد: واژیران.
- مستوفی، حمدالله‌بن ابی بکر (1339). تاریخ گزیده. به اهتمام ابوالحسین نوایی، چاپ اول، تهران: انتشارات امیرکبیر.
- موریسن، جورج و همکاران (1380). ادبیات ایران از آغاز تا امروز. ترجمه یعقوب آژند، تهران: نشر گستره.
- ناتل خانلری، پرویز (1365). تاریخ زبان فارسی. ج1. تهران: نشر نو.
- ناجی، محمدرضا(1386). فرهنگ و تمدن اسلامی در قلمرو سامانیان. تهران: انتشارات امیرکبیر.
- عربی
- ابن منظور، محمد بن مکرم (1414ق). لسان العرب. بیروت: دار صادر.
- ایروانی‌زاده، عبد الغنی؛ شاملی، نصر الله (1384ش). الأدب العربی و الإیرانیون. چاپ اول، تهران: انتشارات سمت.
- باخرزى ، على‌بن‌حسن‌بن على‌بن ابى طیّب (1993م). دمیة القصر و عصرة أهل العصر. تحقیق دکتر محمد تونجی، بیروت: دارالجیل.
- بوش، فخری (2012م). «الشعر العربی فی إیران فی القرنین الرابع و الخامس الهجریین- جرجان نموذجا». مجلة جامعة دمشق، العدد الأول، صص 84-41.
- ثعالبى، ابو منصور (1983م). یتیمه الدهر فى شعراء أهل العصر. بیروت: دار الکتب العلمیة،
- الحموی، یاقوت (1980م). معجم الأدباء. بیروت: دار الفکر.
- ضیف، شوقی (بی تا). تاریخ الأدب العربی. ط1، القاهره: دار المعارف.
- المسعودی، أبوالحسین‌بن‌علی المسعودی (1425ق). مروج الذهب و معادن الجوهر. راجعه: کمال حسن مرعی، ط1، بیروت: المکتبة العصریة.
)