اسپهبد، از ممدوحان منوچهری دامغانی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

دکتری زبان و ادبیات فارسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران

چکیده

منوچهری دامغانی که از سرایندگان برجستۀ سدۀ پنجم هجری است، برای یافتن ممدوحی که او را و شعرش را آن‌طور که او می‌خواهد، پاس بدارد، بارها از این دیار بدان دیار نقل مکان کرده، به دربارهای مختلف پیوسته و ممدوحان گوناگونی را مدح گفته است، ممدوحانی از قلمرو کومس، گرگان، ری و دربار غزنویان. یکی از این ممدوحان کسی است که شاعر او را در شعرش «اسپهبد» خطاب کرده است. برخی این اسپهبد را همان منوچهر بن قابوس، پادشاه زیاری که در گرگان حکمرانی می‌کرده، دانسته‌اند و برخی دیگر او را اسپهبدی از اسپهبدان شمال ایران و جز از زیاریان شمرده‌اند. در نوشتۀ پیش رو، نگارنده کوشیده است تا حد امکان و به‌پشتیِ اشعار منوچهری و نیز بر اساس دیگر منابعی که در دست است، اطلاعاتی از بعضی اسپهبدان شمال ایران به دست دهد که ممکن است همان ممدوح منوچهری باشند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Sepahbad, a Patron of Manuchehri Damghani

نویسنده [English]

  • Razieh Abadian
PhD of Persian Language and Literature, Institute for Humanities and Cultural Studies, Tehran, Iran
چکیده [English]

Manuchehri Damghani was one of the prominent composers of the 5th century AH/ 11th century. He moved from one state to another several times, joined various courts, and praised various high-ranking people for acquiring a patron who would accept him and his poetry and reward him greatly. He praised people from Qumis, Gorgan, Ray, and Ghaznavid courts. One of them is the patron that Manuchehri called “Sepahbad” in one of his poems. Some researchers have said that this Sepahbad is Manuchehr ibn Qabus, the king of the Ziyarid dynasty who ruled Gorgan at the time. Some others have claimed that the patron was one of the Sepahbads of northern Iran, not the king of the Ziyarid dynasty. This article tries to provide some information about the Sepahbads in North Iran based on Manuchehri’s poems and other available sources to suggest the possible patron of Manuchehri.
Manouchehri Damghani, who is one of the prominent composers of the 5th century, has moved from one state to another several times, and he has joined various courts and praised various high-ranking people; in order to find an patron who would accept him and his poetry and reward him greatly. He praised people from Kumis, Gorgan, Ray and Ghaznavid court. One of these people is the one whom the poet called "Sepahbad" in one of his poems. Some researchers have said that this "Sepahbad" is the same Manouchehr bin Qaboos, the king of Ziyari dynasty who ruled Gorgan at.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Manuchehri Damghani
  • Sepahbads
  • Bavandids
  • Ziyarids
  • Sepahbad of Tabaristan
  • Sepahbad of Farim
آبادیان، راضیه (1401) «ابوحرب بختیار، حاکم قومس، در شعر منوچهری دامغانی»، آینۀ پژوهش، س 32، ش 2، ص 145 تا 158.
آبادیان، راضیه (1399) «توضیحاتی دربارۀ چند تن از ممدوحان منوچهری دامغانی»، گزارش میراث، د 3، س 4، ش 1 و 2 (86 و 87)، ص 22 تا 27.
ابن اثیر، علی بن ابی‌الکرم (1965) الکامل فی التاریخ، بیروت: دار صادر  دار بیروت.
اسدی طوسی، علی بن احمد (1319) کتاب لغت فرس، به کوشش عباس اقبال آشتیانی، تهران: چاپخانۀ مجلس به سرمایۀ س. عبدالرحیم خلخالی.
باسورت، کلیفورد ادموند (1395) تاریخ غزنویان، ج 1 و 2، ترجمۀ حسن انوشه، تهران: امیرکبیر.
بلر، شیلا (1394) نخستین کتیبه‌ها در معماری دوران اسلامی ایران‌زمین، ترجمۀ مهدی گلچین‌عارفی، تهران: مؤسسۀ تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری متن و فرهنگستان هنر.
ترکمنی آذر، پروین (1395) دیلمیان در گسترۀ تاریخ ایران (حکومت‌های محلی، آل زیار، آل بویه)، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه‌ها (سمت).
جرفادقانی، ابوالشرف ناصح بن سعد منشی (مترجم) (1345) ترجمۀ تاریخ یمینی، نوشتۀ عبدالجبار عتبی، به کوشش جعفر شعار، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
دولتشاه سمرقندی، امیر دولتشاه بن علاءالدوله بختیشاه غازی (1382) تذکرة الشعرا، به کوشش ادوارد براون (افست از روی چاپ لیدن، 1900 م)، تهران: اساطیر.
دیوان منوچهری (1010) نسخۀ خطی، کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران، ش 4669.
دیوان منوچهری (1011) نسخۀ خطی، کتابخانۀ  ملک، ش 5004.
مادلونگ، ویلفرد (1390) «سلسله‌های کوچک شمال ایران» در: تاریخ ایران: از ظهور اسلام تا آمدن سلجوقیان (از فروپاشی دولت ساسانیان تا آمدن سلجوقیان)، پژوهش دانشگاه کیمبریج، نوشتۀ عبدالحسین زرین‌کوب و دیگران، گردآوری: ر. ن. فرای، مترجم: حسن انوشه، تهران: امیرکبیر.
مجموعۀ دیوان‌های ازرقی و منوچهری (اواخر سدۀ نهم یا اواخر سدۀ دهم هجری) نسخۀ خطی، کتابخانۀ ملی پاریس، ش 725، کاتب: شمس‌الدین قطب‌الدین قلاتی خنجی.
منوچهری دامغانی (1886) دیوان حکیم ابوالنّجم احمد معروف به شصت‌کلّه المتخلص بمنوچهری دامغانی، به تصحیح آلبرت کازیمیرسکی، پاریس: انتشارات کلینکسیک.
منوچهری دامغانی (1390) دیوان منوچهری دامغانی، به کوشش سید محمد دبیرسیاقی، تهران: زوّار.
منوچهری دامغانی (1387) دیوان اشعار منوچهری دامغانی، به تصحیح برات زنجانی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
منوچهری دامغانی (1392) دیوان منوچهری دامغانی، به تصحیح حبیب یغمایی، به کوشش و مقدمۀ سید علی آل‌داود، تهران: بنیاد موقوفات افشار.
منوچهری دامغانی (1395) دیوان منوچهری دامغانی، به کوشش سعید شیری، تهران: نگاه.
نصراله‌زاده، سیروس (1398) کتیبه‌های خصوصی فارسی میانۀ ساسانی و پساساسانی (گورنوشته، یادبودی)، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
نظامی عروضی، احمد بن عمر بن علی سمرقندی (1333) چهار مقاله، به کوشش محمد معین، تهران: زوّار.
هدایت، رضاقلی‌خان (1382) مجمع الفصحا ، 2 ج در 6 مجلد، به کوشش مظاهر مصفا، تهران: امیرکبیر.
Herzfeld, E (1932)  «Postsasanidische Inschriften», Archaeologische Mitteilungen aus Iran, vol. IV, pp. 140-156.
Madelung, W (1984) «ĀL-E BĀVAND», Encyclopædia Iranica, vol. I, fasc. 7, pp. 747-753 (available online: https://b2n.ir/w12401, Last Updated: July 29, 2011, last accessed on 1 June 2020).