چکیده

میرزا محمّد حسین شعاع شیرازی، متخلّص به «شعاع» و ملقّب به «شعاع­المُلک» از تذکره­نویسان و شاعران عهد قاجار و اوایل دورۀ پهلوی است. محققان پیشین در مورد زندگی و احوال وی به کوتاهی سخن رانده­اند و به برخی از آثار وی اشاره نکرده یا دچار لغزش­هایی شده­اند که در این مقاله به آن­ها پرداخته خواهد شد. با وجود آنکه وی از بزرگ­ترین قصیده­سرایان فارس در آن دوره محسوب می­شود ولی متأسفانه هنوز دیوان حجیمش منتشر نشده است. از اشعار وی سیزده نسخۀ پراکنده در کتابخانه­های دانشگاه تهران، مرکز دائرة­المعارف بزرگ اسلامی و کتابخانۀ فرمانفرمایان وجود دارد که در این مقاله یکایک آن نسخ معرفی شده و مورد بحث قرار خواهد گرفت. این مقاله به شیوۀ کتابخانه­ای جمع­آوری شده و تلاش گردیده است متونی که شعاع شیرازی آنها را تصحیح کرده، نوشته یا سروده است مورد تحلیل قرار گیرد. در این پژوهش کتابخانۀ شخصی شعاع که جزو کتابخانه­های شخصی کم­نظیر ایران بوده و شامل منابع اصلی برای تدوین تذکره­های وی بوده معرفی و برخی کتاب­های موجود در آن کتابخانه مورد شناسایی قرار گرفته است.