شواهد تاریخی و ادبی نویافته دربارۀ تبار اشکانیِ داستان ویس و رامین

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار تاریخ دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران

2 استادیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید چمران اهواز، اهواز، ایران.

چکیده

دربارۀ تبار داستان ویس و رامین از دیرباز مباحث بسیاری مطرح شده است. برخی از پژوهشگران این داستان را متعلق به زمان و مکان خاصی ندانسته‌ و با عنوان «تخیلی» از آن یاد کرده‌اند. برخی دیگر برای آن هویت تاریخی قائل شده و خاستگاه آن را به روزگار ساسانیان، اشکانیان و دیگر ادوار تاریخی نسبت داده‌اند. بر مبنای پژوهش‌ مینورسکی، انتساب این داستان به عصر اشکانی محتمل­تر از دیگر دوره‌هاست. در پژوهش حاضر تلاش شده است با واکاوی منابع تاریخی و ادبی از منظری نوین، افزون بر شواهد مینورسکی، شواهد و استناداتی نویافته دربارۀ تبار اشکانی داستان ارائه شود. همچنین شواهد بیشتری در تأیید برخی دیدگاه‌های او به دست داده شده است. روش مورد استفاده در این پژوهش پرهیز از کلی‌گویی و تلاش به منظور به دست دادن جزئیاتی شفاف و مرتبط با تبارِ اشکانی داستان است. ابتدا پیشینه، فرضیه‌ها و نظریه‌های مختلف دربارۀ تبار این داستان ذکر شده است؛ سپس با مطالعۀ تاریخ و منابع مربوط به روزگار اشکانیان، بازتاب وقایع این عصر در ویس و رامین نشان داده می‌شود. در این راستا، شواهد نویافته‌ای از دورۀ اشکانی در پیوند با قلمرو جغرافیایی، سنت‌های داستانی و حماسی و شفاهی، آیین‌ها، سرگرمی­ها و بازی­ها، اهمیت اسب‌سواری و تیراندازی، ساختار ارتش و مواردی از این دست، مورد ارزیابی و بررسی تحلیلی قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

New Historical and Literary Evidence about the Parthian Origins of Weiss and Ramin Story

نویسندگان [English]

  • Farshied Naderi 1
  • Ghodratollah Zarouni 2
1 Assistant Professor of History, Shahid Chamran University of Ahvaz, Ahvaz, Iran
2 Assistant Professor of Persian Language and Literature, Shahid Chamran University of Ahvaz, Ahvaz, Iran.
چکیده [English]

