دیوان خاقانی یکی از پر ابهام‌ترین کتابهای شعر در ادبیّات ایران است. دلایل ابهام در شعر خاقانی اگر با متون هم‌زمان آن مثل کلیله و دمنه مقایسه شود، البتّه ماهیّتی بسیار متفاوت‌تر پیدا خواهد کرد. علل ابهام در کلیله و دمنه اغلب به عاملهای خارج از درون نویسنده مثل سیاست، فرهنگ و ماهیّت موضوع مربوط است. در حالی که عامل دشواری در شعر خاقانی بیش از هر چیزی متأثّر از متغیّرهای درونی است. احساس حقارت از پاره‌ای تعلّقات خانوادگی، روح بی تاب و تعالی طلب او را در مسیر فراگیری علوم مختلف و شکوفایی استعدادهای ادبی قرار می‌دهد. دست‌یابی به درخشش علمی و ادبی در میان ارباب علم و فضل و در شهر کوچکی چون شروان، به شهرتی زودهنگام برای شاعر منجر می‌شود و جوازی برای تقرّب به دربار و دولت برای او فراهم می‌آورد. ارتباط با صاحبان بی استعداد قدرت و ثروت و حتّی مدّعیان علم و ادب او را به رجوع مداوم و جدال آمیز درونی و کشف نبوغ ادبی در خود وامی‌دارد و گرفتاریهای اسارت گونه در زادگاه نیز روح مأیوس و بلند پرواز او را به سیاحتهای شبانه در افلاک بیکران و تسکین دهنده‌های روانی در میان زمینیان سوق می‌دهد. درآمیختگی با سیاست‌مداران نیز کلام او را با احتیاط و محافظه‌کاری و کلّی گویی همراه می‌کند.
)