خاندان سام در میان افسانه و واقعیت

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

استاد گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

چکیده

این مقاله پژوهشی است در ریشهٔ اختلافات خاندان رستم با حکومت مرکزی کیانیان در بلخ. اگرچه در شاهنامه، خاندان زال و رستم مخالف مسلک زرتشت معرفی می‌شوند و مخالفت آنها با حکومت گشتاسپ نیز بنا بر دلایل دینی جلوه‌ می‌کند، ولی وجود ناآرامی‌های سیاسی در منطقۀ سیستان یا سکستان قدیم این فرض را مطرح می‌کند که کشمکش میان خاندان سام و خانوادهٔ گشتاسپ ریشه‌‌ای سیاسی داشته است و مسئلهٔ اختلاف دینی و آیینی نیز بخشی از همین جدال قدرت است، بدین معنی که اگر داعیۀ  استقلال سیاسی و قدرت‌مداری امارت سیستان مطرح نبود، اختلافات دینی نمی‌توانست انگیزه‌بخش صف‌آرایی خاندان‌هایی باشد که جدال آنها در بخش‌های مهمی از حماسهٔ ملی به‌ویژه داستان رستم و اسفندیار بازتاب یافته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Sām Dynasty between Legend and Reality

نویسنده [English]

  • Maryam Musharraf
Professor of Persian Language and Literature,, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran
چکیده [English]

This article studies the roots of the dispute between the Sām dynasty and the central Kayanian government in Balkh (the old mythical reign of Persia). Although in Shahnameh, the Sām dynasty is presented as hostile to the Zoroastrian beliefs, and their opposition to Gushtāsp’s rule appears to be due to religious motives, the existence of political unrest in the Sistān region suggests that the conflict between the Sām family and the house of Gushtāsp is rooted in political issues, and the religious conflict is also a part of this political conflict. This means that if the demand for political independence and power had not been raised in the emirate of Sistān, religious differences could not have caused the marshaling of the two dynasties, whose conflict is reflected in significant parts of the national epic, especially in the story of Rostam and Esfandiyar.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sām dynasty
  • Rostam
  • Sistān
  • history
  • myth
  • ابن بلخی، فارسنامه، (1384) تصحیح و تحشیۀ لسترانج، رنولد آلن نیکلسن، تهران: انتشارات اساطیر (این کتاب در آغاز در سال 1921 میلادی در مجموعه اوقاف گیب در انتشارات دانشگاه کمبریج چاپ شده است).
  • اوستا، نامهٔ مینوی آیین زرتشت (1366) جلیل دوستخواه از گزارش استاد ابراهیم پورداود، تهران: مروارید.
  • بهار، مهرداد (۱۳۷۶) «سخنی چند دربارهٔ شاهنامه»، جستاری چند در فرهنگ ایران، تهران:‌ انتشارات فرهنگ روز.
  • زرین‌کوب، عبدالحسین و عبدالحسین روزبه (1386) تاریخ ایران باستان، (4) تاریخ سیاسی ایرانیان، تهران: سمت
  • طبری، محمد جریر (1375) تاریخ طبری یا تاریخ الرسل و الملوک، ترجمۀ ابوالقاسم پاینده، تهران: اساطیر.
  • فردوسی (1393) شاهنامه، تصحیح جلال خالقی مطلق، تهران: سخن.
  • کریستن سن، کیانیان (2535) مجموعۀ ایرانشناسی، ترجمهٔ ذبیح الله صفا، تهران: بنگاه ترجمه و نشر کتاب.
  • مارکوارت، یوزف، (1373) ایرانشهر بر مبنای جغرافیای موسی خورنی، ترجمۀ مریم میراحمدی، تهران: اطلاعات (این کتاب اولین بار در سال 1901 م. در برلین به چاپ رسیده است)
  • معین، محمد (1324) «شاهان کیانی و هخامنشی در آثار الباقیه»، آموزش و پرورش، س ۱۵، ش ۸تا۱۰، ص ۲۳تا۵۲.
  • موسوی حاجی، سید رسول (1389) «پیروزی بهرام دوم بر شاه سکستان هند تا کرانه های  دریا با استناد به یک نقش برجستۀ ساسانی»، مطالعات شبه قاره دانشگاه سیستان و بلوچستان، س2، ش3، تابستان، ص  101تا122
  • نولدکه، تئودور (2537) حماسۀ ملی ایران، ترجمۀ بزرگ علوی و مقدمۀ سعید نفیسی، تهران: مرکز نشر سپهر
  • هرتسفلد (1381) ایران در شرق باستان، ترجمۀ صنعتی زادۀ کرمانی، تهران: چاپ پژوهشگاه علوم انسانی و کرمان: دانشگاه شهید با هنر.