نگاه بینامتنی به شیوه اندرز دادن در تاریخ بیهقی و مثنوی معنوی مولوی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

دانش‌آموخته دکترای زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

بازتاب مؤلفه‌های تعلیمی در ادبیات تمدن‌ها رواج بسیار داشته است. این موضوعات تعلیمانه در متون تاریخی فارسی نیز مورد توجه قرار گرفته که با آموزه‌های اخلاقی عارفان نیز قرابت بسیار دارد، اگرچه متون تاریخی و متون عرفانی از دو نوع ادبی جداگانه هستند، اما نضج و شکل‌گیری این مؤلفه‌های اخلاقی سبب بوجود آمدن اشتراکاتی بین این متون شده که این مقاله قرار است به یکی از این اشتراکات یعنی شیوه اندرز دادن بپردازد.
در میان مورخان، آنکه ماهرانه‌تر آموزه‌های تعلیمی را بیان می‌کند، ابوالفضل بیهقی است و در میان عرفا، مولانا شاخص‌ترین فرد در ارائۀ پندهای غیر مستقیم است. شباهت شیوۀ این دو در ساختار روایی و کاربرد شگرد قصه در قصه برای بیان آموزه‌های اخلاقی، نگارنده را بر آن داشت که در این پژوهش به قرائت بینامتنی تاریخ بیهقی و مثنوی معنوی، بپردازد. به نظر می‌رسد که نویسندگان این متون اهدافی تعلیمی داشته و به اندرز‌های اخلاقی مستقیم و غیرمستقیم پرداخته‌اند. در بیان مضامین اخلاقی شگردهای مشترکی بین آنها دیده می-شود که احتمالاً از آبشخورهای واحد نیز سرچشمه می‌گیرد آنان با کاربست اندرزگویی به دنبال بیان اندیشه‌های خود هستند؛ نگاه بیهقی دربردارندۀ اهداف سیاسی مورخانۀ اوست و منظر مولوی از چشم‌انداز عارفانۀ او مایه می‌گیرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

An intertextual look at the way of giving advice in the history of Bayhaqi and Masnavi

نویسنده [English]

  • parisa salehi
Graguated in Persian Langage and Lirearure
چکیده [English]

The reflection of educational components has been very common in the literature of civilizations. These didactic issues have also been considered in Persian historical texts, which are closely related to the moral teachings of mystics. Although historical texts and mystical texts are two separate literary types, the maturation and formation of these moral components give rise to There are commonalities between these texts, and this article is supposed to address one of these commonalities, namely the method of giving advice.
Among historians, the one who most skillfully expresses the teachings is Abolfazl Beyhaqi, and among mystics, Rumi is the most prominent figure in providing indirect advice. The similarity of the two methods in the narrative structure and the application of the story-by-story technique to express moral teachings, led the author to read the intertextual history of Bayhaqi and the spiritual Masnavi in ​​this research. The authors of these texts seem to have had educational purposes and to have addressed direct and indirect moral advice. In expressing moral themes, there are common tricks between them, which probably also originate from single sources. They seek to express their thoughts by using counseling; Beyhaqi's view embodies the political goals of his history, and Rumi's view draws on his mystical perspective.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sharing literary genres
  • intertextuality
  • history of Bayhaqi
  • Rumi's Masnavi
  • advice
  • ابن ندیم(1363) الفهرست، تهران: اساطیر
  • اخوت، احمد(1371)، دستور زبان داستان، اصفهان: فردا.
  • بیهقی، ابوالفضل، 1356، تاریخ بیهقی، تصحیح علی اکبر فیاض، مشهد، انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.
  • پاینده، حسین(1390)، گفتمان نقد، مقالاتی در نقد ادبی، تهران: روزنگار.
  • پاینده، حسین،1394، گشودن رمان، تهران: انتشارات مروارید.
  • پاینده، حسین(1391)«رهایی ادبیات از بند تاریخ (مروری بر دیدگاه تاریخ‌گرایی نوین در نقد ادبی)» سورۀ اندیشه، شهریور. شماره 62 و 63، صص220-223
  • پاینده، حسین(1393) «تعامل میان رشته‌ای نقد ادبی با تاریخ» مجموعه مقلات همایش تاریخ و همکاری‌های میان‌رشته‌ای، تهران: پژوهشکده تاریخ، صص79-103
  • پاینده، حسین، (1384)،« تاریخ به منزلۀداستان»، نامۀ فرهنگستان، شمارۀ 27، صص: 143-15
  • پورنامداریان، تقی(1388) در سایۀ آفتاب، تهران: سخن
  • تفضلی احمد(1385) تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام. تهران: سخن
  • توکلی، حمیدرضا(1384)«مثنوی و اسلوب قصه در قصه»، مجلۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، ش 47، صص 45- 80.
  • دهقانی، محمد (1395) حدیث خداوندی و بندگی. تحلیل تاریخ بیهقی، از دیدگاه ادبی، اجتماعی و روان‌شناختی، تهران: نشرنی.
  • زرقانی، مهدی و دیگران(1395ژانر، تهران: سخن
  • زرقانی، سیدمهدی (1388) تاریخ ادبی ایران و قلمرو زبان فارسی، تهران: سخن
  • قاسمی‌پور، قدرت(1389)«وجه در برابر گونه بحثی در قلمرو نظریۀ انواع ادبی»، نقد ادبی، تابستان، شمارۀ 10، صص: 63-90
  • کریستین سن، آرتور(1367) ایران در زمان ساسانیان، ترجمه رشید یاسمی، تهران: راستی نو- کوشش.
  • مولوی، جلال‌الدین محمد(1380) مثنوی معنوی، مطابق نسخۀ تصحیح شدۀ رینولد نیکلسون، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی
  • میثمی، جولی اسکات، (1391) تاریخ نگاری فارسی ترجمه محمد دهقانی، تهران: نشر ماهی.
  • نامور مطلق، بهمن(1390) درآمدی بر بینامتنیت: نظریه‌ها و کاربردها؛ تهران : سخن، 1390.
  • والدمن، مرلین(1375)، زمانه و زندگی و کارنامۀ بیهقی، ترجمۀ نظام مافی، تهران: نشر تاریخ ایران.