هزلیات سنایی در بستر مناسبات سیاسی و اجتماعی در حدیقه الحقیقه

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی، تهران, ایران.

2 استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد علوم و تحقیقات دانشگاه آزاد اسلامی ، تهران، ایران

چکیده

بخشی از اشعار سنایی هزل و هجو است که در آن، گروه های مختلف اجتماعی سرزنش شده است. این بخش از اشعار وی گاهی از دایره ی ادب و نزاکت خارج می شود و با هنجار شکنی هدفی را دنبال می کند. این پژوهش به روش توصیفی و تحلیلی، بستر ها، علل و عوامل رویکرد سنایی به این نوع شعر را بررسی و با ارایه ی شواهد و مستندات از آثار وی، ادعای تعلیمی بودن نوع ادبی هزل و میزان رسیدن به هدف را تحلیل می کند. با توجه به اینکه سنایی شاعری متشرع و مقید به اصول اخلاقی بود، بکارگیری واژگان، مفاهیم و حکایات خلاف مبادی ادب باید توجیحی داشته باشد. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که اوضاع سیاسی، اجتماعی، اخلاقی جامعه سنایی را به هزل گویی واداشته است تا در قالب هزل، کج اندیشی‌ها و کاستی‌ها، خطاهای فردی، اجتماعی ،‌ اخلاقی و ابن الوقت بودن مردم را آشکار کند و تذکر دهد. در برخی از این هزل ها همانند هزل شاعران سیم پرست، صوفیان و علمای مکار و فرصت طلب، از جهت آشکار ساختن زوایای تاریک اعمال آنان، می توان تعلیمی بودن هزل پذیرفت.
واژگان کلیدی : سنایی، حدیقه الحقیقه، هزل تعلیم ، اوضاع سیاسی اجتماعی

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Sanai's satires in the context of political and social relations in Hadiqah al-Haqiqah

نویسندگان [English]

  • Godrat azarnia 1
  • Esmaeil Azar 2
1 PhD candidate in Persian Language and Literature; Faculty of Language and Literature and Humanities and Social Sciences – Islamic Azad University, Research and Science Branch of Tehran, Tehran, Iran –
2 Professor in Persian Language and Literature, Department of, Faculty of Language and Literature and Humanities and Social Sciences – Islamic Azad University
چکیده [English]

It is part of Sanai's satirical poems in which various social groups are blamed. This part of his poems sometimes goes beyond the circle of politeness and decency and pursues a goal by breaking the norm. This descriptive and analytical study examines the contexts, causes and factors of Sanai's approach to this type of poetry and analyzes the claim that Hazel's literary type is educational and the extent to which it is achieved by providing evidence and documentation of his works. Given that Sanai was a religious poet and bound by moral principles, the use of words, concepts and anecdotes contrary to the principles of literature should be justified. The findings of the study show that the political, social, and moral situation of the Sana'i community has led to jokes in order to expose and point out the individual, social, moral, and immorality of the people in the form of jokes, biases and shortcomings. In some of these jokes, such as the jokes of pious poets, Sufis, and cunning and opportunistic scholars, in order to expose the dark corners of their actions, one can accept that the joke is educational.
Keywords: Sanai, Hadiqah al-Haqiqah, joke of education, socio-political situation

کلیدواژه‌ها [English]

  • "Sanai"
  • Hadiqah al-Haqiqah
  • "
  • "satire of education"Tsocio-political situation"

