بازشناسی احوال و آثار و نسخه شناسی اشعار شعاع شیرازی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانشیار زبان و ادبیات فارسی، واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران.

چکیده

میرزا محمّد حسین شعاع شیرازی، متخلّص به «شعاع» و ملقّب به «شعاع­المُلک» از تذکره­نویسان و شاعران عهد قاجار و اوایل دورۀ پهلوی است. محققان پیشین در مورد زندگی و احوال وی به کوتاهی سخن رانده­اند و به برخی از آثار وی اشاره نکرده یا دچار لغزش­هایی شده­اند که در این مقاله به آن­ها پرداخته خواهد شد. با وجود آنکه وی از بزرگ­ترین قصیده­سرایان فارس در آن دوره محسوب می­شود ولی متأسفانه هنوز دیوان حجیمش منتشر نشده است. از اشعار وی سیزده نسخۀ پراکنده در کتابخانه­های دانشگاه تهران، مرکز دائرة­المعارف بزرگ اسلامی و کتابخانۀ فرمانفرمایان وجود دارد که در این مقاله یکایک آن نسخ معرفی شده و مورد بحث قرار خواهد گرفت. این مقاله به شیوۀ کتابخانه­ای جمع­آوری شده و تلاش گردیده است متونی که شعاع شیرازی آنها را تصحیح کرده، نوشته یا سروده است مورد تحلیل قرار گیرد. در این پژوهش کتابخانۀ شخصی شعاع که جزو کتابخانه­های شخصی کم­نظیر ایران بوده و شامل منابع اصلی برای تدوین تذکره­های وی بوده معرفی و برخی کتاب­های موجود در آن کتابخانه مورد شناسایی قرار گرفته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Survey of Shuae Shirazi’s Life and Works and Codicology of His Poems

نویسنده [English]

  • Mohammad Hadi Khaleghzadeh
Associate professor of Persian Language and Literature, Islamic Azad University, Yasouj, Iran
چکیده [English]

