پیوند ساختار قصیده با زمینه و زمانه جاهلی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

دانشگاه تربیت مدرس

چکیده

پژوهشگران تاریخ ادبیات در مواجهه با پدیدة ادبی، ادبیت آن را  به‌عنوان ارزش مستقل و فراتاریخی در نظرگرفته‌اند و نقطة آغاز خود را پدیدة ادبی در وجه حاضروآمادة آن قرار داده‌اند؛ یعنی دقیقا آنجایی که پایان کار است، جایی که متن ازپیش آن چیزی را که تاریخ در پی تقویم و اثبات آن است، به پژوهشگر بخشیده است. درحالی‌که پدیدة ادبی پیش از جلوة حاضر‌وآمادة خود، از طریق قرار گرفتن در سطح تطور ساختار متن، سنت ادبی و وجه کلامی خود در برخورد با سیاست و اجتماع، مسیری تاریخی را طی کرده است. مسیر تاریخی یک پدیده‌ی هنری،  از  وحدت با زندگی تا خودآیین‌گشتن ساختار را دربرمی‌گیرد. قصیده جاهلی هنر در وجه وحدت با زندگی است و هر بخشی از  ساختار متن نشانه‌ای است به چیزی در حیات جاهلی و این امر خود برآمده از هم‌‌سازی هنر، اندیشه و زندگی در جاهلیت است.  بر این اساس، در پژوهش حاضر با فهم هرمنوتیک و روش ساختارگرا، آغاز قصیده در جاهلیت  به‌مثابة جایگاه ایجاد شکل‌های آن مورد بررسی قرار گرفته و سرشت آغازی نظام ادبی آن روشن گردیده است، و از این طریق تبیین شده است که ادبیت قصیدة جاهلی برآمده از پیوند ضروری قصیده با زیست جاهلی است و همین پیوند در سطح دیگر موجب شده است فرم ‌و محتوای قصیدة جاهلی پس از ظهور اسلام، به عنوان عنصر ضروری فرم قصیده درون‌ماندگار شوند و در ادب کلاسیک عربی و فارسی برای بیان اهداف  مغایر با زیست جاهلی، به کار روند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The nexus between Qaṣīda’s structure and the context of its formation

نویسندگان [English]

  • SOROUSH SHA’BANI
  • SOROUSH SHA’BANI
Tarbiat Modares Univesiry
چکیده [English]

Researchers of the history of literature in confrontation with the literary phenomenon, considered the literariness of it as an independent and transhistorical value. They have posited their starting point in present and provided seeming of literary phenomenon; That is precisely the end of the process, where the text already has bestowed the researcher what history wants to prove and constitute. While the literary phenomenon, has passed a historical path through positioning itself in the level of evolution of text’s structure, tradition and its lingual mode in encounter with Politics and Society, before its present and provided seeming. In this sense, accessing to starting point clarifies the phenomenon’s historical path. In the present research, the beginning of at the age of Jahiliyyah, as the locus of its forms, has been studied with a structuralist method and also a hermeneutic understanding; And its initial nature has been clarified.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Qaṣīda
  • Literary Phenomenon
  • Historyof Literature
  • Age of Jahiliyyah
  1. فارسی
  2. -آگامبن، جورجو.(1386ش). وسایل بی‌هدف. ترجمه امید مهرگان و صالح نجفی. تهران: چشمه.
  3. ـــــــــــــــ.(1385ش). مقولات زبانی و تاریخی در تفکر بنیامین، عروسک و کوتوله: گفتارهایی دربارة فلسفه زبان و فلسفه تاریخ، صص29-51 ، گزینش و ترجمه ترجمة امید مهرگان و مراد فرهادپور. تهران. گام نو.
  4. -آیتی، عبدالمحمد.(1377ش). معلقات سبع. تهران: سروش.
  5. -ایزوتسو، توشهیکو.(1381ش). انسان و خدا در قرآن. ترجمه‌ی احمد آرام. تهران: شرکت سهامی انتشار.
  6. -برکت، بهزاد(1385ش) «ادبیات و نظریة نظام چندگانه: نقش اجتماعی نوشتار»، پاییز، نامه علوم اجتماعی، ش28 صص 82-97.
  7. -پیشوایی، محسن.(1379ش). طبیعت در معلقه إمرؤ القیس. دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران. پاییز، ش155، صص 143-162.
  8. -الجابری، محمد(1394ش). نقد عقل عربی. ترجمه‌ی سید محمد آل مهدی. تهران: نسل آفتاب.
  9. -رضایی،غلام؛ محمودی، عباس.(1389ش). بررسی تطور ساختاری دو قصیده جاهلی و اسلامی از حسان بن ثابت با نظر به مکتب ساختارگرایی. پژوهشنامه نقد ادب عربی. پاییز و زمستان، ش1،صص 45-68.
  10. ــــــــــــــــــــــــــــ (1390ش). بررسی تطور محتوایی شعر حسان بن ثابت انصاری در دوران جاهلی و اسلامی. لسان مبین. تابستان، ش4، صص1-23.
  11. -سالم، عبدالعزیز. (1383ش). تاریخ عرب قبل اسلام. ترجمه‌ی باقر صدری نیا. تهران: نشر علمی و فرهنگی.
  12. -سعدون‌زاده، جواد(1390ش). ساختار قصیده در شعر عربی پیش از اسلام و تأثیر آن بر نخستین قصیده‌سرایان پارسی‌گو. ادبیات تطبیقی. تابستان، ش4،صص 75-94.
  13. -فاخوری، حنا(1388ش) تاریخ ادبیات زبان عربی. ترجمه عبدالمحمد آیتی. تهران: توس.
  14. -گادامر، هانس گئورگ.(1395ش). آغاز فلسفه. ترجمه‌ی عزت فولادوند. تهران، هرمس.
  15. -لوکاچ، گئورگی (1382ش). جان و صورت. ترجمه‌ی رضا رضایی. تهران: ماهی.
  16. ــــــــــــــــ(1394م). نظریه‌ی رمان. ترجمه حسن مرتضوی. تهران: آشیان.
  17. -مرتاض، عبدالملک. (1393ش). بررسی مردم‌شناختی و نشانه‌شناختی معلقات سبع. ترجمة حسین سیدی. مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی.
  18. عربی
  19. -ابوالعتاهیه.(1986م). دیوان. بیروت: دار بیروت.
  20. -حطیئه.(1993م). دیوان. شرح بروایة ابن السکیت. بیروت. دارالکتب العلمیه
  21. -زهیر بن ابی سلمی.(1988م). شرح و قدّمه له: حسن علی فاعور. بیروت: دارالکتب العلمیه.
  22. -سلامة بن جندل(1987م) دیوان. تحقیق: فخرالدین قباوه. بیروت: دارالکتب العلمیه.
  23. -ضیف،شوقی.(1995م). تاریخ الأدب العربی (عصر الجاهلی)، قاهره: دار المعارف.
  24. -طرفة بن العبد.(2002م). دیوان. شرحه و قدّم له: مهدی محمد ناصرالدین. بیروت، دارالکتب العلمیه.
  25. -طفیل غنوی.(1997م). دیوان. شرح: اصمعی، تحقیق: حسان فلاح اوغلی. بیروت: دار صادر.
  26. -العامری، شاکر.(1389ش). شعرالجاهلی فی الحقیقة المدح. ادب عربی. بهار و تابستان، ش2 صص41-58.
  27. -عامری، لبید بن ربیعة.(بی‌تا). دیوان. بیروت: دارصادر.
  28. -عطوان، حسین.(1992م) مقدمة القصیدة العربی فی العصر الجاهلی. قاهره: دارالمعارف.
  29. -مهلهل بن ربیعه.(1996م). دیوان. شرح و تقدیم: طلال حرب. بیروت: دارالعالمیه.
  30. انگلیسی
  31. Even- Zohar, Itmar.(1990). Polysystem Studies.Tel Aviv: The Porter Institute for Poetics and Semiotics.-
  32. ”_______________.(1978)
  33. Papers in Historical Poetics” in Papers on Poetics and Semiotics. Tel Aviv: Porter Institute for Poetics and. Semiotics.