از ترجمه تا تألیف (مقایسة ساختاری محتوایی دو ترجمۀ کتاب عوارف‌المعارف)

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

استاد دانشگاه خوارزمی

چکیده

فنّ ترجمه در بنای فرهنگ‌های بشری تأثیری غیر قابل انکار داشته است، تا بدان‌جا که برخی ترجمه را عامل اصلی رنسانس اسلامی در سدة چهارم و رنسانس اروپایی در سدة شانزدهم می‌دانند. بدون تردید ترجمه در شکل‌گیری و رشد و بالش نثر عرفانی در زبان فارسی سخت مؤثر بوده است؛ به‌ویژه در تألیف و تدوین متون متمکّن نثر عرفانی که با ترجمة شرح التّعرف آغاز شد. چند متن متمکّن و سازمانی هستند که پیوسته مورد عنایت صوفیان بوده‌اند. همین اقبال بدان‌ها موجب شده که دو نوع ترجمة کاملاً آزاد و فرآوری‌شده در حدّ تألیف از آن‌ها انجام پذیرد. یکی از آن‌ها رسالة قشیریه است و دیگری کتاب عوارف‌المعارف سهروردی است که از همان زمان حیات نویسنده سخت مورد اقبال قرار گرفته و چندین ترجمه و تعلیقه بر آن نوشته شده است. در مقال حاضر به معرفی و مقایسة دو ترجمة مهم که یکی ترجمه‌ای نسبتاً آزاد است، لیک اگر از برخی کاستی‌ها و افزوده‌های آن چشم بپوشیم هم‌چنان وفادار به اصل عربی بوده است و آن ترجمة اسماعیل بن عبدالمؤمن اصفهانی است و دیگر ترجمه‌ای که قدما از آن در ذیل عوارف‌المعارف به عنوان ترجمة آن یاد کرده‌اند، ولی مصحّح کتاب، آن را تألیفی مستقل می‌شمارد و آن مصباح‌الهدایة و مفتاح الکفایة است. پس از اشارت به اهمیّت فنّ ترجمه و انواع آن و معرفی اصل کتاب عوارف‌المعارف و مؤلف آن، و معرفی مختصر دو ترجمة مورد بحث، به مقایسه و نتیجه‌گیری در این باره پرداخته‌ایم.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

نقش ترجمه در میراث نوشتاری تصوّف ایران (با تکیه بر دو ترجمة کتاب عوارف‌المعارف)

نویسنده [English]

  • habib ollah abbasi
دانشگاه خوارزمی
چکیده [English]

فنّ ترجمه در بنای فرهنگ‌های بشری تأثیری غیر قابل انکار داشته است، تا بدان‌جا که برخی ترجمه را عامل اصلی رنسانس اسلامی در سدة چهارم و رنسانس اروپایی در سدة شانزدهم می‌دانند. بدون تردید ترجمه در شکل‌گیری و رشد و بالش نثر عرفانی در زبان فارسی سخت مؤثر بوده است؛ به‌ویژه در تألیف و تدوین متون متمکّن نثر عرفانی که با ترجمة شرح التّعرف آغاز شد. چند متن متمکّن و سازمانی هستند که پیوسته مورد عنایت صوفیان بوده‌اند. همین اقبال بدان‌ها موجب شده که دو نوع ترجمة کاملاً آزاد و فرآوری‌شده در حدّ تألیف از آن‌ها انجام پذیرد. یکی از آن‌ها رسالة قشیریه است و دیگری کتاب عوارف‌المعارف سهروردی است که از همان زمان حیات نویسنده سخت مورد اقبال قرار گرفته و چندین ترجمه و تعلیقه بر آن نوشته شده است. در مقال حاضر به معرفی و مقایسة دو ترجمة مهم که یکی ترجمه‌ای نسبتاً آزاد است، لیک اگر از برخی کاستی‌ها و افزوده‌های آن چشم بپوشیم هم‌چنان وفادار به اصل عربی بوده است و آن ترجمة اسماعیل بن عبدالمؤمن اصفهانی است و دیگر ترجمه‌ای که قدما از آن در ذیل عوارف‌المعارف به عنوان ترجمة آن یاد کرده‌اند، ولی مصحّح کتاب، آن را تألیفی مستقل می‌شمارد و آن مصباح‌الهدایة و مفتاح الکفایة است. پس از اشارت به اهمیّت فنّ ترجمه و انواع آن و معرفی اصل کتاب عوارف‌المعارف و مؤلف آن، و معرفی مختصر دو ترجمة مورد بحث، به مقایسه و نتیجه‌گیری در این باره پرداخته‌ایم.