There have been many discussions about the origins of the story of Weiss and Ramin for a long time. Some researchers do not believe that this story belongs to a specific time and place and refer to it as "fictional". Others have given it a historical identity and attributed its origin to the Sassanid, Parthian, or other historical periods. Based on Minorski's research, the attribution of this story to the Parthian era is more likely than other periods. In the current research, an attempt has been made to present new evidence and references about the Parthian origin of the story by analyzing historical and literary sources from a new perspective, in addition to Minoruski’s evidence. Furthermore, more evidence has been provided in support of some of his views. The method used in this research is to avoid generalization and try to get clear details related to the Parthian origins of the story. First, the background, various hypotheses, and theories about the origins of this story are mentioned; then, by studying the history and sources related to the Parthian era, it is shown that the events of this era are reflected in Weiss and Ramin. In this regard, new evidence from the Parthian period in connection with the geographical territory, narrative, epic and oral traditions, rituals, entertainment and games, the importance of horses, riding and shooting, the structure of the army, and the like are examined and analyzed.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Weiss and Ramin
  • Fakhruddin As’ad Gorgani
  • origins of story
  • Parthians
  • آموزگار، ژاله (1398) تاریخ اساطیری ایران، تهران: سمت.
  • آموزگار، ژاله و یحیی ماهیارنوابی (1379) «پهلوی، زبان و ادبیات»، دانشنامۀ جهان اسلام، زیر نظر غلامعلی حدادعادل، تهران، بنیاد دایرة‌المعارف اسلامی، ج 5، ص 829تا833.
  • اصلانی، فرهاد و کلثوم غضنفری (1397) «تحلیل و تفسیر مناسک زردشتی در منظومۀ ویس و رامین»، تفسیر و تحلیل متون زبان و ادبیات فارسی (دهخدا)، س 10، ش 35، ص 89تا108
  • بروسیوس، ماریا (1390) ایرانیان عصر باستان، ترجمۀ هایده مشایخ، تهران: هرمس.
  • بویس، مری (1380) «نوشته‌ها و ادب پارتی»، تاریخ ایران از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانیان، (جلد سوم قسمت دوم)، گردآوری احسان یارشاطر، ترجمۀ حسن انوشه، تهران: امیرکبیر، ص 735تا753.
  • بویس، مری (1395) زرتشتیان باورها و آداب دینی آن‌ها، ترجمۀ عسکر بهرامی، تهران: انتشارات ققنوس.
  • بیوار، ا.د.ه (1380) «تاریخ سیاسی ایران در دورۀ اشکانیان»، تاریخ ایران از سلوکیان تا فروپاشی دولت ساسانیان، (جلد سوم قسمت اول)، گردآوری احسان یارشاطر، ترجمۀ حسن انوشه، تهران: امیرکبیر، ص 123تا201.
  • پیگولوسکایا، نینا (1372) شهرهای ایران در روزگار پارتیان و ساسانیان، ترجمۀ عنایت‌الله رضا، تهران: علمی و فرهنگی.
  • تفضلی، احمد (1364) ترجمۀ مینوی خرد، تهران: توس.
  • تفضلی، احمد (1378) تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، به کوشش ژاله آموزگار، تهران: سخن.
  • خاراکسی، ایزیدور (1390) ایستگاه‌های پارتی، کهن‌ترین متن مکتوب جغرافیایی ایران باستان، تطبیق با متون یونانی و ترجمه به انگلیسی و تعلیقات ولیفرد. ه. شاف، ترجمه فیروز حسن عزیز، تهران: گنجینۀ هنر، موسسۀ فرهنگی ایکوموس ایران، مهندسین مشاور استوناوند افراز.
  • خالقی‌مطلق، جلال (1369) «بیژن و منیژه و ویس و رامین (مقدمه‌ای بر ادبیات پارتی و ساسانی)»، ایران‌شناسی. ش 6. ص 298 – 273.
  • خان‌مرادی، مژگان (1396) «زنان خاندان سلطنتی در دورۀ اشکانی»، تاریخ اسلام و ایران، س27 ، دورۀ جدید، ش 36، پیاپی 126، زمستان، ص 67-49.
  • خطیبی، ابوالفضل (1394) «اشکانیان در حماسۀ ملی»، تاریخ جامع ایران، جلد دوم، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، سرویراستاران حسن رضایی‌باغ‌بیدی، محمود جعفری‌دهقی، تهران، مرکز دائرة‌المعارف بزرگ اسلامی، ص 371-420.
  • درویرس، یان. ویلم (1392) «آنچه استرابو دربارۀ سرزمین پارت و اشکانیان گفته است»، امپراتوری اشکانی و اسناد و منابع آن، گردآوری یوزف ویسهوفر، ترجمۀ فرید جواهر کلام، تهران: نشر و پژوهش فرزان روز، ص417تا445.
  • دوبواز، نیلسون (1396) تاریخ سیاسی پارث، تهران: علمی و فرهنگی.
