معرفی منظومۀ جذبۀ حیدری اثر احسن بنگالی و متن‌شناسی آن

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران.

2 گروه زبان و ادبیات فارسی، واحد یاسوج، دانشگاه آزاد اسلامی، یاسوج، ایران

چکیده

یکی از منظومه‌های دینی که در سرزمین شبه قاره و در تکمیل کتاب حملۀ حیدری باذل مشهدی سروده شده است جذبۀ حیدری نام دارد. این منظومه را «عبدالعلی‌خان بنگالی» متخلص به «احسن» در سال 1151ه.ق. به اتمام رسانده است. جذبۀ حیدری در قالب مثنوی و حدود 8000 بیت است. احسن بنگالی در این اثر، از خلافت تا شهادت حضرت علی (ع) و سه نبرد جمل، صفین و نهروان را به نظم کشیده است. این مقاله که به معرفی و بررسی جذبۀ حیدری و متن‌شناسی آن اختصاص دارد به شیوۀ توصیفی و با استناد به نسخ خطی منظومه و دیگرمنابع کتابخانه‌ای انجام شده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که شاعر در نقل وقایع، به قول راویان و استناد به منابع موجود، پایبند است. وی نوع ادبی «ساقی‌نامه» را در آغاز داستان‌ها گنجانده است و در خلق تصاویر حماسی، بیشترین استفاده را از «اغراق» کرده است. ذکر وقایع همراه با جزئیات و در قالب توصیف‌های مبسوط در سراسر منظومه مشهود است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Introducing the Poem Jazbe-ye Heydari by Ahsan-e Bangali And a Text Analysis of It

نویسندگان [English]

  • Alireza Mandegari 1
  • Mohammadreza Masoumi 2
  • Jalil Nazari 2
1 PhD Candidate of Persian Language and Literature, Yasuj Branch of Islamic Azad University, Yasuj, Iran
2 Persian Language and Literature Department, Yasuj Branch of Islamic Azad University, Yasuj, Iran
چکیده [English]

One of the religious poems written in India as a supplement to the book Hamle-ye Heydari by Bazel-e Mashhadi is entitled Jazbe-ye Heydari. The verse was composed by Abd ul-Ali Khan Bangali pen-named Ahsan in 1151 AH/ 1738. Jazbe-ye Heydari has been arranged in the poetic form of Masnavi and contains about 8000 couplets. In this work, Ahsan-e Bangali has versified the events of the period between the caliphate to the martyrdom of Imam Ali and the three battles of Jamel, Siffin, and Nahrawan. The present article deals with an introduction and exploration of Jazbe-ye Heydari and a text analysis of it, with a descriptive approach based on its manuscripts and other library sources. The research findings indicate that in narrating the events, the poet relies on the words of narrators as well as citations from the sources available. He has managed to include the literary genre “Saqi-Namah” at the beginning of his tales and has mostly used hyperbole in creating epic images. Describing the events in detail along with full descriptions of the events is quite evident throughout the poem.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ahsan-e Bangali
  • Jazbe-ye Heydari
  • text analysis
آزاد کشمیری (1184ه.ق.) دلگشانامه. نسخۀ خطی، کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران، 18791.
آزاد کشمیری (بی‌تا) تکملۀ حملۀ حیدری، نسخۀ خطی، کتابخانۀ ملی تبریز، 2541 .
آقابزرگ تهرانی، محمد حسن (1403ق) الذریعه إلی تصانیف الشیعه، بیروت: دارالاصفراء.
ابن اعثم کوفی، محمد بن علی (1372) الفتوح، ترجمۀ محمد بن احمد مستوفی هروی، به تصحیح غلامرضا طباطبایی مجد، تهران: علمی و فرهنگی.
اته، هرمان  (1356) تاریخ ادبیات فارسی، ترجمۀ رضازاده شفق. تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
احسن بنگالی، عبداالعلی‌خان (1215ق.) جذبۀ حیدری، نسخۀ خطی، کتابخانۀ آستان قدس رضوی، 24105.
احسن بنگالی، عبداالعلی‌خان (بی‌تا) جذبۀ حیدری، نسخۀ خطی، کتابخانۀ ملی جمهوری اسلامی ایران، 6790 .
استوری، چارلز آمبروز (1362) ادبیات فارسی بر مبنای تألیف استوری، ترجمه از روسی به انگلیسی: یو. ا. برگل، ترجمه به فارسی: یحیی آرین‌پور و همکاران، تهران: مؤسسه مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
بگ‌جانی، عباس و حکیمه دبیران (1389) «کتابشناسی منظومه‌های دینی دربارۀ امام علی (ع)»، مطالعات و تحقیقات ادبی، ش 10، ص 47 تا 69.
توفیق سبحانی، هاشم (1377) نگاهی به تاریخ ادب فارسی در هند، تهران: شورای گسترش زبان و ادبیات فارسی.
درایتی، مصطفی (1391) فهرستگان نسخه‌های خطی ایران (فنخا)، تهران: سازمان اسناد و کتابخانۀ ملّی جمهوری اسلامی ایران.
راشد محصل، محمدرضا (1389) نام‌شناخت توصیفی منظومه‌های دینی فارسی، مشهد: آستان قدس رضوی.
رزمجو، حسین (1381) قلمرو ادبیات حماسی ایران، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و فرهنگی.
شهبازی، اصغر (1393) «حماسه‌سرایی دینی در ادب فارسی»، آینۀ میراث، ش 55، ص 183 تا210.
صفا، ذبیح‌الله (1369) حماسه‌سرایی در ایران، تهران: امیرکبیر.
صفا، ذبیح‌الله (1371) تاریخ ادبیات در ایران، تهران: فردوس.
طاهری برزکی، سیدمرتضی (1391) «نگاهی کوتاه به منظومه‌های حماسی‌ـ مذهبی در شعر فارسی و آغاز آن‌ها»، پژوهشنامۀ ادب حماسی، س 8، ش 14، ص 119 تا 130.
عبدالهی کچوسنگی، علی‌رضا (1389) «منظومۀ غزوات، تکملۀ حملۀ حیدری یا اثری مستقل»، آیینۀ میراث، ش 49، ص 123 تا 144.
فاضل قائینی نجفی، علی (بی‌تا) معجم مؤلفی الشیعه، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
کاشفی خوانساری، علی (1385) حمله‌سرایی و حمله‌خوانی. تهران: حوّا.
کتابخانۀ ملی، تارنمای تخصصی. (آخرین بازنگری: 20 فروردین 1401) <https://script.nlai.ir/result/MSmeprTP>
گلچین معانی، احمد (1344) «حماسه‌های دینی»، نامۀ آستان قدس، ش 22 و 23، ص 193 تا 203.
محدثی، جواد (1386) فرهنگ غدیر، قم: نشر معروف.
مدبّری، محمود (1380) «تاریخچۀ ساقی‌نامه‌سرایی»، مجموعه مقالات همایش بزرگداشت ملا بمانعلی راجی کرمانی، با کوشش یحیی طالبیان، کرمان: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی استان کرمان و مؤسسۀ فرهنگی و انتشاراتی عماد کرمانی، ص 337 تا 348.
نصیرباغبان، حسین (1395) تذکرۀ گوهران شبچراغ، تهران: ارمغان تاریخ.
نوشاهی، عارف (1396) فهرست نسخه‌های خطی فارسی پاکستان، ج 3، تهران: میراث مکتوب.