تاریخ یعقوبی از جمله کتب تألیف شده در سدههای نخست اسلامی است که در بخشهایی از آن به ذکر قسمتی از حوادث تاریخی و اجتماعی زمان مانی میپردازد. مانویّت که به عنوان گرایشی فکری و در عین حال نهضتی اجتماعی در سد‌‌ة سوم میلادی توسّط مانی بنیان نهاده شد، عصارهای از باورهای رایج زمان خود و پیش از خود بود. این آیین، تلفیقی از تفکّرات گوناگون از جمله: مسیحیّت، آراء گنوسی، عقاید قدیمی بابلی، فلسفة بودایی و عقاید ایرانی زردشتی و غیر زردشتی بود که به دوران اسلامی نیز رسید و بازتاب آن در آثار باقی مانده از مورّخان، محقّقان و ... به عربی و فارسی بعد از اسلام دیده می شود. این آیین که بنیانگذارش داعیة جهانی بودن آن را در سر میپرورانید، با حوادث و اتّفاقاتی روبه رو شد که مسیری متفاوت از یک دین جهانی یافت. این رویدادها و حوادث تحت تأثیر نیروهای دینی و مذهبی زمان مانی و در رأس آن زرتشتیگری به وجود آمد. در این گفتار با بررسی آراء تاریخ یعقوبی در خصوص مانی و حوادث و اتّفاقات زمان وی، به بررسی این حوادث و نیز به گزارشی از وضعیّت دین در زمان مانی پرداخته میشود.
)