تحلیل گفتمان انتقادی آزادی‌خواهی در شعر اعتراضی فرخی یزدی با تکیه بر رویکرد فرکلاف

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه رازی،کرمانشاه، ایران.

2 استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.

3 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه رازی، کرمانشاه، ایران.

چکیده

آزادی یکی از ارکان اصلی و بنیادین انقلاب مشروطه است که بسامد بالایی در شعر و نثر این دوره دارد. کمتر شاعری در این دوره است که سروده­ای سیاسی با درون­مایۀ اعتراضی علیه استبداد و یا در ستایش آزادی نسروده باشد. فرخی یزدی یکی از شاعران و مخالفان سرسخت استبداد و از چهره­های شناخته‌شدۀ این دوره است که با استفاده از ظرفیت غزل کلاسیک، مضامین تازه­ای نظیر آزادی، قانون، مساوات و ... را  وارد ادبیات سیاسی عصر مشروطه کرد و به غنای اشعار سیاسی‌ ـ انتقادی در غزل و رباعی این دوره کوشید. به همین دلیل او را شاعر بزرگ آزادی لقب داده­اند. این پژوهش توصیفی ــ تحلیلی با شیوۀ استدلال کیفی و گردآوری منابع و اطلاعات کتابخانه­ای، گفتمان آزادی­خواهی را در شعر اعتراضی فرخی یزدی بر پایۀ نظریۀ تحلیل گفتمان انتقادی نورمن فرکلاف در سه سطح توصیف، تفسیر و تبیین بررسی نموده است تا زوایای تازه­ای را از گفتمان آزادی­خواهی در شعر یکی از پرچم‌داران ادب اعتراضی و شعر انتقادی عصر مشروطه نشان دهد. یافته­های پژوهش نشان می­دهد که مناسبات قدرت در گفتمان آزادی­خواهی فرخی بر پایۀ تضاد و تعارضی دو سویه شکل گرفته است. این تضاد از یک­­سو مبارزۀ مشروطه­طلبان و آزادی­خواهان با منادیان استبداد را به تصویر می­کشد و از سوی ­دیگر تبعیض طبقاتی میان فقیر و غنی را در جامعۀ ناهمگون ایران عصر مشروطه آشکار می­نماید. زبان شاعرانه و بیان رئالیستی فرخی در بازآفرینی این تضاد و جدال دو سویه و ناهمگون میان آزادی و استبداد، جلوه­‌های دیگری از رخدادهای مهم انقلاب مشروطیت را برای مخاطب آشکار می­‌کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Critical Discourse Analysis of Freedom-Seeking in the Protest Poetry of Farrokhi Yazdi Based on Fairclough's Approach

نویسندگان [English]

  • Siroos Asadi 1
  • Vahid Mobarak 2
  • mohammad Irani 3
1 PhD Candidate of Persian Language and Literature, Razi University, Kermanshah, Iran.
2 Assistant Professor, Department of Persian Language and Literature, Razi University, Kermanshah, Iran.
3 Professor, Department of Persian Language and Literature, Razi University, Kermanshah, Iran.
چکیده [English]

Introduction

Freedom is considered one of the most fundamental concepts of the constitutional revolution and has a high frequency in the literature of this period. The political literature of the constitutional era has also been called Protest Literature. Protest is the most important identity indicator of constitutional period poetry, protesting autocratic rulers who denied the most obvious human rights to the people. Farrokhi Yazdi is one of the famous poets of this era. By analyzing Farrokhi’s political and critical poems, this research tries to explore new angles of his freedom-seeking discourse and to answer the question why freedom is the most important political and social concern of the poet in this period. The research findings show that the power relations in Farrokhi’s freedom-seeking discourse are formed based on a two-way conflict. On one hand, it depicts the struggle of freedom seekers against the heralds of tyranny, and on the other hand, reveals the class discrimination between the rich and the poor in Iran’s heterogeneous society during the constitutional era. Farrokhi’s poetic and realistic language in recreating this two-sided and heterogeneous conflict reveals other aspects of important events of the constitutional revolution to the audience. In Farrokhi’s political thought, freedom precedes other fundamentals of constitutionalism. In the poet's worldview, class freedom and the freedom of the masses precede individual freedoms. Farrokhi’s perception of freedom is more political than individual; his definition of freedom gains meaning in opposition to tyranny.                                                                                                                                                                                                               

Literature Review

Much research has been done about freedom in Farrokhi Yazdi’s protest poetry. Sadeghzadeh (1387) has studied reformism and modernism in Farrokhi’s political poems. Based on the content of the poet's poems and writings, he concluded that Farrokhi is one of the modernist and intellectual poets of the constitutional era, who has used Western modernity extensively in his writings and poems. Alizadeh and Khosravi (1401) examined freedom in Farrokhi’s poetry from a legal perspective and concluded that in his poetry, freedom is used in the sense of “having the right” on the one hand, which cannot be restricted, and on the other hand, Farrokhi considered it as one of the governing principles of democracy, which has a legal burden and needs to be interpreted in the framework of the constitution. So far, there has been no independent research on the analysis of Farrokhi’s protest poems based on Fairclough’s critical discourse analysis, and the present study is the first of its kind.

