نوع مقاله : علمی - پژوهشی
چکیده
یکی از انواع فعل در زبان فارسی، افعال پیشوندی است که کمابیش از دورة باستان تاکنون در زبان فارسی رواج دارند. در این مقاله چگونگی کاربرد افعال به همراه پیشوند و تأثیر کارکرد آن در فعل از چند منظر مطالعه و بررسی شدهاند. روش انجام این پژوهش از طریق مطالعۀ تاریخی – تطبیقی زبانشناسی تاریخی در زبان فارسی است. اهدافی که در این پژوهش دنبال میشود این است که سیر تاریخی زبان فارسی و تحولات دستوری (صرفی – نحوی) در حوزۀ پیشوندهای فعلی برپایۀ متون پیگیری شود و با اشاره به صورتهای تاریخی فارسی باستان و میانه، نمودِ آن در چند متن برگزیدۀ فارسی دری به نتایجی بیانجامد.-نخست از دیدگاه پیشینة تاریخی و دگرگونیهای آوایی صورت گرفته در پیشوند فعل از زبانهای ایرانی باستان تا فارسی دری مورد بررسی قرار گرفته است. در زبانهای اوستایی و فارسی باستان کمابیش بیست و یک پیشوند فعلی وجود داشته است که علاوه بر کارکرد و یا نقشِ پیشوند فعل، بهعنوانِ قید و حرف اضافه نیز بودهاند. این پیشوندها در زبانهای میانه غالباً یا متروک شدهاند و یا چونان جزئی مرده در ساختمان فعل به کار رفتهاند و کارکرد پیشوندی خود را از دست دادهاند. در فارسی میانه برای پرُکردن جای آنها زبان به پیشوندهای جدیدی نیاز پیدا کرد که بیشتر از قیدها، صفتها و حروف اضافه دوره باستان بودهاند. این دسته به منظور پدیدآوردنِ معنایِ جدید بر سر افعال میآمدند و در آن تغییر معنایی ایجاد میکردهاند.- دوم از نظر کارکرد معنایی این پیشوندها مورد بررسی قرار گرفتهاند که رویهمرفته به سه دسته تقسیم شدهاند:نخست پیشوندهایی که در معنی اصلی خود به کار رفتهاند.دیگر پیشوندهایی که در معنی فعل ساده هیچ تغییری ایجاد نمیکنند، مگر اینکه جنبه تأکیدی دارند.دستة سوم پیشوندهایی که در معنی فعل ساده تغییر ایجاد میکنند و به فعل معنی تازهای میبخشند.- سوم کارکرد نحوی این پیشوندها در رابطه با فعل در محور همنشینی جمله مورد ارزیابی قرار گرفته است.- در پایان افزون بر نتایج بهدستآمده، پیشوندهای فعلی از منظر بسامد و میزان کاربرد آنها با فعلهای ساده در قالب جدول و نمودار مورد تحلیل قرار گرفتهاند.