بررسی فابل‌های مولوی در غزلیّات شمس

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

تمثیل روایی (آلیگوری) داستانی است به نظم یا نثر که دارای دو معنی است: معنی مقدّماتی یا سطحی و ثانوی و باطنی که در زیر لایۀ سطحی قرار دارد. فابل یکی از انواع آلیگوری و عبارت است از حکایتی کوتاه- چه به نظم و چه به نثر- که به قصد انتقال درسی اخلاقی گفته شده باشد. در فابل شخصیّت‌ها اغلب حیوانات­اند. امّا اشیای بیجان، انسان‌ها و خدایان نیز ممکن است در آن ظاهر گردند. فابل در تمثیل‌های عرفانی فارسی برای بیان مفاهیم عرفان نظری و دستورات عرفان عملی نیز به کار رفته است. از جمله جنبه­های هنری کار مولوی در غزلیّات شمس استفاده از تمثیل‌های روایی است. در بین این تمثیل‌های روایی 14 فابل وجود دارد. این فابل‌ها از لحاظ شیوۀ پردازش دو نوع است: 1. فابل هایی با کنش و عمل داستانی (6 تا)، 2. فابل هایی در قالب گفتگو یا داستان صحنه­ای(8 تا). در هر دو دسته، طرح و عمل داستانی بسیار ساده و ابتدایی است و همۀ عناصر پیرنگ و روایت (بخصوص زمان و مکان) در آنها وجود ندارد. در همۀ فابل‌ها دو شخصیّت حضور دارند و تعداد کنش‌ها بین دو تا هفت است. راوی در اکثر آنها دانای کلّ و زاویۀ دید بیرونی است. لحن بیشتر فابل‌ها طنزآمیز است.4 تا از فابل‌های مولوی تمثیل اخلاقی- عرفانی و 10 فابل تمثیل اندیشه است. مولوی در دستۀ اخیر به بیان مفاهیم عرفان نظری،  مفهوم قرآنی لطف و مفهوم کلامی کسب پرداخته است

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Review of Molavi’s fables in Divan-I Shams

چکیده [English]

Narrative allegory is a story with two meanings: a preliminary meaning and secondary meaning that lies beneath the surface layer. Fable is a type of allegory, and consists of a short story which is intended to convey a moral lesson. In Fable, characters are often animals. But inanimate objects, humans and gods may also appear in it. Fable has also been used in Persian mystical parables to express the concepts of theoretical mysticism and the instructions of practical mysticism. One of the artistic aspects of Rumi's work in Divan-I Shams is the use of narrative allegories. There are 14 fables among these narrative allegations. There are two types of fables in terms of processing methodology: 1. Fables with fictional action (6), 2. fables in the form of a conversation or stage story (8). In both categories, the plot and action of the story is very simple and primitive. All fables contains two characters and two to seven actions. The narrator in mostly omniscient and the point of view is external. The tone of most fables is satirical. 4 of his fables are moral-mystical allegory and 10 of his fables are Thought allegory. In the thought allegories , Rumi has described the theoretical mysticism, the Quranic concept of kindness and the theological concept of acquisition.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Allegory(Narrative Allegory)
  • Fable
  • Molavi
  • Divan-I Shams
  1. منابع فارسی
  2. - آسابرگر، آرتور. 1380. روایت در فرهنگ عامیانۀ رسانه و زندگی روزمرّه. ترجمه: محمّد رضا لیراوی. چاپ اوّل. تهران: سروش.
  3. - اخوّت، احمد. 1371. دستور زبان داستان. چاپ اوّل. اصفهان. نشر فردا.
  4. - اشعری، علی بن اسماعیل (ابوالحسن). 1362. مقالات الاسلامیین و اختلاف المصلین. ترجمۀ محسن مؤیّدی. چاپ اوّل. تهران: امیرکبیر.
  5. - پورنامداریان، تقی.1386. رمز و داستانهای رمزی در ادب فارسی. چاپ ششم. تهران: شرکت انتشارات علمی و فرهنگی.
  6. - تودوروف، تزوتان. 1385. نظریّۀ ادبیّات. ترجمۀ عاطفه طاهایی. تهران: اختران.
  7. - جوادی، حسن. 1384. تاریخ طنز در ادبیّات فارسی. چاپ اوّل. تهران: کاروان.
  8. - داد، سیما. 1371. فرهنگ اصطلاحات ادبی. تهران: مروارید.
  9. - دانش‌پژوه، منوچهر. 1386. فرهنگ اصطلاحات عرفانی. چاپ دوّم. تهران: فرزان.
  10. - دهخدا، علی اکبر. 1341. لغتنامۀ فارسی. زیر نظر: محمّد معین. چاپ اوّل. انتشارات ادارۀ کلّ نگارش وزارت فرهنگ.
  11. - رضوانیان، قدسیّه. 1389. ساختار داستانی حکایت‌های عرفانی. چاپ اوّل. تهران: سخن.
  12. - رید، یان. 1389. داستان کوتاه. ترجمۀ فرزانه طاهری. چاپ چهارم. تهران: مرکز.
  13. - زرّین‌کوب، عبدالحسین. 1368. سـرّ نی. چاپ سوم، تهران: علمی.
  14. - سلدن، رامان و پیتر ویدوسون. 1378. راهنمای نظریّۀ ادبی معاصر. ترجمۀ عبّاس مخبر. چاپ چهارم. تهران: طرح نو.
  15. - شیخ‌ الاسلامی، اسعد. 1363. تحقیقی در مسائل کلامی از نظر متکلّمان اشعری و معتزلی. چاپ دوّم. تهران: امیر کبیر.
  16. - عطّار نیشابوری. 1379. تذکرة الأولیاء. چاپ اوّل. تصحیح و تحشیۀ رینولد آلن نیکلسون. تهران: اساطیر.
  17. - ــــــــــــــ. 1384. منطق الطیّر، مقدّمه، تصحیح و تعلیقات: محمّدرضا شفیعی‌کدکنی، ویرایش دوّم. تهران: سخن.
  18. - فارستر، ادوارد مورگان. 1352. جنبه‌های رمان. ترجمۀ ابراهیم یونسی. تهران: امیرکبیر.
  19. - فروزانفر، بدیع الزّمان. 1333. مآخذ قصص و تمثیلات مثنوی. چاپ اوّل. انتشارات دانشگاه تهران.
  20. - قشیری، عبدالکریم بن هوازن. 1387. رسالۀ قشیریّه. ترجمۀ ابوعلی حسن بن احمد عثمانی. تصحیح و استدراکات: بدیع‌الزّمان فروزانفر. شرح حال استاد فروزانفر و مآخذ ابیات عربی: دکتر احمد مهدوی دامغانی. ویراستۀ: ایرج بهرامی. چاپ اول. تهران: زوّار.
  21. - کی منش، عبّاس. 1366. پرتو عرفان، شرح اصطلاحات عرفانی کلیّات شمس. چاپ اوّل. تهران: سعدی.
  22. - گورین، ویلفرد. ال و همکاران. 1383. راهنمای رویکردهای نقد ادبی. ترجمۀ زهرا مهین خواه. چاپ چهارم. تهران: اطّلاعات.
  23. - مارتین، والاس. 1386. نظریّه‏های روایت. محمّد شهبا. چاپ دوّم. تهران: هرمس.
  24. - مولوی، جلال‌الدّین محمّد. 1353. دورۀ کامل مثنوی معنوی، تصحیح: نیکلسون، رینولد الین. چاپ سوم. تهران: امیرکبیر.
  25. - مولوی، جلال‌الدّین محمّد. 1378. دیوان کبیر (غزلیات شمس تبریزی) به تصحیح بدیع‌الزّمان فروزانفر، چاپ چهارم. تهران: امیر کبیر.
  26. - میرصادقی، جمال. 1386. ادبیّات داستانی. چاپ پنجم. تهران: سخن.
  27. مقالات فارسی
  28. - عزبدفتری، بهروز. پاییز و زمستان 1372. «تحلیل فابل از دیدگاه ل.س ویگوتسکی» مجلّۀ دانشکدۀ ادبیّات و علوم انسانی تبریز. شماره 148 و 149: 70 - 102.
  29. منابع عربی
  30. - الألبانی، محمّد ناصر الدّین. 1408 هـ./ 1998م. صحیح الجامع الصغیر و زیادته (الفتح الکبیر). أشرف علی طبعه: زهیر الشاویش. الطبعة الثالثة. دمشق: المکتب الإسلامی.
  31. - الفخر الرازی. لات. التفسیر الکبیر. ج 18، 21- 22. الطبعة الثالثة. بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
  32. - المصطفی المراد. 1423ق./ 2002م. معجزات الرسول. الطبعة الأولی. لا ط. القاهرة: دار الفجر للتراث.
  33. - المیدانی النیسابوری. أبو الفضل احمد بن محمّد بن احمد بن ابراهیم. 1424هـ/ 2003 م. مجمع الأمثال. حققه و فصله و علق حواشیه: محمّد محیی الدین عبد الحمید. بیروت، صیدا: المکتبة العصریة.
  34. - الهاشمی، أحمد. 1419 هـ./1999م. جواهر الأدب فی أدبیات وإنشاء لغة العرب. الطبعة الاولی. بیروت: دار إحیاء التراث العربی، موسسه التاریخ العربی.
  35. منابع انگلیسی
  36. - Abrams, M.H and Geoffrey Galt Harpham. 2009. A Glossary of Literary Terms. Ninth edition. Buston, MA: Wadsworth Cengage Learning.
  37. - Cudden.J.A, A Dictionary of Literary Terms. 1979. London. Penguin Books.