نقش ترجمه در میراث نوشتاری تصوّف ایران (با تکیه بر دو ترجمة کتاب عوارف‌المعارف)

Document Type : علمی - پژوهشی

Author

دانشگاه خوارزمی

Abstract

فنّ ترجمه در بنای فرهنگ‌های بشری تأثیری غیر قابل انکار داشته است، تا بدان‌جا که برخی ترجمه را عامل اصلی رنسانس اسلامی در سدة چهارم و رنسانس اروپایی در سدة شانزدهم می‌دانند. بدون تردید ترجمه در شکل‌گیری و رشد و بالش نثر عرفانی در زبان فارسی سخت مؤثر بوده است؛ به‌ویژه در تألیف و تدوین متون متمکّن نثر عرفانی که با ترجمة شرح التّعرف آغاز شد. چند متن متمکّن و سازمانی هستند که پیوسته مورد عنایت صوفیان بوده‌اند. همین اقبال بدان‌ها موجب شده که دو نوع ترجمة کاملاً آزاد و فرآوری‌شده در حدّ تألیف از آن‌ها انجام پذیرد. یکی از آن‌ها رسالة قشیریه است و دیگری کتاب عوارف‌المعارف سهروردی است که از همان زمان حیات نویسنده سخت مورد اقبال قرار گرفته و چندین ترجمه و تعلیقه بر آن نوشته شده است. در مقال حاضر به معرفی و مقایسة دو ترجمة مهم که یکی ترجمه‌ای نسبتاً آزاد است، لیک اگر از برخی کاستی‌ها و افزوده‌های آن چشم بپوشیم هم‌چنان وفادار به اصل عربی بوده است و آن ترجمة اسماعیل بن عبدالمؤمن اصفهانی است و دیگر ترجمه‌ای که قدما از آن در ذیل عوارف‌المعارف به عنوان ترجمة آن یاد کرده‌اند، ولی مصحّح کتاب، آن را تألیفی مستقل می‌شمارد و آن مصباح‌الهدایة و مفتاح الکفایة است. پس از اشارت به اهمیّت فنّ ترجمه و انواع آن و معرفی اصل کتاب عوارف‌المعارف و مؤلف آن، و معرفی مختصر دو ترجمة مورد بحث، به مقایسه و نتیجه‌گیری در این باره پرداخته‌ایم.

Keywords


  1. ابن‌خلکان، شمس‌الدین احمد بن محمد (د.ت). وفیات الاعیان وانباء ابناء الزمان، حققه احسان عباس. بیروت: دارصادر.
  2. آذرنوش، آذرتاش (1375). تاریخ ترجمه از عربی به فارسی. تهران: سروش.
  3. جامی، عبدالرحمن (1370). نفحات الانس. تصحیح محمود عابدی. تهران: اطلاعات.
  4. حاجی‌خلیفه (1982). کشف‌الظنون عن اسامی الکتب والفنون. بیروت: دارالفکر.
  5. حسن، محمد عبدالغنی (1376). فن ترجمه در ادبیات عربی. ترجمة عباس عرب. مشهد: آستان قدس رضوی.
  6. حقانی، نادر (1386). نظرها و نظریه‌های ترجمه. تهران: امیرکبیر.
  7. الخملیشی، حوریه (2010). ترجمة النص العربی القدیم وتأویله عند ریجیس بلاشیر. الرباط: دارالامان.
  8. دلیل، ژان (1381). تحلیل کلام، روشی برای ترجمه، نظریه و کاربرد. ترجمة اسماعیل فقیه. تهران: رهنما.
  9. الذهبی، شمس‌الدین محمد بن احمد (2003). تاریخ الاسلام ووفیات المشاهیر والأعلام. حققه وضبطه وعلق علیه بشار عواد معروف. بیروت: دارالغرب الاسلامی.
  10. سهروردی، شهاب‌الدین (1374). عوارف‌المعارف. ترجمة ابومنصور بن عبدالمؤمن اصفهانی. به اهتمام قاسم انصاری. تهران: علمی و فرهنگی.
  11. ـــــــــــــــــــــــ (1982). کتاب عوارف‌المعارف. بیروت: دارالکتب العربی.
  12. شمس‌آبادی، حسین (1380). تئوری ترجمه و ترجمة کاربردی از عربی فارسی. تهران: چاپار.
  13. صلاح‌الدین صفدی (1990). الغیث المسجم فی شرح لامیه العجم. بیروت: دارلکتب العلمیة.
  14. فتوحی، محمود (1389). «از کلام متمکن تا کلام مغلوب». فصلنامة نقد ادبی. س3. ش10.
  15. کاشانی، عزالدین محمود بن علی (1367). مصباح‌الهدایة ومفتاح‌الکفایة. تصحیح جلال‌الدین همایی. تهران: نشر هما.
  16. مایل هروی، نجیب (1364). «ترجمة عوارف‌المعارف سهروردی». نشر دانش. س. ششم. ش بهمن و اسفند.
  17. مونان، جورج (1994). المسائل النظریة فی الترجمة. ترجمة لطیف دیتونی. بیروت: دارالمنتخب العربی.
  18. نایب‌الصدر شیرازی، محمدمعصوم (1339). طرایق‌الحقایق. تصحیح محمدجعفر محجوب. تهران: کتابخانة بارانی.
  19. نژادحقیقی، بهدخت (1388). تفاوت ترجمه‌های قرآن از منظر ایدئولوژیک. تهران: سخن.
  20. نیومارک، بیتر (2006). الجامع فی الترجمة. ترجمه و اعداد حسن غزالة. بیروت: دارومکتبة الهلال.