Mirza Mohammad Hossein Shuae Shirazi, pen named "Shuae" and tagged "Shuae al-Mulk", is one of the great biographers and poets of the Qajar era and the early Pahlavi age. Earlier researchers have talked briefly about his life and circumstances and they have not mentioned some of his works or have even made mistakes which are addressed in this essay. Unfortunately, although he is considered one of the greatest poets of Fars in that age, his bulky Divan has not been published yet. There are thirteen manuscripts of his poems scattered in the libraries of the University of Tehran, the center of the Great Islamic Encyclopedia, and the Farmanfarmayan Library; each of those copies will be introduced and discussed in this article. The data of this article have been collected using library sources and an attempt has been made for the first time to analyze the texts that Shuae Shirazi edited, wrote, or composed. In this research, Shuae's personal library, one of the few private libraries in Iran, is recognized as containing the main sources for compiling his biography; besides, some books available in that library have been identified and introduced.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Manuscripts
  • Shuae Shirazi
  • biography
  • poetry
  • آقا بزرگ تهرانی، محمّد محسن (1403ق) الذّریعه الی تصانیف­الشیعه، بیروت: دارالاضواء، 26 ج.
  • اکرمی، محمّد رضا (1392) «بررسی واو ربط در تصحیح دیوان باباکوهی»، پژوهش­های نقد ادبی و سبک­شناسی، سال سوم، شمارۀ 3، ص 31 تا 63.
  • امیر معزّی، ابوعبداللّه محمّد (1333ق) دیوان امیر معزّی، به تصحیح محمّد حسین شعاع، نسخۀ خطی 2499، تهران: کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی.
  • «انتقال کتابخانۀ علی­اصغر حکمت به کتابخانۀ مرکزی» (1351) یغما، ش 286، تیرماه، ص 241 و 242.
  • جعفریان، رسول (1376) میراث اسلامی ایران، 10 ج، قم: کتابخانۀ مرعشی نجفی.
  • دانش­پژوه، محمّدتقی، ایرج افشار (1346) نشریۀ نسخه­های خطی کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، جلد 5، تهران: دانشگاه تهران.
  • دانشور، عبدالمحمّد (1401) در جستجوی رفتگان در شیراز، تهران: آفرینش.
  • رکن­زادۀ آدمیّت، محمّدحسین (1337) دانشمندان و سخن­سرایان فارس، 5ج، تهران: کتابفروشی اسلامیّه و خیّام.
  • زرّین­کوب، عبدالحسین(1375) جستجو در تصوّف ایران، تهران: امیرکبیر.
  • شعاع، محمّد حسین (1312ق، الف) «مجد همگر1»، ارمغان، د 14، ش 2و 3و 4و 5، اردیبهشت و خرداد و تیر و مرداد.
  • شعاع، محمّد حسین (1312ق، ب) «ابوالعلاء گنجوی»، ارمغان، د 14، ش 10، ص 705 تا 713.
  • شعاع، محمّد حسین (1313) جُنگ شعاع (اشعار شعرای متقدم و معاصر)، نسخۀ خطی 9648، کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی.
  • شعاع، محمّد حسین (1322ق) نسخۀ خطی شمارۀ 295 (رسالۀ شعشعه)، کتابخانۀ دانشگاه تهران، بخش اهدایی علی­اصغر حکمت.
  • شعاع، محمّد حسین (1329ق) اشعۀ شعاعیّه، محمّد حسین شعاع، نسخۀ خطی شمارۀ 1/304، تهران: کتابخانۀ دانشگاه تهران.
  • شعاع، محمّد حسین (1335ق) دیوان اشعار­ نسخۀ خطی شمارۀ 145 و شمارۀ ثبت 66823، تهران: مرکز دائرة­المعارف بزرگ اسلامی.
  • شعاع، محمّد حسین (بی‌تا، الف)، دیوان اشعار، نسخۀ خطی شمارۀ 296، تهران: کتابخانۀ دانشگاه تهران، بخش اهدایی علی‌اصغر حکمت.
  • شعاع، محمّد حسین (بی‌تا، ب) دیوان اشعار­، نسخۀ خطی شمارۀ 298، تهران: کتابخانۀ دانشگاه تهران، بخش اهدایی علی‌اصغر حکمت.
  • شعاع، محمّد حسین (بی‌تا، ج) دیوان اشعار (اشعار تاریخی یا ماده­تاریخ)، نسخۀ خطی شمارۀ 299، تهران: کتابخانۀ دانشگاه تهران، بخش اهدایی علی­اصغر حکمت.
  • شعاع، محمّد حسین (بی‌تا، د) دیوان اشعار­، نسخۀ خطی شمارۀ 301، تهران: کتابخانۀ دانشگاه تهران، بخش اهدایی علی­اصغر حکمت.
  • شعاع، محمّد حسین (1336ق) اشعۀ سعدی­، نسخۀ خطی 51116، تهران: کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی.
  • شعاع، محمّد حسین (1347ق) دیوان اشعار­، نسخۀ خطی شمارۀ 300، به خط شاعر، تهران: کتابخانۀ دانشگاه تهران، بخش اهدایی علی­اصغر حکمت.
  • شعاع، محمّد حسین (1348ق) دیوان اشعار­، نسخۀ خطی شمارۀ 303، به خط مرحوم ملاحسین علی قشقایی، تهران: کتابخانۀ دانشگاه تهران، بخش اهدایی علی­اصغر حکمت.
  • شعاع، محمّد حسین (1350ق) حال و مقال­، نسخۀ خطی شمارۀ 297، تهران: کتابخانۀ دانشگاه تهران، بخش اهدایی علی‌اصغر حکمت.
  • شعاع، محمّد حسین (1352) دیوان اشعار­ (هجویّات)، نسخۀ خطی شمارۀ 302، تهران: کتابخانۀ دانشگاه تهران، بخش اهدایی علی­اصغر حکمت.
  • شعاع، محمّد حسین (1351ق) تذکرةالشّعرا، نسخۀ خطی 7911، تهران: کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی.
  • شعاع، محمّد حسین (1380) تذکرۀ شعاعیّه، به تصحیح محمود طاووسی، شیراز: بنیاد فارس‌شناسی.
  • شعاع، محمّد حسین (1392) شکرستان پارس، به تصحیح عبدالرّسول فروتن، 2ج، قم: مجمع ذخایر اسلامی.
  • شوریدۀ شیرازی (1388) دیوان اشعار، شرح و تحشیۀ حسن فصیحی، به اهتمام خسرو فصیحی، 2ج تهران: مؤسسه مطالعات اسلامی دانشگاه تهران و مک­گیل.
  • صدرایی خویی، علی (1376) فهرست نسخه­های خطی کتابخانۀ مجلس، ج 26، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی با همکاری کتابخانه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
  • فرصت شیرازی، محمّد (1375) شعرای دارالعلم شیراز، به تصحیح منصور رستگار فسایی، شیراز: دانشگاه شیراز.
  • فروتن، عبدالرّسول (1391) «معرفی، بررسی و تحلیل تذکرۀ شکرستان پارس»، مجموعه مقالات ششمین همایش ملّی پژوهش­های ادبی، دانشگاه شهید بهشتی.
  • قزوینی، محمّد (1327) «یادداشت­های تاریخی: وفیات تاریخی»، یادگار، سال پنجم، ش 3، ص 51 تا 72.
  • گلچین معانی، احمد (1350) تاریخ تذکره­های فارسی، احمد، تهران: دانشگاه تهران.
  • ملولی شیرازی (1389) دیوان اشعار، به تصحیح رقیّۀ فراهانی، قم: مجمع ذخایر اسلامی.
  • وزیری، احمد علی­خان (1385) تاریخ کرمان، به تصحیح محمّد ابراهیم باستانی پاریزی، ج 1، تهران: علم.
  • هزار شیرازی، محمّد رضا (1302) خردپژوهان (گزیده اشعار سالار جنگ، ایزدی، شعاع، نعمت)، شیراز: چاپخانۀ هزار.