Sa’di and Fakhr-al-Din Abu-Bakr Hawayeji

Document Type : علمی - پژوهشی

Author

Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, University of Tehran, Tehran, Iran

Abstract

Fakhr-al-Din Abu-Bakr b. Abu-Nasr Hawayeji was the bārbak and prime minister of Atabak Abu-Bakr b. Sa’d b. Zangi, the powerful ruler of Fars from the Salghori family. He is one of the prominent political, military, and cultural figures in the vast territory of Fars in the first half of the 7th century AH/ 13th century, and part of Sa’di’s life coincided with his period of authority. Sa’di praised Fakhr-al-Din in the preface of Golestan and perpetuated his name, and addressed him in two less-examined parts of his Kolliyāt. These two parts have always been a matter of doubt, but now, based on reliable old documents, we can clarify them. What previously Mohammad Qazvini had doubted was a short elegy in which a historical contradiction was found about the life of Fakhr-al-Din, the Salghori minister and ruler; it was not clear whether this elegy was for him or someone else. Now we can undoubtedly elucidate that Sa’di composed the elegy not for him but the death of his son. In another part of this article, important historical information about this minister is presented; some was extracted from historical sources and some taken from poets’ Divans

Keywords


آل‌داود، سیّد علی (1373) «اتابکان فارس»، دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، تهران: مرکز دائرةالمعارف بزرگ اسلامی، ج6، ص490 و 500.
آل‌داود، سیّد علی (1393) «اتابکان فارس»، تاریخ جامع ایران، سرویراستار صادق سجادی، تهران: مرکز دائرة المعارف بزرگ اسلامی، ج9، ص67 تا 103.  
آیتی، عبدالمحمد (1383) تحریر تاریخ وصّاف، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
ابن‌البلخی (1363) فارس‌نامه، به‌سعی و اهتمام و تصحیح گای لیسترانج و رینولد الن نیکُلسون، تهران: دنیای کتاب.
ابن‌الفُوَطیّ الشیبانیّ، ابوالفضل عبدالرزاق بن احمد (1416ق.) مجمع الآداب فی معجم الألقاب، تحقیق محمّد الکاظم، 6ج، تهران: مؤسسة الطباعة و النشر وزارة الثقافة و الإرشاد الإسلامی.
ابونصری هروی، قاسم بن یوسف (2536)، ارشاد الزراعه، به‌اهتمام محمّد مشیری، تهران: امیر کبیر.
افشار، ایرج (1382) «تازه‌ها و پاره‌های ایرانشناسی-39»، بخارا، ش33 و34، ص48 تا 80.
بسحق اطعمۀ شیرازی، جمال‌الدین ابواسحق حلّاج (1382)، کلیات بسحق اطعمۀ شیرازی، تصحیح منصور رستگار فسایی، تهران: میراث مکتوب- بنیاد فارس‌شناسی.
بشری، جواد (1398) احوال شیخ اجل سعدی، تهران: تک‌برگ.
بهاء ولد (1382) معارف، به‌اهتمام بدیع‌الزمان فروزانفر، 2ج، تهران: طهوری.   
بیضاوی، قاضی ناصرالدین (1382) نظام التواریخ، به‌کوشش میرهاشم محدّث، تهران: بنیاد موقوفات دکتر محمود افشار.
جنید شیرازی، معین‌الدین ابوالقاسم (1328) شَدُّ الإزار فی حَطِّ الأوزار عَن زُوّار المزار، به‌تصحیح و تحشیۀ علّامه محمّد قزوینی- عباس اقبال، طهران: چاپخانۀ مجلس.
حسینی فسائی، حاج میرزا حسن (1382) فارسنامۀ ناصری، تصحیح و تحشیه منصور رستگار فسائی، 2ج، تهران: امیرکبیر.
حمدالله مستوفی (1364) تاریخ گزیده، به‌اهتمام عبدالحسین نوائی، تهران: امیرکبیر.
خلیفه، مجتبی (1396) «سَلغُریان»، دانشنامۀ جهان اسلام، تهران: بنیاد دائرة المعارف اسلامی، ج24، ص265 تا 269. 
خواندامیر (1380) تاریخ حبیب السیر، زیر نظر دکتر دبیرسیاقی، ج4، تهران: خیام.
خیراندیش، عبدالرسول (1394) فارسیان دربرابر مغولان، تهران: آبادبوم، 1394.
دهخدا، علی‌اکبر (1377) لغتنامه، تهران: دانشگاه تهران.
رشیدالدین فضل‌الله همدانی (2536) وقفنامۀ ربع رشیدی، الوقفیّة الرشیدیة بخطّ الواقف فی بیان شرائط امور الوقف و المصارف، مجتبی مینوی- ایرج افشار، تهران: انجمن آثار ملّی.
رشیدالدین فضل‌الله همدانی (1389) جامع‌التواریخ، تاریخ سلغریان فارس، تصحیح و تحشیۀ محمّد روشن، تهران: میراث مکتوب.
زرکوب شیرازی، ابوالعباس معین‌الدین احمد بن شهاب‌الدین ابی‌الخیر (1390) شیرازنامه، تصحیح و توضیح اکبر نحوی، شیراز: دانشنامۀ فارس.
سعدی (1320) کلیات، به‌اهتمام محمّدعلی فروغی، طهران: کتابفروشی و چاپخانۀ بروخیم.
سعدی (1381) گلستان، تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی، تهران: خوارزمی. 
سعدی (720ق.) کلیات، نسخۀ خطّی، مجموعۀ بودمر (ژنو) (پیشتر متعلق به لرد گرینوی انگلیسی)، حاوی سعدی‌نامه و گلستان.
سعدی (726ق.) کلیات، نسخۀ خطّی، گنجینۀ ملّی کابل، به‌خطّ عبدالله بن محمّد بن محمود بن ابوبکر مشهور به «داور».
سعدی (728ق.) کلیات، نسخۀ خطّی، مجموعۀ دیوان هند (ایندین آفیس) در لندن، 1117.
سعدی (حدود نیمۀ سدۀ هشتم هجری) کلیات، نسخۀ خطّی، کتابخانۀ مرعشی، 14503.
سعدی (حدود نیمۀ سدۀ هشتم هجری) کلیات، نسخۀ خطّی، کتابخانۀ مجلس، 2570.
سعدی (حدود نیمۀ سدۀ هشتم هجری) کلیات، نسخۀ خطّی، کتابخانۀ فرهنگستان علوم تاجیکستان، 503.
سعدی (753ق.) کلیات، دستنویس کتابخانۀ مجلس، 7773.
سعدی (766ق.)، کلیات، دستنویس کتابخانۀ آستان قدس رضوی، 10412.
سعدی (767ق.)، کلیات، دستنویس کتابخانۀ ملی پاریس، شمارۀ 1778. 
سعدی (784ق.) کلیات، نسخۀ خطّی، کتابخانۀ ملّی، 2493.
سعدی (سدۀ هشتم هجری) کلیات، نسخۀ خطّی، کتابخانۀ چستربیتی (ایرلند)، P113.
سعدی (سدۀ هشتم هجری) کلیات، نسخۀ خطّی، کتابخانۀ ملی، 39290 (با تصریح به کتابت برخی بخش‌ها از روی خطّ سعدی).
سعدی (نیمۀ دوم سدۀ هشتم هجری) کلیات، نسخۀ خطّی، کتابخانۀ برلین، 782 (شمارۀ قدیم: Minutoli. 295).
سعدی (اواخر سدۀ هشتم هجری) کلیات، نسخۀ خطّی، کتابخانۀ (مجموعۀ) حکیم‌اوغلو (ترکیه)، 653.
سعدی (اواخر سدۀ هشتم هجری) کلیات، نسخۀ خطّی، کتابخانۀ ملک، 4831. 
سعدی (802ق.) کلیات، نسخۀ خطّی، کتابخانۀ خصوصی دکتر اصغر مهدوی، 435.
سعدی (سدۀ هشتم یا نهم هجری) کلیات، نسخۀ خطّی، کتابخانۀ ملّی فارس، شمارۀ 1000 (پیش‌تر متعلق به ابوالحسن بزرگزاد).
سعدی (نیمۀ اوّل سدۀ نهم هجری) کلیات، نسخۀ خطّی، کتابخانۀ مجلس، 19848.
سمیعا (1368) تذکرة الملوک، تألیف فاصلۀ سال‌های 1137 تا 1142ق، [تصحیح ولادیمیر مینورسکی]، به‌کوشش سیّد محمّد دبیرسیاقی، همراه با سازمان اداری حکومت صفوی یا تعلیقات مینورسکی بر تذکرة الملوک، ترجمۀ مسعود رجب‌نیا، تهران: امیرکبیر.
