واکاوی زیبایی‌شناختی، درونمایگانی و مفهومی عنوان‌ها در متون منثور فنی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه علامه طباطبائی، تهران، ایران

2 استادیار پژوهشکدۀ دانشنامه‌نگاری، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، تهران، ایران

چکیده

عنوان‌های متون ادبی در هر دورۀ تاریخی داده‌های ارزشمندی را دربارۀ مؤلفان آنها، شرایط اجتماعی و فرهنگی جامعۀ آن دوره و دیگر مسائل به دست می‌دهند. در این میان، عنوان‌های متون منثور فنی با توجه به ماهیت هنری و ادبی‌شان، علاوه بر به دست دادن داده‌های تاریخی یا اجتماعی، می‌توانند آشکارساز رویکردهای فرهنگی و ادبی ادوار مختلف در سنت ادبی پارسی باشند. مطالعۀ پیش ‌رو با این انگاره و با اتخاذ رویکردی استنادی تاریخی در گردآوری داده‌ها می‌کوشد ضمن درنگ در عنوان‌های 38 متن منثور فنی، آنها را از منظر  ارزش‌های زیبایی‌شناختی، درونمایگانی و استعاره‌های مفهومی واکاوی نماید. مطالعۀ حاضر ضمن شناسایی دو کلان‌گروه ادبی و غیرادبی از عنوان‌ها از منظری زیبایی‌شناختی، دو زیرگروه مسجع و استعاری را در ذیل کلان‌گروه ادبی قرار می‌دهد. در این میان، هرچه محتوای متن به سوی امر عینی میل یابد، عنوان نیز به‌ سوی سجع گرایش می‌یابد و در مقابل، گرایش محتوای متن به امر انتزاعی، عنوان را به سوی استعاره‌شدگی سوق می‌دهد. عنوان‌های غیرادبی و کارکردگرا نیز ضمن تهی‌شدگی از ارزش‌های زیبایی‌شناختی، بیشترین همگرایی با محتوای متن را نشان می‌دهند. همچنین، براساس این مطالعه، گسترده‌ترین دایرۀ موضوعی عنوان‌ها به موضوعات تاریخی تعلق دارد که در تمام گونه‌ها و زیرگونه‌های عنوان‌ها دیده می‌شود. این گستردگی برونداد پارادایم فکری حاکم بر طبقات سیاسی حاکم و نشانگر رابطۀ دوسویۀ حاکم ـ فرهیخته از یک سو و بیانگر نوعی گسست میان آن طبقات و توده جامعۀ آن روزگار ایران از سوی دیگر است. از منظر هدف گزینش عنوان هم، برخی از عنوان‌ها ماهیتی انگیزشی، بخشی ماهیتی کارکردگرایانه و شماری هم ماهیتی ترکیبی و درآمیخته دارند. در بخش دیگری از پژوهش با بهره‌گیری از اندیشۀ استعاره‌های مفهومی، مشخص شده ‌است که حوزۀ معنایی جهت و حرکت و نیز گیاهان بنا به دلایل تبیین‌شده در پژوهش، بیشترین کاربرد را داشته‌اند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Themes, Rhetoric, and Conceptual Metaphors in the Titles of Persian Ornamental Prose Texts

نویسندگان [English]

  • Abdullah Albughobaish 1
  • Asghar Esmaeili 2
1 Associate Professor, Department of Persian Language and Literature, Allameh Tabataba’i University, Tehran, Iran
2 Assistant Professor, Faculty of Encyclopedia Compiling, Institute for Humanities and Cultural Studies, Tehran, Iran
چکیده [English]

The titles of literary texts from each historical period provide substantial and valuable data about their authors and the social and cultural developments of the society of that period, among other matters. Given their artistic and literary nature, the titles of Persian ornamental prose texts can reveal cultural and literary approaches in different periods of Iranian literary history, in addition to historical or social facts. Based on this idea and by adopting the historical reference method in collecting data, this study attempts to analyze the titles of 38 ornamental prose texts in the history of Persian literature based on their rhetoric, themes, and conceptual metaphors. From an aesthetic viewpoint, the current study identifies two subgroups of the titles, literary and non-literary. It also places two subgroups under the larger literary group: rhymed titles and metaphorical ones. Moreover, the more the content of a work tends towards the objective, the more the title becomes rhymed. On the other hand, the more the content tends towards the abstract, the more the title becomes metaphorical. Also, the non-literary and functional titles are almost devoid of the aesthetic aspect. According to this study, the broadest range of titles belongs to historical topics, which we can notice in all types and sub-genres of titles. This wide range is a product of the intellectual system that governed the political classes and indicates the dual relationship between the ruler and the educated on the one hand and a kind of estrangement between the political classes and the masses of society at that time in Iran on the other hand. Regarding the purpose of choosing the title, some titles have a motivational nature, some have a functional nature, and some have a complex mixed nature. In another part of the research, using the idea of conceptual metaphors, it is shown that the semantic fields of direction and movement, as well as plants, are the most used; the reasons for these are explained in the research.

کلیدواژه‌ها [English]

  • History of Persian literature
  • ornamental prose
  • title studies
  • conceptual metaphors