The Evolution of the Concept of “Farhang” in Persian Dictionaries and Lexicographers’ Criticisms of each other’s Method from the Compilation of Fors to Bahar-e Ajam

Document Type : Original Article

Authors

1 PhD Candidate of Persian Language and Literature, University of Shiraz, Shiraz, Iran

2 Associate Professor, Department of Persian Language and Literature, Ferdowsi University of Mashhad, Mashhad, Iran

Abstract

This study introduced Persian dictionaries and prominent lexicographers and explored the evolution of the concept of “farhang” and lexicographers’ criticism of each other in Persian-Persian dictionaries. It examined chronologically twenty-three dictionaries from Fors to Bahar-e Ajam and clarified some of the reasons why the words “farhang” (literally meaning culture, but here meaning dictionary) and “loghat” (meaning vocabulary) – juxtaposedly meaning dictionary – have been applied. Exploring the changes of the word “farhang” showed this trajectory of change: a) not dedicating an entry for the word “farhang” (meaning dictionary), b) including one entry for “farhang” including its various meanings like “dictionary”, and c) dedicating one entry for each meaning of the word. Criticisms have also shifted in Persian-Persian dictionaries from structure to content (i.e., from form to meaning). Exploring the works of the lexicographers in the studied period, including criticisms of twelve lexicographers on the works of each other, showed that they have dealt at first with ordering words, ordering entries and chapters, and the quality and number of poetry examples, and then have dealt with the correctness and falseness of words, and finally the correctness of meaning. That is, they have gone from focusing on general issues to details. The most prominent critic and lexicographer is Lala Tek Chand Bahar, the compiler of Bahar-e Ajam. He adopted methods like “including his own criticizing ideas”, “mentioning others’ criticizing ideas without mentioning his own judgement”, and “mentioning others’ criticizing ideas and simultaneously including his own critical ideas”. Dealing more than anyone with criticism, he shows that his works are in line with other criticism methods of India in the 12th century AH.

Keywords

References

  • آرزو، سراج‌الدّین علی‌خان (1338) چراغ هدایت، به کوشش محمّد دبیرسیاقی، تهران: کانون معرفت.
  • آرزو، سراج‌الدّین علی‌خان (1383) تذکرۀ مجمع‌النّفایس، به کوشش زیب‌النّساء علی‌خان، ج 1، اسلام‌آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
  • آیدنلو، سجّاد (1390) «چهار ترکیب فوت‌شده از فرهنگ‌ها در شاهنامه»، فرهنگ‌نویسی، ش 4، ص 133 تا 145.
  • اسدی طوسی، علی‌بن‌احمد (1319) لغت فرس، تصحیح عبّاس اقبال، تهران: چاپخانۀ مجلس.
  • اسدی طوسی، علی‌بن‌احمد (1336) لغت فرس، تصحیح محمّد دبیرسیاقی، تهران: طهوری.
  • اسدی طوسی، علی‌بن‌احمد (1365) لغت فرس (لغت دری)، تصحیح فتح‌الله مجتبایی و علی‌اشرف صادقی، تهران: خوارزمی.
  • انجو شیرازی، میرجمال‌الدّین حسین (1351) فرهنگ جهانگیری، ویراستۀ رحیم عفیفی، ج 1، مشهد: دانشگاه مشهد.
  • اوبهی هروی، حافظ‌سلطانعلی (1365) تحفة‌الأحباب، تصحیح فریدون تقی‌زادۀ طوسی و نصرت‌الزّمان ریاضی هروی، مشهد: آستان قدس رضوی.
  • اوحدی بلیانی، تقی‌الدّین (1364) سرمۀ سلیمانی، تصحیح محمود مدبّری، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
  • بدرالدّین ابراهیم (1381) زفان گویا و جهان پویا، به کوشش حبیب‌الله طالبی، تهران: پازینه.
  • بکری بلخی، محمّد بن قوام (1394) بحر‌الفضایل فی منافع‌الأفاضل، تصحیح میرهاشم محدّث، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار یزدی.
  • بهار، لاله ‌تیک‌چند (1380) بهار عجم، تصحیح کاظم دزفولیان، ج ۳، تهران: طلایه.
  • تبریزی، محمّدحسین (1357) برهان قاطع، به اهتمام محمّد معین، ج 1 و 3، تهران: امیرکبیر.
  • تویسرکانی، محمّدمقیم (1362) فرهنگ جعفری، تصحیح سعید حمیدیان، تهران: مرکز نشر دانشگاهی دانشگاه تهران.
  • جاروتی، ابوالعلاء عبدالمؤمن (1356) مجموعة‌الفرس، تصحیح عزیزالله جوینی، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
  • جعفری دهقی، محمود (1391) «اویم‌ایوک کهن‌ترین فرهنگ ایرانی». آینۀ میراث، ش 1 (پیاپی 50)، ص 65 تا 77.
  • حسن‌دوست، محمّد (1393) فرهنگ ریشه‌شناختی زبان فارسی، ج 3، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
  • حکمت، علی‌اصغر (1337) سرزمین هند، تهران: چاپخانۀ دانشگاه.
  • داعی‌الإسلام، محمّدعلی (1318) فرهنگ نظام، ج 5، حیدرآباد دکن: بی‌نا.
  • دبیر سیاقی، محمّد (1368) فرهنگ­های فارسی و فرهنگ­گونه­ها، تهران: اسپرک.
  • دزفولیان، کاظم (1379). «فرهنگ‌نویسی در ایران و شبه­قارۀ هند و پاکستان و بهار عجم»، پژوهشنامۀ علوم انسانی دانشگاه شهید بهشتی. ش 27، ص 15 تا 33.
  • دهلوی، حاجب‌خیرات (1352) دستورالأفاضل فی لغات‌الفضایل، به اهتمام نذیر احمد، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
  • رادفر، ابوالقاسم و نرگس رضایی (1385) «بررسی و نقد اصول فرهنگ‌نویسی در فرهنگ آنندراج»، پژوهش زبان و ادبیات فارسی، ش 6، ص 1 تا 19.
  • رادفر، ابوالقاسم و نرگس رضایی (1393) «فرهنگ‌نویسی فارسی در هند جنوبی (دکن)»، کهن‌نامۀ ادب پارسی، س 5، ش 2، ص 57 تا70.
  • رادمرد، عبدالله. قوام، ابوالقاسم و سعید خسروپور (1401) «ساختار فرهنگ بهار عجم در سه بخش»، فنون ادبی، س 14، ش 1، ص 15 تا 34.
  • ریاض‌الإسلام (1373) تاریخ روابط ایران و هند (در دورۀ صفویه و افشاریه)، ترجمۀ محمّدباقر آرام و عبّاسقلی غفّاری‌فرد، تهران: امیرکبیر.
  • سدارنگانی، هرومل (1355) پارسی‌گویان هند و سند، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
  • سروری کاشانی، محمّدقاسم (1338) مجمع‌الفرس، به کوشش محمّد دبیرسیاقی، ج 1، تهران: علمی.
  • سروری کاشانی، محمّدقاسم (1341) مجمع‌الفرس، به کوشش محمّد دبیرسیاقی، ج 3، تهران: علمی.
  • سلطانی، اکرم (1386) «بررسی شیوه‌های لغت‌نویسی در چند فرهنگ معتبر فارسی»، نامۀ فرهنگستان، ش 34، ص 60 تا 70.
  • سلیمی، مینو (1372) روابط فرهنگی ایران و هند. تهران: مؤسّسۀ چاپ و انتشارات وزارت امور خارجه.
  • سیّدعبدالله (1371) ادبیات فارسی در میان هندوان، ترجمۀ محمّداسلم‌خان، تهران: مجموعه انتشارات موقوفات دکتر محمود افشار یزدی.
  • شفیعی کدکنی، محمّدرضا (1375) شاعری در هجوم منتقدان؛ پیرامون شعر حزین لاهیجی، تهران: آگه.
  • صادقی، علی‌اشرف (1393) «فرهنگ‌نویسی در شبه‌قاره از ابتدا تا قرن 10 هجری (تاریخ فرهنگ‌نویسی)»، ویژه‌نامۀ نامۀ فرهنگستان، ش 2، ص 381 تا 392.
  • صادقی، علی‌اشرف و ابوالفضل خطیبی (1398) «نگاهی تازه به فرهنگ ادات‌الفضلاء و مؤلّف آن»، فرهنگ‌نویسی، ش 14، ص 18 تا 31.
  • طباطبایی، سید مهدی (1398) «بررسی چند واژه، ترکیب و تعبیر فوت­شده از فرهنگ­ها بر اساس کلّیات کمال­الدّین اسماعیل»، فرهنگ‌نویسی، ش 14، ص 113 تا 126.
  • ظهورالدّین احمد (1378) آغاز و ارتقای زبان فارسی در شبه‌قاره، اسلام‌آباد: انتشارات مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان و بخش اقبا‌ل‌شناسی دانشگاه پنجاب.
  • عبّاسی، حبیب‌الله (1394) «شبه‌قاره، پیشگام فرهنگ‌نویسی فارسی»، مجلّۀ مطالعات و تحقیقات ادبی، ش 18، ص 121 تا 132.
  • عبدالحکیم حاکم (1339) تذکرۀ مردم دیده، به اهتمام سیّد عبدالله، پنجاب: چاپخانۀ دانشگاه پنجاب.
  • فتوحی، محمود (1385) نقد ادبی در سبک هندی، تهران: سخن.
  • فخری اصفهانی، شمس‌الدّین (1337) معیار جمالی و مفتاح ابواسحاقی، ویراستۀ صادق کیا، تهران: چاپخانۀ دانشگاه تهران.
  • فیضی سرهندی، الله‌داد (1337). مدارالأفاضل، تصحیح محمّدباقر، ج 3، لاهور: دانشگاه پنجاب.
  • قطران تبریزی (؟) (1380) فرهنگ فارسی مدرسۀ سپهسالار، تصحیح علی‌اشرف صادقی، تهران: سخن.
  • قوام فاروقی، ابراهیم (1385) شرفنامۀ منیری یا فرهنگ ابراهیمی، تصحیح حکیمه دبیران، ج 1، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  • قوام فاروقی، ابراهیم (1386) شرفنامۀ منیری یا فرهنگ ابراهیمی، تصحیح حکیمه دبیران، ج 2،تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  • قوّاس غزنوی، فخرالدّین‌مبارکشاه (1353) فرهنگ قوّاس، به اهتمام نذیر احمد، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
  • کزّازی، میرجلال‌الدّین (1379) نامۀ باستان،ج1، تهران: سمت.
  • لاد، محمّد (1899) مؤیّدالفضلا، به همّت منشی پراگ‌نراین، ج 1 و 2 (دو جلد در یک مجلد)،کانپور: مطبع نامی منشی نولکشور.
  • مدنی تتوی، عبدالرّشید (1337) فرهنگ رشیدی، تصحیح م. محمّدلوی عبّاسی، ج 1 و 2، تهران: کتابفروشی بارانی.
  • منصوری، مجید (1390) «تحلیل دو واژه و ترکیب ساختگی در فرهنگ جهانگیری و برهان قاطع». فنون ادبی، س 3، ش 1، ص 113 تا 122.
  • نخجوانی، محمّدبن‌هندوشاه (1355) صحاح‌الفرس، به اهتمام عبدالعلی طاعتی، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
  • نقوی، شهریار (1339) «فرهنگ‌نویسی در هند و پاکستان (1)»، ارمغان، ش 4 و 5، ص 171 تا 180.
  • نقوی، شهریار (1341) فرهنگ‌نویسی در هند و پاکستان، تهران: اداره کلّ نگارش وزارت فرهنگ.
  • نهرو، جواهرلعل (1350) کشف هند، ترجمۀ محمود تفضّلی، تهران: امیرکبیر.
  • وارستۀ سیالَکوتی، مل‌ (1364) مصطلحات‌الشّعرا، به کوشش سیروس شمیسا، تهران: مؤسّسۀ پژوهش‌های فرهنگی.
  • وفایی، حسین (1374) فرهنگ فارسی (فرهنگ وفایی)، ویراستۀ تن هوی جو، تهران: دانشگاه تهران.

Files

Share

How to cite

Statistics