مطالعۀ پدیدارشناسانه اجرای برنامۀدرسی تاریخ ادبیات دورۀ دوم متوسطه

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران.

2 استادیار گروه آموزش علوم تربیتی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران.

3 دانش‌‏آموخته کارشناسی ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه فرهنگیان، تهران، ایران.

چکیده

هدف از این پژوهش، مطالعه پدیدارشناسانۀ اجرای برنامۀ درسی تاریخ ادبیات دورۀ دوم متوسطه است. این پژوهش به شیوۀ کیفی و با استفاده از روش پژوهش پدیدارشناسی انجام گرفت. جامعۀ آماری شامل 8 نفر از معلمان و 3 نفر از استادان زبان و ادبیات فارسی است. به‌منظور جمع­آوری داده‌ها از مصاحبۀ نیمه‏ساختاریافته استفاده شد. داده‌ها از طریق فرایند کدگذاری باز و محوری اشتراوس و کوربین تحلیل شدند. مضامین استخراج‌شده در این مطالعه شامل 4 مضمون اصلی، 10 مضمون فرعی و 66 کد باز بود. نتایج یافته‏ها نشان داد مضمون اصلی چالش‏های آموزش محتوا در تاریخ ادبیات بر اساس تجارب زیستۀ دبیران شامل 3 مضمون فرعی عدم استقلال برنامۀ درسی، پایین بودن سطح کتاب درسی و سازمان‌دهی نامناسب مطالب؛ و عدم گیرایی و جذابیت می‏باشد. مضمون اصلی روش‌های تدریس شامل سه مضمون فرعی روش‌های تدریس مبتنی بر نمایش، روش‌های تدریس مبتنی بر فعالیت و روش‌های تدریس مبتنی بر انتقال می‏باشد. مضمون اصلی فرصت‏های یاددهی و یادگیری شامل دو مضمون فرعی فعالیت‌های دانش‌آموز و فعالیت‌های معلم است. مضمون اصلی ارزشیابی نیز شامل دو مضمون فرعی روش آزمون و روش نمره‏دهی است. نتایج حاصل از این مطالعه می‏تواند مورد استفادۀ برنامه‏ریزان درسی، مؤلفان و دبیران درس تاریخ ادبیات قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Phenomenological Study of Implementing the Curriculum of Literature History in the Second Period of Secondary School

نویسندگان [English]

  • Mohammad Paknehad 1
  • Zohreh Karami 2
  • Milad Dekamin 3
1 Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, Farhangian University, Tehran, Iran.
2 Assistant Professor, Department of Educational Sciences, Farhangian University, Tehran, Iran.
3 MA in Persian Language and Literature, Farhangian University, Tehran, Iran.
چکیده [English]

Introduction

The curriculum of literature history has long faced challenges. Teachers have consistently encountered difficulties in teaching the subject, and students often perceive it as dry and monotonous. The aim of this study is a phenomenological exploration of the implementation of the literature history curriculum in high school. This research examines the lived experiences of experienced teachers regarding the challenges of the curriculum, teaching methods, teaching and learning opportunities, and assessment, to provide effective insights for other educators.

Literature Review

According to Fotuhi (2008), “the history of literature is the narrative of literary development and evolution over time, describing the causes and factors of these changes, as well as the interconnection among literary events” (32). The content of the literature history curriculum in the humanities field is no longer independent as it was in the past, but has now been integrated into the new book of literary sciences and techniques. Findings from various studies have confirmed the existence of challenges in the literature history curriculum from past to present. Research by Atrafi et al. (2013), Sadeghi (2015), Ghamari (2016), and Saadzadeh (2017) has demonstrated that the literature history curriculum faces challenges. Saadzadeh (2017) concluded that revisions are necessary for the 10th and 11th grade Persian literature textbooks in certain cases. Rahmanpour and Nili (2014) concluded in their research that while the literature curriculum cultivates desirable abilities in students, the findings indicate that the curriculum poses challenges in terms of content and teaching methods. Zardakhshoui (2019) examined the structure and content of Persian textbooks for the second year of secondary school. Shafaei (2021), in his research, defined the concept of lesson planning, its principles, and strategies for teaching Persian language and literature. Regarding the use of effective teaching methods in the literature course, Sabbaghian (2010), Arjmandi (2008), and Farhangi (2004) have concluded that to alleviate students' concerns about the extensive memorization of materials, the impermanence of content, the monotony of topics, and student passivity, introducing new methods and approaches such as demonstration methods and employing techniques to make the material more tangible in teaching literature history is essential. Reviewing the aforementioned studies indicates that the literature history curriculum faces challenges. Overall, none of the existing studies have employed the phenomenological method. Therefore, in addressing the challenges of the literature history curriculum, this research utilizes phenomenological methodology to explore the experiences of successful literature teachers.

Methodology

This research was conducted using a qualitative approach and employing phenomenological research method. The participants of this study included all teachers who had more than 10 years of experience in teaching literary history. Sampling was carried out based on purposive method and reached theoretical saturation of the categories. Eleven experienced teachers and educators were selected for interviews, comprising 8 teachers and 3 Persian language and literature professors. Semi-structured interviews were used for data collection. The data were analyzed through open and axial coding using the Strauss and Corbin method. To ensure the validity of the findings, the coding process and assigned codes were reviewed in multiple stages by curriculum specialists and Persian literature experts, and after necessary revisions, they were confirmed. The reliability of findings was ensured through agreement among coders, indicating high consensus among them.

Discussion

Based on the findings and in response to the first research question, literature teachers' lived experiences regarding the challenges of teaching literary history content encompass three themes: lack of curriculum independence, inadequacies in textbooks and disorganized materials, lack of engagement. Addressing the second research question on teaching methods, literature teachers' experiences include three sub-themes: demonstration-based methods, activity-based methods, and transfer-based methods. Regarding the third research question on teaching and learning opportunities, literature teachers' experiences involve two sub-themes: student activities and teacher activities. Addressing the fourth research question on evaluation, literature teachers' experiences encompass two sub-themes: testing methods and scoring methods. Overall, this study identified four main themes, ten sub-themes, and 66 open codes.

Conclusion

The results of this study indicated that the literature history curriculum faces challenges that literature teachers can address by utilizing the experiences of successful teachers in teaching methods, teaching and learning opportunities, and assessment. The findings of this research can be utilized by curriculum planners, authors, and literature teachers.

کلیدواژه‌ها [English]

  • history of literature
  • curriculum
  • phenomenology
  • content
  • teaching methods
  • evaluation
آبادی‏زاده، یوسف (1400) «شیوه‌های به‌کارگیری تکنولوژی‏های آموزشی در تدریس ادبیات فارسی و تأثیر آن بر میزان یادگیری دانش‌آموزان»، چهارمین همایش بین‌المللی روانشناسی، علوم تربیتی و مطالعات اجتماعی، همدان، https://civilica.com/doc/1460456
ارجمندی، منصوره (1387) «رویکردی تازه در تدریس تاریخ ادبیات»، رشد آموزش زبان و ادب فارسی، س3، ش 85، ص 58 تا 59.
اشتراوس، آنسلم و جولیت کوربین (1385) اصول روش تحقیق کیفی: نظریه مبنایی؛ رویه­ها و شیوه­ها، ترجمۀ بیوک محمدی، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی. (تاریخ انتشار اثر به زبان اصلی: 1998).
امامی‏سیگارودی، عبدالحسین، دهقان‏نیری، ناهید، رهنورد، زهرا و علی نوری‏سعید (1391) «روش‌شناسی تحقیق کیفی: پدیدارشناسی»، پرستاری و مامایی جامع‌نگر، د22، ش2، ص 56 تا 63.  
انصاری، مریم و فرزانه قنبری (1401) «تأثیر روش تدریس از طریق قصه‏گویی بر یادگیری دانش‏آموزان مقطع اول ابتدایی»، دهمین همایش علمی پژوهشی علوم تربیتی و روانشناسی، آسیب‏های اجتماعی و فرهنگی ایران، تهران، https://civilica.com/doc/1682889
انوشـــه، حســـن (1376) دانشـــنامۀ ادب پارســـی. تهـــران: ســـازمان چـــاپ و انتشـــارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
برقی، عیسی (1389) «کاربرد پدیدارشناسی ون منن در مطالعات برنامۀ درسی»، راهبردهای آموزش، س3، ش4، ص137 تا 147.
بی‏پورگیسی، فرزانه (1402) «بررسی تأثیر استفاده از برنامه پاورپوینت در پیشرفت تحصیلی دانش‏آموزان» ششمین همایش بین‏المللی روانشناسی، علوم تربیتی و مطالعات اجتماعی، همدان،https://civilica.com/doc/1968185
پاک­نهاد، محمد، کرمی، زهره و امیر مرادی (1401) «مطالعۀ پدیدارشناسانۀ استفاده از نرم‌افزار پرده‌نگار (پاورپوینت) در آموزش زبان فارسی»، توسعه حرفه‌ای معلم، س7، ش3، ص55 تا 75.
حداد، یگانه (1402) «استفاده از روش‏های فعال‏سازی در آموزش زبان و ادبیات فارسی در دوره ابتدایی»،سومین کنفرانس ملی مطالعات کاربردی در فرآیندهای تعلیم و تربیت، میناب، https://civilica.com/doc/1844754
راستگو نصرآباد سفلی، رضا (1401) «بررسی انواع ارزشیابی در آموزش ادبیات فارسی دوره متوسطه»، پنجمین همایش بین‏المللی روانشناسی، علوم تربیتی و مطالعات اجتماعی، همدان، https://civilica.com/doc/1647044
رحمان‏پور، محمد و محمدرضا نیلی (1394) «بررسی تطبیقی برنامۀ درسی ادبیات در مقطع متوسطۀ ایران با شش کشور اروپایی»، آموزش و ارزشیابی، س8، ش 32، ص41 تا 60.  
رشید، خسرو و ابوالقاسم یعقوبی (1390) «بررسی و مقایسه تأثیر چگونگی طرح پرسش شفاهی کلاسی بر یادگیری درس ریاضی و علاقه دانش‌آموزان به این درس»، روان‌شناسی تربیتی،س7، ش22، ص125 تا 153.  
زردخشویی، بختیارمهدی (۱۳۹۷) «بررسی ساختاری و محتوایی کتاب‌های فارسی دوره دوم متوسطه»، به راهنمایی حکیمه دبیران، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشگاه فرهنگیان.
سارلی، ناصرقلی، باقری، بهادر، و مجید شمس‏الدین نژاد (1402) «دوره‌بندی تاریخ ادبیات با هدف آموزش ادبیات فارسی به غیرفارسی‌زبانان»، جستارهای زبانی، د 14، ش 6، ص245 تا 275.  
سازمان پژوهش و برنامه­ریزی آموزشی (1399) علوم و فنون ادبی(1، 2، 3)، تهران: چاپ و نشر کتاب‌های درسی ایران.
سعدزاده، مریم (1397) «نقدی بر کتاب‌های نو نگاشت فارسی دوره متوسطه دوم»، رشد آموزش زبان و ادب فارسی،د 32، ش1 ، ص36 تا 37. 
سلطانی، اکبر، سلطان القرایی، خلیل و زینب نیروزی  (1394) «چالش‎ها و دستاوردهای اجرای برنامه ارزشیابی کیفی- توصیفی»، همایش ملی آموزش ابتدایی، https://sid.ir/paper/862928/fa
شفائی، سیدصالح (1400). «اصول برنامه‌ریزی درسی در آموزش زبان و ادبیات فارسی دوره متوسطه». چهارمین همایش بین‌المللی روانشناسی، علوم تربیتی و مطالعات اجتماعی، همدان، https://civilica.com/doc/1463118
صادقی، زهرا (1395) «میزان علاقه‌مندی دانش‏آموزان به درس تاریخ ادبیات»، رشد آموزش زبان و ادب فارسی، د30، ش2، 72 تا 73.  
صالحی، محمد، نیازآذری، کیومرث و محمدتقی معتمدی تلاوکی (1388) «تأثیر روش های فعال تدریس بر پیشرفت سواد خواندن دانش‎آموزان پایه‏های چهارم و پنجم ابتدایی استان مازندران»، نوآوری‏های آموزشی، س8، ش32، ص60 تا 97.  
صباغیان، موسی (1389) «بهره‏گیری از شیوۀ نمایش در تدریس تاریخ ادبیات»، رشد آموزش زبان و ادب فارسی، ش1، ص64 تا 67.
طیب، محمود و سیما بیگ‎نژاد (1397) «نقد و تحلیل ساختاری و محتوایی کتاب علوم و فنون ادبی یازدهم»، رشد آموزش زبان و ادبیات فارسی،د32، ش2، ص73 تا 80.  
عطرفی، علی‏اکبر، اکبری‏شلدره، فریدون و مریم حق‏شناس (1393) «نگاهی انتقادی و تحلیلی به سیر تاریخ ادبیات مدارس از سال 1370 تا 1390»، نوآوری‎های آموزشی، د13، ش15، ص 57 تا 72.
فتحی‏ واجارگاه، کوروش (1388) اصول و مفاهیم برنامه‏ریزی درسی، تهران: بال.
فتوحی، محمود (1387) نظریۀ تاریخ ادبیات، با بررسی انتقادی تاریخ ادبیات نگاری در ایران، تهران: سخن
فرهنگی، سهیلا (1383) «نوآوری در تدریس تاریخ ادبیات (بهره­گیری از روش نمایشی در تاریخ ادبیات)»، رشد آموزش زبان و ادبیات فارسی، ش 71، ص52 تا 57.
قمری، حیدر (1395) «ارزشیابی محتوای درس تاریخ ادبیات دورۀ دوم متوسطه بر اساس مؤلفه‌های «جامعیت» و «صحت و اعتبار علمی»، مطالعات برنامۀ درسی، د11، ش42، ص 135 تا 152.
قمری، حیدر (1396) «ارزشیابی محتوای درس تاریخ ادبیات دوره‌ دوم متوسطه بر اساس دو مؤلفه‌ ساختار و تحقق اهداف پیش‌بینی شده»، تعلیم و تربیت، س33، ش4، ص 113 تا 133.  
مزین، مریم و نرجس فرهادنسب (1400) «بررسی تأثیر روش تدریس قصه‏گویی بر افزایش یادگیری حروف الفبا در دانش‏آموزان پایه اول ابتدایی»،همایش ملی پژوهش‏های حرفه‏ای در روانشناسی و مشاوره با رویکرد از نگاه معلم، میناب، https://civilica.com/doc/1256269
مطیعبیرجندی، علی‏اکبر، حاتمی، جواد و ولی‏اله فکری  (1390) «بررسی اثربخشی روش آموزش استفاده از قیاس‌ها در یادگیری مفاهیم پیچیده»، فناوری آموزش، س5، ش3، ص 167 تا 179.  
مؤذنی، جواهر (1399الف) «ارزشیابی کتاب های فارسی و نگارش دوم متوسطه»، رشد آموزش زبان و ادب فارسی، د34، ش2، ص 3 تا 7.  
مؤذنی، جواهر (1399ب) «راهکارهای جذابیت‏افزایی به تدریس ادبیات»، رشد آموزش زبان و ادب فارسی، د34، ش1، ص 4 تا 12.