نقش ادبیات در تحولات گفتمان محیط زیستی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار زبان و ادبیات فارسی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران

2 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه کردستان ، کردستان، ایران

چکیده

ادبیات در تعامل و گفت‌وگوی دائمی با جامعه و محیط اعم از محیط زیست طبیعی و مصنوعی است. به موازاتی که از تحولات گفتمانی از جمله گفتمان محیط زیست تأثیر می‌پذیرد، می‌تواند در تغییر و تحولات گفتمانی نقش ایفا کند. در این مقاله ضمن معرفی مدل کاربردی سه گانۀ ادبیات به‌عنوان بوم‌شناسی فرهنگی، به سه نقش ادبیات در مواجهه با گفتمان‌های محیط زیستی پرداخته شده است. این سه نقش عبارت‌اند از: فراگفتمان فرهنگی‌ـ منتقدانه، ضد گفتمان تخیلی و سوم میان‌گفتمان الحاق مجدد. در ادامه به نقد و بررسی نمونه یا نمونه‌هایی از آثار ادبی در هر یک از این نقش‌ها در تاریخ ادبیات معاصر پرداخته شده است. مبتنی بر این پژوهش می‌توان نتیجه گرفت که ادبیات قادرست با استفاده از انرژی تخیل و ایجاد جهان‌های ممکن، سه عملکرد برجسته داشته باشد: نقد و اصلاح گفتمان محیط زیستی موجود، جایگزینی یکبارۀ گفتمان محیط زیستی به حاشیه رانده یا فراموش شده و دیگر، گفت‌وگو و آشنایی گفتمان‌های محیط زیستی متنوع و نزدیک کردن آن‌ها به یکدیگر. هرسه کارکرد ادبیات می‌تواند در برجسته ساختن و پیشگیری از مخاطرات محیط زیستی که غالباً به دلیل تدریجی بودن از چشم یک نسل پنهان است، نقش قابل توجهی داشته باشد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The Role of Literature in Environmental Discourse Evolutions

نویسندگان [English]

  • Zahra Parsapoor 1
  • Hiva Hasanpour 2
1 Associate Professor, Department of Literature, Institute of Humanities and Cultural Studies, Tehran, Iran
2 Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, University of Kurdistan, Kurdistan, Iran
چکیده [English]

Literature is constantly related to and interacts with society and environments, including natural and artificial environments. It not only is affected by discourse changes such as environmental discourse but also plays a crucial role in discourse changes and evolutions. In the present article, in addition to introducing a triadic functional model of literature as cultural ecology, three roles of literature in confronting environmental discourses have been addressed. The three roles include cultural-critical metadiscourse, imaginative counterdiscourse, and reintegrative inter-discourse. In addition, samples of literary works in contemporary literature, including these roles, have been examined and criticized. Based on the results, it can be concluded that literature can be assigned three essential functions using imagination and the creation of possible universes: criticism and reform of the existing environmental discourse, the abrupt replacement of the marginalized or neglected environmental discourse, and interaction and familiarity with various environmental discourses and their reconciliation. These three functions of literature can play a significant role in boldfacing and preventing environmental threats, which are often neglected by a generation because of being gradual

کلیدواژه‌ها [English]

  • cultural ecology
  • Zapf triadic functional model
  • environmental discourse
استیبی، آرن (1395) زبان‌شناسی زیست‌محیطی؛ ترجمۀ سپیده کوه‌کن و مژگان عباسی، سرپرست گروه مترجمان: فردوس آقا گل‌زاده، تهران: نویسه پارسی.
افشار نادری، کامران (1378) «از کاربری تا مکان»، نشریۀ معمار، ش 6، ص 4تا7.
بزی‌حسین‌زاده، فاطمه (1388) «تحلیل گفتمان زیست‌محیطی در زبان فارسی»، به راهنمایی محمد عموزاده، منوچهر توانگر، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه اصفهان.
پرتوی، پروین (1394) پدیدارشناسی مکان، تهران: مؤسسۀ تألیف، ترجمه و نشر آثار هنری متن.
زپف، هوبرت (1392) دربارۀ نقد بوم‌گرا (مجموعه مقالات). مترجمان عبدالله نوروزی و حسین فتحعلی. گردآوری و مقدمه از زهرا پارساپور. تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
سینگر، پیتر (1396) آزادی حیوانات، ترجمۀ بهنام خداپناه، تهران: ققنوس.
سینگر، پیتر (1398) چپ داروینی سیاست، تکامل، همکاری، ترجمۀ محمد مهدی هاتف، تهران: کرگدن.
قربان‌پور، امیر (1400) «معرفی کتاب حیوانات محوشده: گفتمان، محیط زیست، و پیوند دوباره با جهان طبیعت»، نشریه زیست سپهر، پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه تهران، ش 3، ص 48تا52.
کارسون، راشل (1358) بهار خاموش، مترجمان: عبدالحسین وهاب‌زاده، عوض کوچکی و امین علیزاده، مشهد: مؤسسۀ چاپ و انتشارات و گرافیک دانشگاه فردوسی.
کریمی حکاک، احمد (1384) طلیعۀ تجدد در شعر فارسی، ترجمۀ مسعود جعفری، تهران: مروارید
کوبین، دنیل (1391) هبوط، ترجمۀ دانیال قارونی، مشهد: جهاد دانشگاهی
مشیری، فریدون (1380) بازتاب نفس صبحدمان، 2 ج،  تهران: چشمه
مک دونالد، کارولین (1396) دریاچۀ آخر دنیا، ترجمۀ پروین جلوه‌نژاد، تهران: محراب قلم
نظامی گنجوی  (1389) لیلی و مجنون، تصحیح و حواشی حسن وحید دستگردی به کوشش دکتر سعید حمیدیان، تهران: قطره.
نیس، آرنه  (1399) بوم‌شناسی، اجتماع و سبک زندگی، ترجمۀ نسترن خسروی، تهران: بان.
هدایت، صادق (1342) سگ ولگرد، تهران: انتشارات امیرکبیر
 
Genette, Gerard (1980) Narrative Discourse, Trans. Jane E.lewin. Ithaca: Cornell University Press.
Glotfelty, Cheryll and Fromm, Harold (1995) The Ecocriticism Reader; Landmarks in Literary Ecology. Athens And London: The University of Georgia Press
Holgate, Ben (1920) Climate and Crises: Magical Realism as Environmental Discourses, LondonTaylor & Francis
Reddick, Yvonne (2017) Ted Hughes: Environmentalist and Ecopoet. London: Palgrave Macmillan
Tošić, Jelica (2006) “Ecocriticism; Interdisciplinary Study of Literature and Environment ”, Facta Universitatis (Series: Working and Living Environmental Protection) 3(1), 43-50; In:
> http://facta.junis.ni.ac.rs/walep/walep2006/walep2006-06.pdf.<