پیشینة تاریخیِ پیشوندهای فعلی در زبان فارسی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

دانشگاه تهران

چکیده

یکی از انواع فعل در زبان فارسی، افعال پیشوندی است که کمابیش از دورة باستان تاکنون در زبان فارسی رواج دارند. در این مقاله چگونگی کاربرد افعال به همراه پیشوند و تأثیر کارکرد آن در فعل از چند منظر مطالعه و بررسی شده‌اند. روش انجام این پژوهش از طریق مطالعۀ تاریخی – تطبیقی زبان‌شناسی تاریخی در زبان فارسی است. اهدافی که در این پژوهش دنبال می‌شود این است که سیر تاریخی زبان فارسی و تحولات دستوری (صرفی – نحوی) در حوزۀ پیشوندهای فعلی برپایۀ متون پی‌گیری شود و با اشاره به صورت‌های تاریخی فارسی باستان و میانه، نمودِ آن در چند متن برگزیدۀ فارسی دری به نتایجی بیانجامد.-نخست از دیدگاه پیشینة تاریخی و دگرگونی‌های آوایی صورت گرفته در پیشوند فعل از زبان‌های ایرانی باستان تا فارسی دری مورد بررسی قرار گرفته است. در زبان‌های اوستایی و فارسی باستان کمابیش بیست و یک پیشوند فعلی وجود داشته است که علاوه بر کارکرد و یا نقشِ پیشوند فعل، به‌عنوانِ قید و حرف اضافه نیز بوده‌اند. این پیشوندها در زبان‌های میانه غالباً یا متروک شده‌اند و یا چونان جزئی مرده در ساختمان فعل به کار رفته‌اند و کارکرد پیشوندی خود را از دست داده‌اند. در فارسی میانه برای پرُکردن جای آن‌ها زبان به پیشوندهای جدیدی نیاز پیدا کرد که بیشتر از قیدها، صفت‌ها و حروف اضافه دوره باستان بوده‌اند. این دسته به منظور پدیدآوردنِ معنایِ جدید بر سر افعال می‌آمدند و در آن تغییر معنایی ایجاد می‌کرده‌اند.- دوم از نظر کارکرد معنایی این پیشوندها مورد بررسی قرار گرفته‌اند که روی‌هم‌رفته به سه دسته تقسیم شده‌اند:نخست پیشوندهایی که در معنی اصلی خود به کار رفته‌اند.دیگر پیشوندهایی که در معنی فعل ساده هیچ تغییری ایجاد نمی‌کنند، مگر اینکه جنبه تأکیدی دارند.دستة سوم پیشوندهایی که در معنی فعل ساده تغییر ایجاد می‌کنند و به فعل معنی تازه‌ای می‌بخشند.- سوم کارکرد نحوی این پیشوندها در رابطه با فعل در محور هم‌نشینی جمله مورد ارزیابی قرار گرفته است.- در پایان افزون بر نتایج به‌دست‌آمده، پیشوندهای فعلی از منظر بسامد و میزان کاربرد آن‌ها با فعل‌های ساده در قالب جدول و نمودار مورد تحلیل قرار گرفته‌اند.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Historical Precedent of Persian Verbal Prefixes

نویسنده [English]

  • Yadollah Mansouri
Faculty member S.B.University
چکیده [English]

One of the variants of verbs in the Persian language is the prefixal verbs. These verbs have been in the Persian language from ancient times. In the present study, the function of prefixal verbs and their influence on verb structures are studied and analyzed through different perspectives. Historical-Comparative analysis is the methodology of the study’s historical linguistic pursuit. The objective of the present study is to review historical, grammatical and syntactical developments of verbal prefixes and exemplify some of the variations of such verbs in a number of prominent Dari texts written in Old Persian and Middle Persian. At first, phonetic and historical developments of verbal prefixes have been analyzed in Dari and Old Persian. In Avestan and Old Persian, 21 verbal prefixes have existed. Apart from having a prefixal function, these prefixes have also been used as adverbs and prepositions. In Middle Persian, these prefixes have either become obsolete or lost their prefixal function in verbs. In Middle Persian, other linguistic structures such as adverbs, adjectives and prepositions of Old Persian were used instead of verbal prefixes. The substitute words are used as semantic modifiers before verbs.In the second stage of the study, semantic function of verbal prefixes is analyzed. Through this perspective, these prefixes can be categorized into three groups: prefixes used in the core meaning of the verbs, prefixes that do not change the meaning and only add an emphatic aspect to verbs, and prefixes that change the meanings of verbs.In the third stage, the semantic function of verbal prefixes in relation to verb structures and their affiliations are analyzed. Finally, application frequencies of prefixal verbs and simple verbs are surveyed through utilization of tables and charts

کلیدواژه‌ها [English]

  • Verbal Prefix
  • Semantic Function
  • Syntactical Function
  • Dari Persian
  • Middle Persian
  • Avestan
  • Old Persian

مراجع

  1. - آموزگار، ژاله – احمد تفضلّی، 1382 ، زبان پهلوی ادبیات و دستور آن، تهران، انتشارات معین.
  2. - ابوالقاسمی، محسن، 1387، دستور تاریخی زبان فارسی، تهران، انتشارات سمت.
  3. - ــــــــــــــــــ، 1373، ماده‌های فعل‌های فارسی دری، تهران، انتشارات ققنوس.
  4. - احمدی گیوی، حسن، 1380، دستور تاریخی فعل، دو جلد، تهران، نشر قطره.
  5. - اخوینی بخارایی، ابوبکر، 1344، هدایه‌المتعلّمین فی الطب، به اهتمام جلال متینی، انتشارات دانشگاه مشهد.
  6. - اسدی طوسی، علی، 1389، گرشاسب نامه، به اهتمام و تصحیح حبیب یغمایی، تهران، دنیای کتاب.
  7. - اسعد گرکانی، فخرالدین 1377، ویس و رامین، به تصحیح محمّد روشن، تهران، صدای معاصر.
  8. - بهار، محمّدتقی، 1386، سبک‌شناسی، سه جلد، تهران، انتشارات امیرکبیر.
  9. - بیکس، رابرت، 1389، درآمدی بر زبان شناسی تطبیقی زبان‌های هندو اروپایی، ترجمه اسفندیار طاهری، تهران، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  10. - بیهقی، ابوالفضل، 1388، تاریخ بیهقی، به تصحیح محمّدجعفر یاحقّی ـ مهدی سیّدی، تهران، انتشارات سخن.
  11. - خانلری، پرویز، 1373، دستور تاریخی زبان فارسی، به کوشش عفت مستشارنیا، تهران، انتشارات توس.
  12. - سوکولوف، س. ن.، 1370 ، زبان اوستایی، ترجمة دکتر رقیه بهزادی، تهران، مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
  13. - کیکاووس بن وشمگیر عنصرالمعالی، 1364، قابوس نامه، به تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران، انتشارات علمی ـ فرهنگی.
  14. - گویوا، راستار، 1379، دستور زبانِ فارسی میانه، ترجمة ولی‌الله شادان، تهران، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
  15. - مرادی، علی، 1390، بررسی پیشوندهای فعلی در زبان‌های ایرانی باستان و سیر تحوّل آنها تا دوره میانه (پایان‌نامة کارشناسی ارشد فرهنگ و زبان‌های باستانی به راهنمایی دکتر مجتبی منشی‌زاده)، تهران، دانشگاه شهید بهشتی.
  16. - منصوری، یدالله، 1384، بررسی ریشه‌شناختی فعلهای زبان پهلوی (فارسی میانة زردشتی)، تهران، انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
  17. - _______ ، 1387، بررسی ریشه‌شناختی افعال در زبان فارسی، تهران، انتشارات فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
  18. - _______ ، ۱۳۹۵، فرهنگ زبان پهلوی (پهلوی – انگلیسی – فارسی)، تهران، انتشارات دانشگاه شهید بهشتی.
  19. - ناصر خسرو، 1370، دیوان، به تصحیح مجتبی مینوی ـ مهدی محقّق، انتشارات دانشگاه تهران.
  20. - Bartholomae, Chr., 1961, Altiranisches Wörterbuch, Berlin, (Strassburg,1904).
  21. - Brandenstein, W. & Mayrhofer M., 1964, Handbuch des altpersischen, Wiesbaden.
  22. - Brunner, C.J., 1977, A Syntax of Western Middle Iranian, New York.
  23. - Durkin-Meistrerernst, Desmond, 2004, Dictionary of Manichaean Middle Persian and Parthian, Brepols.
  24. - Gershevitch, Ilya, 1985, Philologia Iranica (Selected Papers), ed. by Sims Williams,Wiesbaden.
  25. - Henning, W. B., 1933 "Das Verbum des Mittelpersischen der Turfanfragmente", ZII, pp. 158-253. [= Act.Iran. 14, pp. 65-160].
  26. - Horn, Paul, 1893, Grundriss der neupersischen Etymologie, Strassburg.
  27. - Jackson, A. V. W., 1892, An Avesta Grammar, Stuttgurt.
  28. - Kent, R. G., 1953, Old Persian (Grammar-Texts-Lexicon), New Haven.
  29. - Mayrhofer M., 1996, Eytymologisches wörterbuch des Altindoarischen, I-III, HeidelBerg.
  30. - __________ , 1956-1980, Kurzgefasstes etymologisches Wörterbuch des Altindischen, I-IV, Heidelberg.
  31. - Nyberg, H. S., 1974, A Manual of Pahlavi, II, Wiesbaden.
  32. - Pokorny, Julius., 1959, Indogermanisches Etymologisches Wörterbuch, I-II, Bern- Stuttgurt.
  33. - Reichelt, Hans, 1911, Avesta Reader (Texts, Notes, Glossary and Index), Strassburg.
  34. - Salemann, C., 1930, A Middle-Persian Grammar, tr. by L. Bogdanov, Bombay.
تاریخ ادبیات
دوره 9، شماره 2
1395
صفحه 155-174

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار