معرفی نسخۀ خطی دیوان ابراهیم آبادِ منصور اصفهانی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 بدون سمت

2 هیات علمی

چکیده

     آن­چه از گذشتگان به صورت نسخه­های خطی برای ما باقی مانده، هر کدام گنجینه­ای است که باید در حفظ، احیا و شناسایی آن کوشید. با وجود آن­که در سال­های اخیر، سعی فراوانی در شناسایی و معرفی این گنجینه­های نفیس صورت پذیرفته، لیکن هنوز راه نرفته بسیار است؛ یکی از این آثار ناشناخته و ارزشمند، دیوان "ابراهیم آباد" از محمدرضا ابن­رجبعلی، ملقب به شرابی و متخلص به منصور است که شاعر و طبیب دربار شاهزاده ابراهیم­خان قاجار( حاکم کرمان) بوده است. با بررسی­های انجام گرفته در فهرست نسخ خطی، تنها یک نسخه از دیوان وی در کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی یافت شد؛ به نظر می­رسد این نسخه توسط شاعر کتابت شده است و در آن قرینه­ای مبتنی بر تاریخ کتابت نسخه وجود ندارد. این مقاله می­کوشد برای نخستین­بار به معرفی اشعار، مضامین و ویژگی­های شعری شاعر بر اساس تنها نسخۀ موجود بپردازد و همچنین با استفاده از تذکره­های موجود، شرح­حالی از زندگی وی اراِئه دهد. پس از بررسی و خوانش این نسخه به این نتیجه رسیدیم وی از شاعران متوسط دورۀ قاجار است؛ اشعارش ساده و روان و در شعر به شاعرانی از جمله: انوری، خاقانی، حافظ، جمال­الدین و کمال­الدین نظر داشته و در کاربرد انواع صنایع بدیعی و بیانی به صنایعی چون: انواع جناس، تکرار، موازنه، مزدوج، لف و نشر، تجاهل العارف، تنسیق الصفات، حسن تعلیل، تلمیح(به­ویژه تلمیحات اساطیری و مذهبی)، ایهام تناسب و انواع تشبیه(به­ویژه تشبیه تفضیل و بلیغ) توجه ویژه­ای دارد. روش انجام این پژوهش، کتابخانه­ای و استناد به نسخۀ حاضر می­باشد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

معرفی نسخۀ خطی دیوان ابراهیم آبادِ منصور اصفهانی

نویسندگان [English]

  • ayoob omidi 1
  • مریم مشرف 2
  • احمد خاتمی 2
1 non
2 هیات علمی
چکیده [English]

آن‌چه از گذشتگان به صورت نسخه‌های خطی برای ما باقی مانده، هر کدام گنجینه‌ای است که باید در حفظ، احیا و شناسایی آن کوشید. با وجود آن‌که در سال‌های اخیر، سعی فراوانی در شناسایی و معرفی این گنجینه‌های نفیس صورت پذیرفته، لیکن هنوز راه نرفته بسیار است؛ یکی از این آثار ناشناخته و ارزشمند، دیوان "ابراهیم آباد" از محمدرضا ابن‌رجبعلی، ملقب به شرابی و متخلص به منصور است که شاعر و طبیب دربار شاهزاده ابراهیم‌خان قاجار( حاکم کرمان) بوده است. با بررسی‌های انجام گرفته در فهرست نسخ خطی، تنها یک نسخه از دیوان وی در کتابخانۀ مجلس شورای اسلامی یافت شد؛ به نظر می‌رسد این نسخه توسط شاعر کتابت شده است و در آن قرینه‌ای مبتنی بر تاریخ کتابت نسخه وجود ندارد. این مقاله می‌کوشد برای نخستین‌بار به معرفی اشعار، مضامین و ویژگی‌های شعری شاعر بر اساس تنها نسخۀ موجود بپردازد و همچنین با استفاده از تذکره‌های موجود، شرح‌حالی از زندگی وی اراِئه دهد. پس از بررسی و خوانش این نسخه به این نتیجه رسیدیم وی از شاعران متوسط دورۀ قاجار است؛ اشعارش ساده و روان و در شعر به شاعرانی از جمله: انوری، خاقانی، حافظ، جمال‌الدین و کمال‌الدین نظر داشته و در کاربرد انواع صنایع بدیعی و بیانی به صنایعی چون: انواع جناس، تکرار، موازنه، مزدوج، لف و نشر، تجاهل العارف، تنسیق الصفات، حسن تعلیل، تلمیح(به‌ویژه تلمیحات اساطیری و مذهبی)، ایهام تناسب و انواع تشبیه(به‌ویژه تشبیه تفضیل و بلیغ) توجه ویژه‌ای دارد. روش انجام این پژوهش، کتابخانه-ای و استناد به نسخۀ حاضر می‌باشد.

کلیدواژه‌ها [English]

  • دیوان
  • شعر فارسی
  • منصور
  • نسخۀ خطی

مراجع

  1. منابع:
  2. - قرآن کریم.
  3. - انوری، علی‌بن‌محمد.(1376)، دیوان انوری، به اهتمام محمدتقی مدرس رضوی، چاپ پنجم، تهران: علمی فرهنگی.
  4. - اصفهانی، جمال‌الدین محمدبن عبدالرزاق.(1319). دیوان، تصحیح حسن وحیددستگیری، تهران: ارمغان.
  5. - اصفهانی، ابوالفضل کمال‌الدین.(1348). دیوان، به‌کوشش حسین بحرالعلومی، تهران: دهخدا.
  6. - اصفهانی، محمدرضاابن رجبعلی.(بی‌تا). ابراهیم‌آباد، نسخۀ خطی به شمارۀ 14086، کتابخانۀ مجلس.
  7. - بامداد، مهدی.(1347). شرح رجال‌حال ایران در قرن‌های12-13-14، جلد1، تهران: زوار.
  8. - بهزادی اندوهجردی، حسین.(1381).تذکرۀ شاعران کرمان، چاپ اول، تهران: دستان.
  9. - بهمن‌میرزا قاجار.(1394). تذکرۀ محمدشاهی، تصحیح حسین محمدزاده صدیق، تهران: تک درخت.
  10. - حافظ، شمس‌الدین محمد.(1386). دیوان، به کوشش خلیل خطیب رهیر، تهران: صفی‌علیشاه.
  11. - خاقانی شروانی، افضل‌الدین بدیل‌بن علی‌نجار.(بی‌تا). دیوان، به‌کوشش ضیاء‌الدین سجادی، تهران: زوار.
  12. - درایتی، مصطفی.(1391). فهرستگان نسخه‌های خطی ایران(فنخا)، تهران: سازمان اسناد و کتاب‌خانۀ ملی.
  13. - دنبلی، عبدالرزاق بن نجفقلی.( 1342). نگارستان دارا تذکرۀ، به کوشش عبدالرسول خیام‌پور، تبریز: تذکره‌ها.
  14. - دیوان بیگی شیرازی، سید احمد.(1366). حدیقة‌الشعرا، تصحیح وعبدالحسین نوایی، جلد سوم، چاپ اول، تهران: زرین.
  15. - شهلای یزدی، محمدعلی.‌(1379). تذکرۀ شبستان، به کوشش اکبرقلم‌سیاه، چاپ اول، تهران: گیتا.
  16. - شیرازی، ابن‌یوسف.(1353). فهرست کتابخانۀ مجلس شورای ملی، با اصلاح و تکمیل و تحقیق و اضفۀ بخش 3و2 از عبدالحسین حائری، جلد سوم، چاپ دوم، تهران: چاپ مجلس شورای ملی.
  17. - شیرازی، محمدمعصوم.(بی‌تا). طرائق‌الحقایق، تصحیح محمدجعفر محجوب، تهران:سنایی.
  18. - فدایی، غلامرضا.(1386). آشنایی با نسخه خطی و آثار مکتوب، تهران: سمت.
  19. - قاجار، محمودمیرزا.(1342). سفینة المحمود. به کوشش عبدالرسول خیام‌پور، جلد دوم، تبریز: نشر تذکره‌ها.
  20. - گرجی، احمد بن فرامرز.(1343). تذکرۀ اختر، تصحیح عبدالرسول خیام‌پور، تبریز: سلسلۀ نشر تذکره‌ها.
  21. - گروسی، فاضل‌خان.(1376). انجمن خاقان، مقدمۀ توفیق سبحانی، چاپ اول، تهران: فردا.
  22. - هدایت، رضاقلی خان.(1340). مجمع‌الفصحا، به کوشش مظاهر مصفا، بخش سوم از جلد دوم، تهران: موسوی.
تاریخ ادبیات
دوره 12، شماره 1
1398
صفحه 33-61

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار