از فهم گزاره تا شناخت عصر (واکاوی ویژگی‌های دورۀ گذار در اواخر قرن نهم هجری)

نوع مقاله : کوتاه

نویسنده

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

این پژوهش با هدف بررسی و تحلیل تحوّلاتی نوشته شده که ادبیات فارسی در اواخر قرن نهم بر خود دیده است. در جستار پیش روی، ابتدا مقدّمه‌ای دربارۀ آرای صاحب‌نظران اعم از منطقیون، بلاغیون و ادبا دربارۀ شعر و حقیقت آن آمده است. سپس بر اساس روش‌های مرسوم در تاریخ اندیشه، تاریخ‌گرایی نوین و انسان‌شناسی، به بررسی و تحلیل گزاره‌ای از بهارستان که دربارۀ شعر و حقیقت آن بیان شده، پرداخته شده است. سعی بر آن بوده که این گزاره با استفاده از توصیف انبوه، نسبت به پس‌زمینه‌ای که در آن بیان شده است معنا شود. یافته‌ها نشان می‌دهد که منطقیون «تخیّل» را عنصر سازنده و حقیقت شعر معرّفی کرده و به تمایز نگاه خویش با نگاه جمهور که حقیقت شعر را وزن و قافیه می‌شمرده‌اند، تأکید ورزیده‌اند. البتّه همواره نظرگاه منطقیون مورد توجه نبوده است؛ بلکه در نظر بعضی از ادبا مانند جامی که اشعارش مملو از تخیّل است، نگرش جمهور در برابر نگرش منطقیون برکشیده شده است. نتایج به‌دست‌آمده از این پژوهش، سبب این تفوّق را برخاسته از ویژگی‌های دوره‌ای می‌داند که جامی در آن می‌زیسته است و می‌توان از آن با عنوان دورۀ گذار یاد کرد.

عنوان مقاله [English]

بررسی دورۀ گذار از رهگذر تذکره‌های قرن نهم (طرح یک گمانه در تاریخ ادبیات)

نویسنده [English]

  • Saeid Radfar
دانشگاه فردوسی مشهد
چکیده [English]

در این خرده جستار سعی شده گمانه‌ای در باب قرن نهم مطرح شود. این گمانه بدین شرح است که میتوانیم قرن نهم را به مثابۀ دورۀ گذار در نظر بگیریم. مقصود ما از دورۀ گذار دوره ای است که در آن شاهد الگوواره های رایج همان دوره و همچنین الگوواره های دورۀ بعد هستیم. البته وجود این الگوواره ها به طور کامل و تثبیت شده ای نیست. بلکه به طور متغیر و ناپایدار و به شکلی تثبیت نشده شاهد آنها هستیم. به زعم ما میتوان در مورد قرن نهم چنین نظری مطرح کرد. قرن نهم محمل ظهور تفکرات و الگوواره های دورۀ قبل و همچنین مقداری از الگوواره های دورۀ پسین یعنی قرن دهم است. ما سعی کرده ایم این مسئله را از رهگذر سه تذکره بهارستان(با اغماض اگر باب هفتم آن را تذکره بدانیم)، تذکرة الشعرا و مجالس النفایس بررسی و گمانه ای را برای خوانش دوباره این قرن مطرح کنیم.

کلیدواژه‌ها [English]

  • تذکره
  • بهارستان
  • جامی
  • قرن 9
  • دوره
  • دورۀ گذار

مراجع

  1. ارسطو. 1388. دربارۀ هنر شعر: نامۀ ارسطوطالیس. متجرم: سهیل محسن افنان. تهران: حکمت.
  2. جامى‏, نورالدّینعبدالرّحمان‏بناحمد. 1379. بهارستان و رسائل جامى‏. تصحیح: اعلاخان افصح‏زاد، محمدجان عمراُف و ابوبکر ظهورالدّین‏. تهران: میراث مکتوب.
  3. دولتشاهسمرقندی. 1900. تذکرة الشعراء. به سعی و اهتمام ادوارد براون. لیدن: بریل.
  4. صفوی, ساممیرزا. 1384. تحفۀ سامی. تصحیح و تحشیه رکنالدّین همایون فرّخ. تهران: اساطیر.
  5. طوسى‏, محمدبنمحمدنصیرالدّین. 1389. معیارالأشعار و میزان‏الأفکار فى شرح معیارالأشعار. تصحیح محمد فشارکى‏. تهران: میراث مکتوب‏.
  6. فتوحی, محمود. 1395. صد سال عشق مجازی. تهران: سخن.
  7. فخری اصفهانی, شمس الدین‌محمدبن‌فخرالدین‌سعید. 1389. معیار جمالی و مفتاح ابواسحاقی. تصحیح و تحقیق یحیی کاردگر. تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
  8. کاشفی, کمال الدین حسین واعظ. 1369. بدایع الافکار فی صنایع الاشعار. ویراستار و گزارده میر جلال الدین کزازی. تهران: مرکز.
  9. منز, بئاتریس فوربز. 1390. قدرت،سیاست و مذهب در ایران عهد تیموری. ترجمۀ جواد عباسی. مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
  10. نثاری بخاری, حسنبنخواجه. 1377. مذکّر احباب. مقدمه، تصحیح و تعلیقات نجیب مایل هروی. تهران: مرکز.
تاریخ ادبیات
دوره 11، شماره 1
1397
صفحه 63-82

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار