A Critique of the Critical Edition of Bahr al-Maʻāni

Document Type : علمی - پژوهشی

Author

PhD of Persian Language and Literature (Mystical Literature), Urmia University, Urmia, Iran

Abstract

Bahr al-Maʻāni is a collection of mystical letters of the Chishti Order Sufi, Seyyed Muhammad ibn Nasir al-Din Ja’far Makki Hosseini (732-825 AH/ 1332-1422). The Academy of Persian Language and Literature (The Department of the Encyclopaedia of Persian Literature and Language in the Subcontinent) published it in 2018, edited by Dr. Mohammad Sarvar Molaei. After a lithography print in 1889 in Moradabad, this book is the first edition of Bahr al-Maʻāni, but due to the accumulation of incorrect, illegible, and ambiguous words and phrases, incoherence and disorganization can be seen throughout the book. On the one hand, this is related to the editing process, in which the editor should have revised the misreadings of the author or the scribes by comparing various copies of Bahr al-Maʻāni and the sources used by its author. On the other hand, it is related to the fact that a large part of the book is reciting previous mystical works without mentioning the references. By false omissions and additions, the author has impaired the text’s coherence, fluency, and integrity, and consequently, in many cases, he has left the reader with considerable ambiguities. In this paper, we have tried to analyze these issues in the abovementioned edition of Bahr al-Maʻāni with a critical approach.

Keywords


قرآن کریم
ابن‌عربی، محمد بن‌ علی (1383) ترجمۀ فتوحات مکّیه، ترجمۀ محمد خواجوی، ج2، تهران: مولی.
اصغری، کاظم و سمیه خادمی (1401) «تأثیرپذیری سیّد محمّد مکّی‌حسینی از اندیشه‌های عین‌القضات همدانی؛ با تکیه بر آراء معرفت‌شناسی در بحرالمعانی و تمهیدات»، ادبیات عرفانی و اسطوره‌شناختی، د18، ش67، ص 42تا113
امیرخسرو، خسرو بن ‌محمود (1361) دیوان کامل امیرخسرو دهلوی، تصحیح سعید نفیسی، تهران: سازمان انتشارات جاویدان.
بدخشی، نورالدین جعفر (1374) خلاصة المناقب، مصحح سیده اشرف‌ظفر، ایلام‌آباد: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
تهانوی، محمدعلی‌بن‌علی (1996) موسوعة کشاف ‌اصطلاحات‌ الفنون‌ و العلوم، 2 ج، مقدمۀ رفیق عجم، ترجمۀ عبدالله خالدی و جورج زیناتی، تحقیق علی‌فرید دحروج، بیروت: مکتبه لبنان ناشرون.
جبارپور، سمیه (1400) «تحقیقی در شناسایی منابع و مآخذ بحرالمعانی»، عرفان‌پژوهی در ادبیات، دانشگاه علامه طباطبایی، ش 1 (1) ، ص83تا106
چشتی، شیخ ‌عبدالرحمن (1993) مرآةالاسرار، تحقیق و ترجمۀ مولانا الحاج، به کوشش شاه‌سراج‌علی، لاهور: نشر ضیاءالقرآن [به زبان اردو].
حسینی، سیده ‌بلقیس ‌فاطمه (1384) «نگاهی به بحرالمعانی سید محمد‌ حسینی (اوایل سدۀ نهم هجری)»، قند پارسی، ش31، ص 31تا44.
رضوی، اطهرعباس (1380) تاریخ تصوف در هند، ج1، ترجمۀ منصور معتمدی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
زغلول، محمدالسعید بن ‌بسیونی(1996) موسوعه‌ اطراف‌ الحدیث ‌النبوی ‌الشریف، 11ج، بیروت: دارالکتب‌العلمیة.
دهخدا، علی‌اکبر (1392) نرم‌افزار لغت‌نامۀ دهخدا (نسخۀ جدید)، تهران: انتشارت دانشگاه تهران.
سعدی، مصلح ‌بن ‌عبدالله (1342) غزلیات سعدی، نسخۀ تصحیح‌شدۀ محمدعلی فروغی، تهران: انتشارات اقبال.
سنایی، مجدود بن ‌آدم (1387) حدیقة‌الحقیقة‌ و شریعة‌الطریقة، تصحیح محمدتقی ‌مدرس‌رضوی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
شجیعی، پوران (1354) «تجلی عشق در اشعار مولوی»، فصلنامۀ دانشکدۀ الهیات و معارف اسلامی مشهد، ش 18تا28.
عزلتی‌خلخالی، ادهم (1381) رسائل‌فارسی‌ادهم‌خلخالی، ج1، به ‌اهتمام‌ عبدالله‌ نورانی، تهران: انجمن‌آثار و مفاخر فرهنگی.
عطار، فریدالدین‌ محمد بن ‌ابراهیم‌ نیشابوری (1384) دیوان‌عطار، تصحیح تقی ‌تفضلی، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
عطار، فریدالدین‌ محمد بن ‌ابراهیم‌ نیشابوری (1385) منطق‌الطیر، تصحیح محمدرضا شفیعی‌کدکنی، تهران: سخن.
عین‌القضات، عبدالله ‌بن‌ محمد بن‌ علی‌ میانجی ‌همدانی (1392) تمهیدات، تصحیح عفیف ‌عسیران، تهران: انتشارات‌ منوچهری.
عین‌القضات، عبدالله‌ بن ‌محمد بن‌ علی‌ میانجی ‌همدانی (1387) نامه‌های عین‌القضات‌ همدانی، 3ج، به اهتمام علینقی منزوی، عفیف عسیران، تهران: اساطیر.
عین‌القضات، عبدالله ‌بن ‌محمد بن ‌علی‌ میانجی ‌همدانی (بی‌تا) لوایح، تصحیح رحیم فرمنش، تهران: کتابخانۀ منوچهری.
غزالی، محمد بن‌ محمد (1416) «مشکاة‌الانوار»، مجموعه رسائل الامام غزالی، بیروت: دارالفکر.
کوپا، فاطمه (1389) «بررسی محتوایی و سبکی نسخۀ خطی دقایقالمعانی»، فصلنامۀ مطالعات شبه قاره، س2، ش3، ص 73تا100.
گودرزی، بهروز (1388) «صفاتالجواهر (نوشتۀ نجم‌الدین‌اسکندرآملی)»، آینۀ میراث، س7، ش1 (44)،  ص 292تا325.
مجلسی، محمدباقر بن ‌محمدتقی (1403) بحارالانوار، ج38، تصحیح السیدابراهیم المیانجی و همکاران، بیروت: داراحیاء التراث ‌العربی.
محدث دهلوی، عبدالحق (1383) اخبار الاخیار فی اسرار الابرار، تصحیح و توضیح علیم اشرف‌خان، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
مکّی‌حسینی، محمد بن‌ جعفر (1397) بحرالمعانی (مجموعه نامه‌های عرفانی)، مقدمه، تصحیح و توضیح: محمّدسرور مولایی، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
مکّی‌حسینی، محمد بن ‌جعفر (1291) بحرالمعانی، نسخۀ خطی، هند: مرکز بین‌المللی میکروفیلم نور .< www.indianislamicmanuscript.com >./ کتابخانۀ درگاه عالیه چشتیه، احمدآباد گجرات، ش 37.
مکّی‌حسینی، محمد بن ‌جعفر (بی‌تا) بحرالمعانی، میکروفیلم، کتابخانۀ مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران، ش 1665،1666،1667.
مکّی‌حسینی، محمد بن ‌جعفر (1941) بحرالمعانی، نسخۀ خطی، کتابخانۀ مجلس شورای ملی، ش 78662.
مکّی‌حسینی، محمد بن ‌جعفر (1303 ) دقایق‌المعانی، نسخۀ خطی، کتابخانۀ مجلس شورای ملی، ش78960.
مولوی، جلال‌الدین ‌محمد بن ‌محمد (1385) کلیات‌ شمس ،3ج، تصحیح بدیع‌الزمان ‌فروزانفر، تهران: انتشارات ‌دانشگاه‌ تهران.
مولوی، جلال‌الدین ‌محمد بن‌ محمد (1384) دیوان کبیر شمس، تصحیح بدیع‌الزمان ‌فروزانفر، تهران: طلایه.
نجم‌الدین‌ کبری، احمد بن‌ عمر(1426) «الاصول‌العشره»، فوائح‌الجمال ‌و فواتح‌الجلال، مصحح یوسف زیدان، مصر: دارالسعاد الصباح، ص 90تا95.
ندیمی هروی، محمود (1387) «بحرالمعانی»، دانشنامۀ زبان و ادب فارسی در شبه قاره، به سرپرستی علی‌محمد مؤذنی، تهران: فرهنگستان زبان و ادبی فارسی، ج2، ص800و801.
نفیسی، سعید (1363) تاریخ نظم و نثر فارسی در ایران و در زبان فارسی، ج1، تهران: انتشارات فروغی.
همدانی، میرسیدعلی (1370) رسالۀ درویشیه، در احوال و آثار میرسیدعلی‌همدانی (شش رساله)، مصحح دکتر محمد ریاض، پاکستان: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان، 485تا500.
همدانی، میرسیدعلی (1070 ) «رسالۀ درویشیه»، مجموعۀ رسائل در فتوت و رسائل عرفانی، نسخۀ خطی، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، ش 14/10197، برگ 151تا165.
همدانی، میرسیدعلی (1070) «رسالۀ ده‌قاعده»، مجموعۀ رسائل در فتوت و رسائل عرفانی، نسخۀخطی، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، ش 14/10197، برگ 187تا194.
همدانی، میرسیدعلی (قرن 13) «رسالۀ ده‌قاعده»، نسخۀ خطی، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، ش 192 ط.
همدانی، میرسیدعلی (بی‌تا) «رسالۀ ده‌قاعده (ده اصل)»، مجموعۀ رسائل، نسخۀ خطی، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، ش14/8944، برگ 359تا364.
همدانی، میرسیدعلی (1277-1276) «رسالۀ ده‌قاعده»، جنگ رسائل مختلفه (شش رساله)، نسخۀ خطی، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، ش 2/ 10216، برگ 123تا132.
همدانی، میرسیدعلی (1070) «رسالۀ منامیه»، مجموعۀ رسائل در فتوت و رسائل عرفانی، نسخۀ خطی، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، ش 14/10197، برگ 199تا209.
همدانی، میرسیدعلی (1064) «رسالۀ منامیه»، مجموعۀ خطی شرحالفصول و رسائل دیگر، نسخۀ خطی، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، ش 8/1159، برگ 651تا670.
همدانی، میرسیدعلی (بی‌تا) «رسالۀ منامیه»، جنگ مشتمل بر رسالۀ قاسم انوار و اشعار مولوی و عطار و غیره، نسخۀخطی، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی، ش17، برگ 182تا196.