آیین گنوسی درحقیقت کیشی عرفانی است که هرچند در دامان مسیحیّت پرورش یافت، امّا نمی‌توان آن را آیینی تنها مسیحی دانست. این آیین، نحله‌های گوناگونی از جمله: مانویّت، صابئین مندایی، طریقة شمعون، والنتین، بازیلیدیس، مرقیون و... را شامل می شود. گنوسیان دارای دیدگاه های ثنوی بودند و این جهان را آفریدة خدای شر می‌دانستند. پایه و اصل اساسی عقاید گنوسی این نکته است که روح انسان در این دنیا اسیر است و راه نجات و رهایی او دستیابی به گنوس یا همان معرفت نجات بخش است که توسّط فرستادگان الهی و منجیان آسمانی برای انسان به ارمغان آورده می‌شود و راه کسب این گونه معرفت قلب است نه عقل. این عقیده در عرفان اسلامی نیز یکی از مهمترین و اساسی ترین نکات بشمارمی‌رود و مشابهت فراوانی در دیدگاه معرفت شناسانة گنوسی و اسلامی وجود دارد. در آثار شاعران بزرگ عارف همچون عطّار می‌توان نشانه‌هایی از عقاید گنوسی یافت که از جملة این عقاید دیدگاه عطّار نسبت به معرفت است.
)