Methodology

This research has selected, extracted and analyzed Farrokhi’s protest poem with the theme of freedom, which had the possibility of critical discourse analysis in a descriptive-analytical way and citing library sources. Although the method of the current research is qualitative, a quantitative perspective has also been considered in referring to Farrokhi’s protest poems.

Theoretical Basis

Discourse analysis is an interdisciplinary and qualitative orientation, first used by English structuralist linguist Zellig Harris in 1952. Harris and other structuralist linguists examined the text at a level beyond the sentence, but critical analysis paid attention to the inequality of power in societies and challenging the institution of power. In the approach of critical discourse analysis, the relationship between power and ideology is investigated in the context of the text. Norman Fairclough’s theory of critical discourse analysis is one of the most famous theories in discourse analysis, which while dealing with the category of power, domination, and ideology in the situational context of the text and paying attention to the hidden and visible layers of texts, including literature and poetry, tries to understand power relations on three levels: description, interpretation, and explanation.

Discussion
A) Description Level

At this level, Fairclough analyzes the experiential, relational, and expressive values ​​of the text in terms of vocabulary and grammar. In the description section, a text is examined at three levels: vocabulary, grammar, and text structures. Words in the speech chain are elements that give a certain meaning and ideological load to the text. In his protest poems, Farrokhi Yazdi uses more words that can reflect his revolutionary nature and the experimental values ​​of his freedom-seeking discourse. Variable phrasing is another characteristic of lexical experimental values, in which the speaker has a different understanding and interpretation of the social events of his era. Farrokhi uses this feature for harsh criticism against Reza Shah’s government. From Farrokhi's point of view, Reza Shah's rule was a continuation of the tyranny of the Qajar period, and for this reason, he stubbornly opposes it. People are described with less formal or euphemistic words and expressions and most of Farrokhi's descriptions have a negative attitude to people, personalities, and parties.

B) Interpretation Level

Interpretation is a mixture of the content of the text and the perceptions of the interpreter. According to Fairclough, interpretations are a combination of the contents of the text itself and the mentality of the interpreter. At the interpretation level, things like the story of the text, participants, relationships between participants, and connection (the role of language in advancing the story) are discussed. The main story of Farrokhi Yazdi’s protest poems reflects the political and social conditions of Iran's tyrannical society during the Qajar and Pahlavi eras. There are three categories of actors and participants in Farrokhi’s freedom-seeking discourse. First, the poet who is the narrator; second, constitutional revolutionaries; and third, the enemies and opponents of the constitution. The position of activists in Farrokhi’s discourse is the position of people. In terms of the function of language, Farrokhi’s poem is a monophonic narrative in which the audience only hear the voice of the poet who describes all the events and incidents like an all-knowing narrator. Farrokhi’s narration of freedom-seeking discourse is full of situations such as despair, hope, victory, defeat, struggle, and imprisonment which are reproduced in his poetic statements.

C) Explanation Level

At this level, the mutual influence of text and society on each other is examined. Farrokhi’s environmental conditions were inflamed and full of contradictions and inequality in the Qajar era. Injustice and lack of freedom and law caused Farrokhi to have a harsh and radical approach towards autocratic rulers. For this reason, his poetry is influenced by the events of the constitutional revolution and the fears and hopes resulting from it.

Conclusion

The research findings show that Farrokhi uses all the possibilities and linguistic capacities to stabilize the political tendencies of the constitutionalists and tries to educate the people about the concept of freedom and its place to introduce social struggles in a society where tyranny is rampant. Farrokhi, who is a constitutionalist, introduces the constitutionalists as revolutionary, modernist, and intellectual figures who have no other goal than the elevation and development of the country by expanding the discourse of freedom. Also, by highlighting the historical and cultural events and mentioning the mythical characters and symbols of Iran, it depicts the confrontation between the heralds of freedom and tyranny to make an acceptable and popular face of the constitutionalists who fight against the incompetence of the Qajar kings and the tyranny of Reza Shah.

کلیدواژه‌ها [English]

  • critical discourse analysis
  • Norman Fairclough
  • Constitutional Revolution
  • Farrokhi Yazdi
  • freedom
آجودانی، ماشاءاالله (1381) یا مرگ یا تجدد، دفتری در شعر و ادب مشروطه، لندن: انتشارات فصل کتاب.
آرین پور، یحیی (1382) از نیما تا روزگار ما، تهران: زوّار.
آقا گل زاده، فردوس (1391 ) «توصیف و تبیین ساخت­های زبانی ایدئولوژیک در تحلیل گفتمان انتقادی». پژوهشهای زبان و ادبیات تطبیقی، د 3، ش 2، ص 1-19.
اصیل، حجت الله (1390) مفاهیم سیاسی و اجتماعی در عصر مشروطیت، تهران:کویر.
اکبری گندمانی، مهرداد و رضا کمالی بانیانی (1397) «بن­مایه­های مفهومی در اشعار پایداری فرخی یزدی». زیباییشناسی ادبی، س 16، ش 37، ص 1-25.
تلطّف، کامران (1394) سیاست نوشتار، تهران:نشر نامک.
حسین زاده، آذین و کتایون شهپر راد (1400 ) گفتمان حکایت، تهران: نیلوفر.
خاتمی، احمد (1401) نگاهی به ادبیات معاصر ایران، تهران: نشر علم.
ذاکر، آرمان (1391) «فرایند تبدیل در زبان فارسی: رویکردی نقشی- متنی» در مجموعه مقالات دانشگاه علّامه طباطبایی، تهران: دانشگاه علّامه طباطبایی، ش 280، ص 271 - 279.
ذاکر حسین، عبدالرّحیم (1377) ادبیات سیاسی ایران در عصر مشروطیّت، ج1، تهران: نشرعلم.
ذبیح‌نیا عمران، آسیه (1397) «رویکرد اعتراضی سیاسی فرخی یزدی و تفکرات انتقادی استبداد ستیزانه او در عصر مشروطه»، پژوهش­های سیاسی جهان اسلام، س 8، ش 4، ص 197-220.
رحیمیان، جلال و سیده سحر جاوید (1396) وجهیت و افعال وجهی در زبان فارسی، شیراز: مرکز نشر دانشگاه شیراز.
سپانلو، محمدعلی (1369) چهار شاعر آزادی، تهران: نگاه.
سلطانی، علی اصغر (1400) قدرت، گفتمان و زبان، تهران: نشر نی.
سلیمی، حسین (1394) «ادبیات اعتراض (ادبیات اجتماعی) و بازتاب آن در شعر شاعر مقاومت و پایداری حسن حسینی»، مجموعه مقاله­های دهمین همایش بین­المللی ترویج زبان و ادبیات فارسی، ص 781- 788 ، اردبیل: دانشگاه محقق اردبیلی.
شفیعی کدکنی، محمد رضا (1380) ادوار شعر فارسی از مشروطیت تا سقوط سلطنت، تهران: سخن.
شفیعی کدکنی، محمدرضا (1392) با چراغ و آیینه(در جستجوی ریشه های تحول شعر معاصر ایران)، تهران: سخن.
شفیعی کدکنی، محمد رضا (1378) ادبیات فارسی از عصر جامی تا روزگار ما، ترجمۀ حجت اللّه اصیل، تهران: نشر نی.
صادق زاده، محمود (1387) «بررسی اصلاح طلبی و نوگرایی از دیدگاه فرخی یزدی (1267-1318ش)» پژوهشنامۀ فرهنگ و ادب، ش 7، ص 148 - 166.
علیزاده، سروش و احمد خسروی (1401) «آزادی به مثابۀ اصل حاکم بر مردم سالاری در اندیشۀ فرخی یزدی». مطالعات بین رشته‌ای ادبیات، هنر و علوم انسانی، س2، ش1 (پیاپی 3)، ص 231-252.
فرخی یزدی (1402) دیوان کامل فرخی یزدی، به کوشش ناصر آقابراتی، تهران: آثار برات.
فرکلاف، نورمن(1399) تحلیل گفتمان انتقادی، ترجمۀ روح اللّه قاسمی، تهران: اندیشۀ احسان.
فرکلاف، نورمن (1379 ) تحلیل انتقادی گفتمان، گروه مترجمان، تهران: سازمان چاپ و انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
فضیلت، محمود و همایون شکری و روح اللّه اسدی (1392) «تصویر شاهد آزادی در شعر فرخی» .نشریه ادبیات پایداری، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه شهید باهنر کرمان، س7، ش 13، ص 249- 266.
مدرّس‌زاده، عبدالرضا، خرم آبادی آرانی، زینب، قاسمی آرانی، ابوذر و حسن سفارشی بیدگلی (1392) «واکاوی آزادی در اشعار فرخی یزدی و ابوالقاسم شابّی».فصلنامۀ علمی پژوهش زبان و ادب فارسی، دانشکده ادبیات و زبان­های خارجی دانشگاه آزاد اسلامی واحد سنندج، س5، ش 15، ص111- 130.
مقدمی، محمد تقی (1390) « نظریۀ تحلیل گفتمان لاکله و موف و نقد آن». معرفت فرهنگی اجتماعی، س2، ش 2 (پیاپی 6)، ص 91-124.
مشکوة الدینی، مهدی (1396) دستور زبان فارسی بر پایۀ نظریۀ گشتاری، مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی مشهد.
یارمحمدی، لطف اللّه (1393) گفتمانشناسی رایج و انتقادی، تهران: هرمس
یورگنسن، ماریان و لوئیز فیلیپس (1401) تحلیل گفتمان، ترجمۀ هادی جلیلی، تهران: نشر نی.