مراجع

ابن الجوزی، ابوالفرج(1393)، تلبیس ابلیس، ترجمه‌ی علیرضا ذکاوتی، تهران: نشر دانشگاهی.
- اسکویی، نرگس( 1395) «معرفت شناسی هزل تعلیمی در آثار سنایی غزنوی»، فصلنامه‌ی پژوهش های ادبی، دوره‌ی 6، شماره‌ی 2، شماره‌ی پیاپی 18.
- انوشه، حسن( 1381)، فرهنگ‌نامه‌ی ادب فارسی، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزرات فرهنگ و ارشاد اسلامی.
- بهار، محمد تقی(1393)، بهار و ادب فارسی، به کوشش محمد گلبن، چاپ چهارم، تهران: علمی و فرهنگی.
- بیهقی، ابوالفضل (1370 تاریخ بیهقی، به کوشش فیاض و غنی، تهران: خواجو.
- حسینی، مریم(1392)، سنایی پژوهی، چاپ دوم، تهران: دانشگاه الزهراء.
- خاتمی، احمد و الهام باقری(1393 )، «طنز روایی و کاربرد آن در حدیقه»، ادب فارسی، شماره 4، بهار و تابستان، 52-23.
- درگاهی، محمود (1373)، طلایه‌داران طریقت، تهران: ستارگان.
- دورانت، ویل (1376)، تاریخ تمدن، جلد 6، تهران: علمی فرهنگی.
- دهخدا، علی اکبر(1337)، لغت نامه. تهران:سازمان لغت‌نامه، چاپ سیروس.
- راوندی،محمدبن علی(1364)، راحۀ الصدور و آیة السرور. تصحیح محمد اقبال و مجتبی مینوی، تهران: امیرکبیر.
- زرین کوب، عبدالحسین(1369)، جستجو در تصوف ایران، چاپ چهارم، تهران: امیرکبیر.
- ................................ (1378)، با کاروان حله، چاپ یازدهم، تهران. علمی.
-..................................(1384)، سیری در شعر فارسی، چاپ چهارم، تهران: سخن.
-..................................( 1386)، از گذشته‌ی ادبی ایران، تهران سخن.
- سراج طوسی، ابونصر(1382)، اللمع فی التصوف، به کوشش رینولد نیکلسون چاپ دوم، تهران: اساطیر.
- سرامی، قد معلی(1373)، از رنگ گل تا رنج خار، تهران: علمی فرهنگی.
- سنایی،مجدود ابن آدم(1388)، دیوان سنایی. به کوشش محمد تقی مدرس رضوی، تهران: سنایی.
-..................(1374)، حدیقه الحقیقه، به تصحیح محمد تقی مدرس رضوی، تهران: دانشگاه تهران.
-................. (1398)، مثنوی های حکیم سنایی غزنوی، تصحیح محمد تقی مدرس رضوی، تهران: دانشگاه تهران.
- شفیعی کدکنی، محمد رضا (1372)، تازیانه‌های سلوک، تهران: آگاه.
- صفا، ذبیح اله (1372)، تاریخ ادبیات در ایران، تهران: توس.
- طوسی، خواجه نصیر الدین(1374)، اخلاق ناصری، تهران: قدیانی.
- طغیانی، اسحاق و مریم حیدری.(1391)،جنبه های تعلیمی مثنوی حدیقه سنایی،پژوهشنامه ادبیات تعلیمی،شماره 15،پاییز، 25 - 1
- عنصر المعالی، کیکاووس(1371)، قابوسنامه، به تصحیح غلامحسن یوسفی، تهران : علمی فرهنگی.
- عوفی، محمد (1335)، تذکره لباب الالباب، به کوشش ادوارد براون، تهران: فخر رازی.
- غزالی، محمد(1384)، احیا علوم الدین، ترجمه‌ی محمد خوارزمی، به کوشش حسین خدیو جم، تهران: علمی فرهنگی.
-.....................( 1390)، کیمیای سعادت، به کوشش حسین خدیو جم، تهران، علمی فرهنگی.
-.....................(1367)، نصیحۀ الملوک ، تصحیح جلال الدین همایی، تهران، نشر هما.
- غنی، قاسم ( 1375)، تاریخ تصوف در اسلام، تهران: زوّار.
- فرخ نیا، مهین دخت (1389)،«ساختار داستانی حکایت ها در حدیقه‌ی سنایی»، فصلنامه‌ی کاوش نامه، سال یازدهم،شماره‌ی 21
- فطوره چی، مینو (1384)، سیمای جامعه در آثار سنایی، تهران: امیر کبیر.
- گرجی، ابوالقاسم (1397)، تاریخ فقه و فقها، تهران: سمت.
- مدرس رضوی، محمد تقی (1344)، تعلیقات حدیقه.،تهران: پژوهشگاه علوم انسانی.
- مستوفی، حمداله(1394)، تاریخ گزیده، به تصحیح محمد روشن، تهران: افشار.
- نظام الملک طوسی، ابوعلی (1378)، سیرالملوک، تهران: علمی و فرهنگی.
- نیکوبخت، ناصر (1380)، هجو در شعر فارسی، چاپ اول، تهران، دانشگاه تهران.
- هدایت، رضا قلی خان (1384)، مجمع الفصحا، به کوشش مظاهر مصضّا، تهران: ‌امیرکبیر.
تاریخ ادبیات
دوره 13، شماره 2 - شماره پیاپی 84
پاییز و زمستان ۱۳۹۹ شماره پیاپی: ۸۴/۲
بهمن 1399
صفحه 5-30

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار