تأثیر عاطفۀ اندوه بر زبان شعر حزین لاهیجی (با تأکید بر ردیف در غزلیات)

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی

2 دانشجوی دکترای زبان و ادبیات فارسی دانشگاه الزهراء(س)

چکیده

عاطفۀ اندوه از جمله مهم­ترین مضامین در غزل‌های سبک هندی است. این مضمون در غزلیات حزین لاهیجی نیز بسیار برجسته و پرکاربرد است که به شکل­های مختلف در زبان شعر او نمود یافته و شاعر مبتنی بر آن­ها کوشیده است این حس خود را با انواع ترفندها و ابزارهای زبانی مانند به­کارگیری دقیق واژگان، تلفیقِ متناسب در محور هم‌نشینی، ساخت ترکیبات جدید، تقابل­ها و تضادها و تصویرسازی­های متنوع به ویژه متناسب با کاربرد انواع «ردیف» در غزلیات خود به خواننده منتقل کند و او را در درک این تجربۀ شخصی شریک خود سازد. هدف مقالۀ پیش­ ­رو بررسی و تحلیل چگونگی استفادۀ حزین لاهیجی از این ترفندهای زبانی برای انتقال مفهوم موردنظر به مخاطب است.  نظریۀ «هم‌نشینی» و «جانشینی»، چارچوب تحلیلی نویسندگان مقاله برای نیل به این هدف بوده است. نتایج این پژوهش که به شیوۀ مطالعۀ کتابخانه و روش تحلیل متن انجام شده، نشان می­دهد حزین با انتخاب ردیف­های مناسب و همخوان با سایر واژگان، ترکیبات و گروه های جمله در قالب تقابل، پرسش­های تأکیدی، ایجاد تناسب بین نوشتار و مفهوم، کاربرد افعال متناسب و مانند آن توانسته ضمن تبیین دقیق مفهوم «اندوه»، عاطفۀ اندوه را در مخاطب برانگیزد و او را در این تجربه با خود همراه سازد. 

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

تأثیر عاطفۀ اندوه بر زبان شعر حزین لاهیجی (با تأکید بر ردیف)

نویسندگان [English]

  • Yousef Mohammadnezha Alizamini 1
  • Maryam Bakhtiyari 2
1 Assistant Professor of the Institute of Humanities and Cultural Studies
2 PhD student in Persian language and literature, Al-Zahra University
چکیده [English]

عاطفۀ اندوه از جمله مهم­ترین مضامین در غزل‌های سبک هندی است. این مضمون در غزلیات حزین لاهیجی نیز بسیار برجسته و پرکاربرد است که به شکل­های مختلف در زبان شعر او نمود یافته و شاعر مبتنی بر آن­ها کوشیده است این حس خود را با انواع ترفندها و ابزارهای زبانی مانند به­کارگیری دقیق واژگان، تلفیقِ متناسب در محور هم‌نشینی، ساخت ترکیبات جدید، تقابل­ها و تضادها و تصویرسازی­های متنوع به ویژه متناسب با کاربرد انواع «ردیف» در غزلیات خود به خواننده منتقل کند و او را در درک این تجربۀ شخصی شریک خود سازد. هدف مقالۀ پیش­ ­رو بررسی و تحلیل چگونگی استفادۀ حزین لاهیجی از این ترفندهای زبانی برای انتقال مفهوم موردنظر به مخاطب است.  نظریۀ «هم‌نشینی» و «جانشینی»، چارچوب تحلیلی نویسندگان مقاله برای نیل به این هدف بوده است. نتایج این پژوهش که به شیوۀ مطالعۀ کتابخانه و روش تحلیل متن انجام شده، نشان می­دهد حزین با انتخاب ردیف­های مناسب و همخوان با سایر واژگان، ترکیبات و گروه های جمله در قالب تقابل، پرسش­های تأکیدی، ایجاد تناسب بین نوشتار و مفهوم، کاربرد افعال متناسب و مانند آن توانسته ضمن تبیین دقیق مفهوم «اندوه»، عاطفۀ اندوه را در مخاطب برانگیزد و او را در این تجربه با خود همراه سازد. 

کلیدواژه‌ها [English]

  • اندوه
  • جانشینی و هم‌نشینی
  • حزین لاهیجی
  • سبک هندی
- اسکولز، رابرت (1383). درآمدی بر ساختارگرایی در ادبیات. مترجم: فرزانه طاهری. تهران: آگه
- برجس، آنتونی. (1377). ادبیات چیست؟. ترجمة حسینی جهان‌آبادی. ادبیات داستانی. ش48: 15-10
- پور نامداریان، تقی (1382). گمشده لب دریا. چاپ اول. تهران: سخن
- تادیه، ژان ایو (1390). نقدادبی در قرن بیستم، ترجمه مهشید نونهالی، چاپ دوم، تهران: نیلوفر
- تولستوی، لئون (1388). هنر چیست؟ ترجمه کاوه دهگان، چاپ چهاردهم، تهران: امیرکبیر
- چندلر، دنیل (1386). مبانی نشانه شناسی، ترجمه مهدی پارسا، تهران: سوره مهر
- حاکمی، اسماعیل. (1364). نگاهی گذرا بر شعر غنایی. مجموعه مقالات گسترة تاریخ و ادبیّات به اهتمام یعقوب آژند و دیگران. تهران: گستره.
- حزین لاهیجی، محمدعلی (1385). دیوان. مصحح: ذبیح الله صاحبکار. تهران: سایه
- حق‌شناس، علی‌محمد (1370). مقالات ادبی و زبان‌شناختی، تهران: نیلوفر.
- داودی مقدم، فریده (1390). بازتاب غم، رنج و ناامیدی در سبک هندی (با تکیه بر غزلیات طالب آملی). فصلنامه علمی تخصصی مطالعات زبان و ادبیات غنایی. دوره 1، شماره 1: 98-83
- دهرامی، مهدی و محمدرضا عمرانپور (1392)، «نقد و بررسی عاطفه در اشعار نیما یوشیج»، پژوهشنامه ادب غنایی دانشگاه سیستان و بلوچستان. سال یازدهم. شماره 20: 82-65
- دیچز، دیوید (1388). شیوه های نقد ادبی، ترجمه محمدتقی صدیقیانی و غلامحسین یوسفی، چاپ ششم، تهران: انتشارات علمی
- یاکوبسن، رومن (1381). ساخت‌گرایی پساساختگرایی و مطالعات ادبی«مجموعه مقالات». عنوان مقاله: «وجه غالب» و «قطب‌های استعاره و مجاز». مترجم: کورش صفوی، بهروز محمودی بختیاری. تهران: سوره مهر.
- شفیعی کدکنی، محمدرضا (1378). ادبیات فارسی از عصر جامی تا روزگار ما. نشر نی
-.................................. (1383). ادوار شعر فارسی. تهران، سخن
-................................... (1384). موسیقی شعر. تهران، آگه
-................................... (1385).شاعری در هجوم منتقدان. تهران، آگه
-................................... (1386). صور خیال در شعر فارسی، تهران، آگه
- شمیسا، سیروس (1390). نگاهی تازه به بدیع. نشر میترا
- طالبیان یحیی و مهدیه اسلامیت، 1384، ارزش چندجانبه ردیف در شعر حافظ ، فصل نامه پژوهش‌های ادبی، ش 8: 27-8
- فتوحی ، محمود (1385).  نقد ادبی در سبک هندی، تهران: سخن
- فرشیدورد، خسرو (1382). دستور مفصل، تهران. سخن
- فیاض منش، پرند (1384). نگاهی دیگر به موسیقی شعر و پیوند آن با موضوع، فصلنامه پژوهش زبان و ادبیات فارسی، شماره 4:  186-163
- کروچه، بندتو (1388). کلیات زیباشناسی، مترجم: فواد جعفری، چاپ هشتم، تهران: انتشارات علمی فرهنگی
- محمدرضا عمرانپور (1386). اهمیت عناصر و ویژگیهای ساختاری واژه در گزینش واژگان شعر. گوهر گویا، دوره 1، ش 1: 180-153
- یوسفی، محمدرضا و مریم بختیاری (1396). هنر حافظ در ترسیم فراز و فرود بر پایه عنصر تقابل. بوستان ادب. سال نهم. شماره سوم. پیاپی 33:  188-163
- Jokobson.R. (2000). Linguistics and poetics. In D. lodge (Ed.), Modrn criticism and theory (2nd edition). (30-55). Harlow: Longman