کلیدواژه‌ها [English]

  • ترجمه
  • تصوّف
  • مصباح‌الهدایه
  • عوارف‌المعارف
  • نثر عرفانی
  1. ابن‌خلکان، شمس‌الدین احمد بن محمد (د.ت). وفیات الاعیان وانباء ابناء الزمان، حققه احسان عباس. بیروت: دارصادر.
  2. آذرنوش، آذرتاش (1375). تاریخ ترجمه از عربی به فارسی. تهران: سروش.
  3. جامی، عبدالرحمن (1370). نفحات الانس. تصحیح محمود عابدی. تهران: اطلاعات.
  4. حاجی‌خلیفه (1982). کشف‌الظنون عن اسامی الکتب والفنون. بیروت: دارالفکر.
  5. حسن، محمد عبدالغنی (1376). فن ترجمه در ادبیات عربی. ترجمة عباس عرب. مشهد: آستان قدس رضوی.
  6. حقانی، نادر (1386). نظرها و نظریه‌های ترجمه. تهران: امیرکبیر.
  7. الخملیشی، حوریه (2010). ترجمة النص العربی القدیم وتأویله عند ریجیس بلاشیر. الرباط: دارالامان.
  8. دلیل، ژان (1381). تحلیل کلام، روشی برای ترجمه، نظریه و کاربرد. ترجمة اسماعیل فقیه. تهران: رهنما.
  9. الذهبی، شمس‌الدین محمد بن احمد (2003). تاریخ الاسلام ووفیات المشاهیر والأعلام. حققه وضبطه وعلق علیه بشار عواد معروف. بیروت: دارالغرب الاسلامی.
  10. سهروردی، شهاب‌الدین (1374). عوارف‌المعارف. ترجمة ابومنصور بن عبدالمؤمن اصفهانی. به اهتمام قاسم انصاری. تهران: علمی و فرهنگی.
  11. ـــــــــــــــــــــــ (1982). کتاب عوارف‌المعارف. بیروت: دارالکتب العربی.
  12. شمس‌آبادی، حسین (1380). تئوری ترجمه و ترجمة کاربردی از عربی فارسی. تهران: چاپار.
  13. صلاح‌الدین صفدی (1990). الغیث المسجم فی شرح لامیه العجم. بیروت: دارلکتب العلمیة.
  14. فتوحی، محمود (1389). «از کلام متمکن تا کلام مغلوب». فصلنامة نقد ادبی. س3. ش10.
  15. کاشانی، عزالدین محمود بن علی (1367). مصباح‌الهدایة ومفتاح‌الکفایة. تصحیح جلال‌الدین همایی. تهران: نشر هما.
  16. مایل هروی، نجیب (1364). «ترجمة عوارف‌المعارف سهروردی». نشر دانش. س. ششم. ش بهمن و اسفند.
  17. مونان، جورج (1994). المسائل النظریة فی الترجمة. ترجمة لطیف دیتونی. بیروت: دارالمنتخب العربی.
  18. نایب‌الصدر شیرازی، محمدمعصوم (1339). طرایق‌الحقایق. تصحیح محمدجعفر محجوب. تهران: کتابخانة بارانی.
  19. نژادحقیقی، بهدخت (1388). تفاوت ترجمه‌های قرآن از منظر ایدئولوژیک. تهران: سخن.
  20. نیومارک، بیتر (2006). الجامع فی الترجمة. ترجمه و اعداد حسن غزالة. بیروت: دارومکتبة الهلال.