  • رضایی‌باغ‌بیدی، حسن (1394) راهنمای زبان پارتی (پهلوی اشکانی)، تهران: ققنوس.
  • رویانی، وحید (1391) «تشابهات ویس و رامین و بهمن نامه»، جستارهای ادبی، س 45، ش 176، ص 75تا94.
  • رینگرِن، هلمر (1388) تقدیرباوری در منظومه‌های حماسی فارسی (شاهنامه و ویس و رامین)، ترجمۀ ابوالفضل خطیبی، تهران: هرمس.
  • زنر، آر. سی (1377) تعالیم مغان، ترجمۀ فریدون بدره‌ای، تهران: توس.
  • زنر، آر. سی (1384) زروان یا معمای زرتشتی‌گری، ترجمۀ تیمور قادری، تهران: امیرکبیر.
  • سرخوش‌کرتیس، وستا (1394) اساطیر ایران، ترجمۀ محمدمهدی باقی و شیرین مختاریان، تهران: پرسش.
  • شایگان، محمدرحیم (1395) «بن‌مایه‌های کهن ایرانی در ویس و رامین»، ترجمۀ سیما سلطانی، بخارا، مرداد و شهریور، ش 113، ص 84-102.
  • شیپمان، کلاوس (1386) مبانی تاریخ پارتیان، ترجمۀ هوشنگ صادقی، تهران: نشر و پژوهش فرزان‌روز.
  • عریان، سعید (1371) متون پهلوی، گردآورنده: جاماسپ جی دستور منوچهر جی جاماسپ آسانا، تهران: کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران.
  • فولتس، ریچارد (1396) دین‌های ایران باستان، برگردان امیر زمانی، تهران: نشر دیبایه.
  • گرگانی، فخرالدین اسعد (1337) ویس و رامین، به اهتمام محمد جعفر محجوب. تهران: بنگاه نشر اندیشه.
  • گرگانی، فخرالدین اسعد (1395) ویس و رامین، به کوشش محمد روشن، تهران: صدای معاصر.
  • گیمن، دوشن (1375) دین ایران باستان، ترجمۀ رویا منجم، تهران: فکر روز.
  • لازار، ژیلبر (1393) «سرچشمۀ فارسی ویس و رامین»، شکل‌گیری زبان فارسی، ترجمۀ مهستی بحرینی، تهران: هرمس، ص 111تا121.
  • ماهیارنوابی، یحیی (1386) درخت آسوریگ، متن پهلوی، آوانوشت، ترجمۀ فارسی، فهرست واژه‌ها و یادداشت‌ها، تهران: موسسۀ فرهنگی-انتشاراتی فروهر.
  • ماهیارنوابی، یحیی (1387) یادگار زریران، متن پهلوی با ترجمه فارسی و آوانویسی لاتین و سنجش آن با شاهنامه، تهران:انتشارات اساطیر.
  • مجمل التواریخ و القصص (1383) تصحیح ملک الشعرای بهار. تهران: دنیای کتاب.
  • مستوفی، حمدالله (1387) تاریخ گزیده، به اهتمام دکتر عبدالحسین نوایی، تهران: امیرکبیر.
  • مشکور، محمدجواد (1347) تاریخ اجتماعی ایران در عهد باستان، انتشارات دانشسرای عالی.
  • مشکور، محمدجواد و مسعود رجب نیا (1374) تاریخ سیاسی و اجتماعی اشکانیان – پارسیان (پهلویان قدیم)، تهران: دنیای کتاب.
  • موله، ماریژان (1377) ایران باستان، ترجمۀ ژاله آموزگار، تهران: توس.
  • موذن‌جامی، مهدی (1388) ادب پهلوانی؛ مطالعه‌ای در تاریخ ادب ایرانی از زردشت تا اشکانیان، تهران: ققنوس.
  • میرخواند (محمد بن خاوند شاه) (1338) تاریخ روضه الصفا فی سیره الانبیا و الملوک الخلفا، تصحیح جمشید کیانفر، تهران: پیروز.
  • مینورسکی، ولادیمیر (1395) «ویس و رامین داستان عاشقانه پارتی»، چاپ در کتاب ویس و رامین فخرالدین اسعد گرگانی به کوشش محمد روشن، تهران: صدای معاصر
  • نادری، فرشید(1397) «مبانی و ریشه‌های مشروعیت شاه در دورۀ اشکانی»، تاریخ اسلام و ایران دانشگاه الزهرا (س)، س28، دورۀ جدید، ش 39، پیاپی 139، پاییز، ص 107تا131.
  • نادری، فرشید(1399) «پیوندهای خویشاوندی در دورۀ اشکانی»، پژوهشنامۀ تاریخ اجتماعی و اقتصادی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، س9، ش2، پاییز و زمستان، ص 301تا319.
  • نیبرگ، هنریک. ساموئل (1383) دین‌های ایران باستان، ترجمۀ سیف‌الدین نجم‌آبادی، کرمان: انتشارات دانشگاه شهید باهنر کرمان.
  • هدایت، صادق (1395) «چند نکته دربارۀ ویس و رامین»، چاپ در کتاب ویس و رامین فخرالدین اسعد گرگانی به کوشش محمد روشن، تهران: صدای معاصر
  • واردی، زرین‌تاج و لیلا عبدی (1389) «جلوه‌های فرهنگ ایران باستان و اسلام در ویس و رامین»، مجلۀ مطالعات ایرانی. س9، ش17، ص 227تا236.
  • وامقی، ایرج (بی‌تا) «بحثی دربارۀ واژۀ اوستایی خویت ودثه»، جشن نامه محمد پروین گنابادی ، تهران: توس، ص 455تا472.
  • ولسکی، یوزف (1383) شاهنشاهی اشکانی، ترجمۀ مرتضی ثاقب‌فر، تهران: ققنوس.
  • ویسهوفر، یوزف (1385) ایران باستان از 550 پیش از میلاد تا 650 پس از میلاد، ترجمۀ مرتضی ثاقب‌فر، تهران: ققنوس.

 

  • Edwell, Peter (2013), “The Euphrates as a boundary between Rome and Parthia in the late Republic and eraly Empire”, Antichthon , 47, pp 191-206.
  • Pourshariati, Parvaneh, (2017), “KĀRIN,” Encyclopædia Iranica, online edition, available at http://www.iranicaonline.org/articles/karin (accessed on 15 May 2017).