شبانکاره‌ای، محمّد بن علی بن محمّد (1376) مجمع الانساب، به‌تصحیح میرهاشم محدث، ج1، تهران: امیرکبیر.
عطار نیشابوری (1398) تذکرة‌الاولیاء، مقدمه، تصحیح و تعلیقات محمدرضا شفیعی کدکنی، 2ج، تهران: سخن.
[فخر مدبّر] (1354) آئین کشورداری، شش باب بازیافته از آداب الحرب و الشجاعة، به‌اهتمام محمّدسرور مولائی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
فرح‌زاد، محمّد (1396) «پایگاه حجابت در دورۀ میانی اسلامی: بررسی رویدادهای مهم و توضیح اصطلاحات مرتبط»، فصلنامۀ پاژ، ش28، ص173 تا 210. 
فرید اصفهانی (1381) دیوان، به‌اهتمام و تصحیح محسن کیانی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
فروزانفر، بدیع‌الزمان (1382) تعلیقات بر: معارف، نک: بهاء ولد (1383).
[فروغی، محمّدعلی] (1319)، گلستان برای دبیرستانها، [طهران:] چاپخانۀ مجلس. 
قزوینی، محمّد (1317) ممدوحین شیخ سعدی، ضمیمۀ مجلۀ تعلیم و تربیت، طهران: چاپ خودکار.
قزوینی، محمّد (1363) مقالات قزوینی، گردآورنده ع. جربزه‌دار، ج3، تهران: اساطیر.
الکاتب الارجانی، فرامرز بن خداداد بن عبدالله (1363) سمک عیّار، با مقدّمه و تصحیح پرویز ناتل خانلری، ج2، تهران: آگاه.
کردی نیشابوری، ادیب یعقوب (2535) کتاب البلغة، به‌اهتمام مجتبی مینوی و فیروز حریرچی، تهران، بنیاد فرهنگ ایران.
محمّدپادشاه متخلّص به شاد (1889م)، فرهنگ آنندراج، ج1، لکهنو: مطبع منشی نولکشور.
معین، محمّد (1335) تعلیقات بر: جوامع الحکایات و لوامع الروایات، سدیدالدین محمّد عوفی، به‌تصحیح و اهتمام محمّد معین، ج1، تهران: دانشگاه تهران.
ملطیوی، محمّد بن غازی (1393)، مرزبان‌نامۀ بزرگ (روضة العقول)، به‌تصحیح فتح‌الله مجتبایی- غلامعلی آریا، با همکاری فتانه کهوند، تهران: خوارزمی.
مولوی، مولانا جلال‌الدین محمّد بلخی (1363) کلیات شمس یا دیوان کبیر، با تصحیحات و حواشی بدیع‌الزمان فروزانفر، ج1، تهران: امیر کبیر.
مولوی، مولانا جلال‌الدین محمّد بلخی (1393) مثنوی معنوی، آخرین تصحیح رینولد ا. نیکلسون و مقابلۀ مجدّد با نسخۀ قونیه، تصحیح مجدّد و ترجمه حسن لاهوتی، ج2، تهران: میراث مکتوب.  
میراحمدی، مریم (1368) نظام حکومت ایران در دوران اسلامی، پژوهشی در تشکیلات اداری، کشوری و لشکری ایران از صدر اسلام تا عصر مغول، تهران: مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
میهنی، محمّد بن منوّر بن ابی‌سعد بن ابی‌طالب بن ابی‌سعد (1381) اسرار التوحید فی مقامات الشیخ ابی‌سعید، مقدّمه، تصحیح و تعلیقات محمّدرضا شفیعی کدکنی، ج1، تهران: آگاه. 
الناسخ التستری، علی بن احمد بن محمّد (1389) تحفةالملوک، تصحیح اسماعیل حاکمی- محمّد فرهمند، تهران: سازمان چاپ و انتشارات دانشگاه آزاد اسلامی.
نصیری، میرزا علی‌نقی (1371) القاب و مواجب دورۀ سلاطین صفویّه، تصحیح یوسف رحیم‌لو، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد. 
وصّاف‌الحضرۀ شیرازی (1269ق) تاریخ وصّاف، چاپ سنگی، بمبئی، 5ج در یک‌مجلّد. 
هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان (1384) کشف‌المحجوب، مقدّمه، تصحیح و تعلیقات محمود عابدی، تهران: سروش.
یزدان‌پرست، حمید (1396) آتش پارسی، درنگی در روزگار، زندگی و اندیشۀ سعدی، 2ج، تهران: اطّلاعات.