جستجوی کهن ترین منابع تاریخی دو تلمیح ادب فارسی: «خم عیسی» و «رشتة مریم»

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه سلمان فارسی کازرون

2 دانشگاه شیراز

چکیده

تلمیح یکی از صنایع بدیعی است که در ادبیات کارکرد فراوان و اهمیت خاص دارد و استفاده از آن، نشانة وسعت اطلاعات و غنای فرهنگی گوینده یا نویسنده است. در تحقیقات مربوط به تلمیح، یافتن کهن ترین منبع برای تلمیحات معمول است و راه را بر مطالعات بعدی هموار می‌کند. یافتن کهن ترین منبع دو تلمیح مشهور ادب فارسی: «خم عیسی» و «رشتة مریم» موضوع این مقاله است. در این نوشتار، پس از به دست دادن تعریف مختصری از تلمیح به سابقة پژوهش در این زمینه پرداخته و با توجه به منابع رایج و دانسته های کنونی، تازگی و بایستگی این پژوهش را نشان داده‌ایم. سپس با آوردن نمونه‌هایی از کاربرد این دو تلمیح در دیوانهای شعر فارسی، منابعی را که تاکنون بدانها ارجاع می‌شده معرّفی کرده‌ایم و اشکالی را که اتکا به این منابع در تفسیر بیتی از مثنوی پیش آورده باز نموده‌ایم. آنگاه به معرفی اناجیل اپوکریفائی پرداخته‌ایم که منابع نویافته از شمار این اناجیل هستند و سرانجام سه منبع بسیار کهن را که هر یک چند قرن از منابع کنونی قدیم ترند همراه با روایتهای مربوط تقدیم حضور صاحبنظران داشته‌ایم.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Finding The Oldest Source Of Two Allusion Of Persian Literature

نویسندگان [English]

  • Seyyed mohammad Dashti 1
  • Fatemeh Noofeli 2
1 salmane farsi university
2 shiraz university
چکیده [English]

Allusion is one of the rhetorical figures which enjoys great importance and is numerously used in literature. The use of allusion shows that the writer enjoys richness in knowledge and culture. Through the researches that have been done on allusion, finding the most primitive and oldest sources for allusions is common and paves the way for the subsequent researches. The subject of this research is finding the two most primitive and well-known sources of allusion in Persian literature,” Khom isa(Christ)” and “reshte Maryam(Marian)”. In this piece of writing, after giving a short description of allusion and a discussion on the research history, and with respect to the common resources and our present knowledge, the originality and significance of the subject matter was proved. Then, by giving applicable examples of these two kinds of allusion taken from Persian poetical works, the resource that have been referenced were presented and the forms that have been presented in an interpretation of a verse in “masnavi” based on the resources ,were explained. Subsequently, Apocryphal Gospels (Anajil Aboo kafrifaei) were introduced which are the newly founds among the Gospels. And finally, three old sources which centuries existed before the discussed resources are presented along with their narratives.

  1. منابع
  2. الف – کتابها
  3. ۱. اکبر آبادی، ولی محمد (۱۳۸۳) شرح مثنوی مولوی موسوم به مخزن الاسرار، ۷ جلد به اهتمام نجیب مایل هروی، تهران: نشر قطره.
  4. ۲. انقروی، رسوخ الدین اسماعیل (۱۳۸۰) شرح کبیر انقروی بر مثنوی معنوی مولوی، ۱۵ جلد، ترجمه عصمت ستار زاده، تهران: برگ زرین.
  5. ۳. اوحدی مراغی، رکن الدین بن حسین (۱۳۷۵) دیوان اوحدی اصفهانی معروف به مراغی، با تصحیح و مقابله و مقدّمه سعید نفیسی، تهران: امیر کبیر.
  6. ۴. بدرچاچی، بدرالدین محمد (۱۳۸۷) دیوان بدرچایی، تحقیق و تصحیح محمّد علی گیتی فروز، تهران: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شورای اسلامی.
  7. ۵. بهار، محمد تقی ملک الشعراء (۱۳۴۴) دیوان ملک الشعراء بهار، ۲ ج، تهران: امیرکبیر.
  8. ۶. پادشاه، محمد (۱۳۶۳) آنندراج فرهنگ جامع فارسی، زیر نظر محمد دبیر سیاقی، ۷ جلد، تهران: خیام. ۷-تفتازانی، سعدالدین (۱۴۲۴ ق) المطول، قم: مکتبه الداوری.
  9. ۸. ثعلبی، احمد (بی تا) عرانس المجالس معروف به قصص الانبیاء، بیروت: مکتبه الثقافه.
  10. ۹. حموی، ابن حجه تقی الدین ابوبکر (۱۴۲۱ ق) خزانه الادب و غایه الادب.
  11. ۱۰. خاقانی، افضل الدین بدیل بن علی (۱۳۸۷) دیوان خاقانی، ویراسته میر جلال الدین کزاری، ۲ ج، تهران، مرکز.
  12. ۱۱.دائی جواد، محمد رضا (۱۳۳۵) زیبائیهای سخن یا علم بدیع، اصفهان: بی‏نا.
  13. ۱۲. رازی، شیخ ابوالفتح (۱۳۷۸) روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القران، ۲۰ جلد در ده مجلد، به کوشش و تصحیح محمد جعفر یا حقی و محمد مهدی ناصح، مشهد: بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی.
  14. ۱۳. رازی، امام فخر الدین محمد بن عمر (۱۴۲۱ ق)،التفسیر الکبیر او مفاتیح الغیب،۳۲جلد در ۱۶ مجلد،بیروت:دارالکتب العلمیه.
  15. ۱۴. رازی، شمس قیس (۱۳۶۰) المعجم فی معائیر اشعار العجم، تصحیح محمد بن عبدالوهاب قزوینی و تصحیح مجدد محمد تقی مدرس رضوی، تهران: زوار.
  16. ۱۵. رامپوری، غیاث الدین محمد بن جلال الدین (۱۳۶۳) غیاث اللغات، به کوشش منصور ثروت، تهران: امیر کبیر.
  17. ۱۶. زوزنی، ابو عبدالله حسین بن محمد (۱۳۷۴) کتاب المصادر، به اهتمام تقی بینش، تهران: نشر البرز.
  18. ۱۷. سوزنی سمرقندی، شمس الدین محمد (۱۳۳۸) دیوان حکیم سوزنی سمرقندی، تصحیح ناصر الدین شاه حسینی، تهران: امیرکبیر.
  19. ۱۸-علوی الیمنی، یحیی بن حمزه (۱۳۳۲ هـ) الطراز المتضمن لاسرار البلاغه و علوم حقائق الاعجاز، ۳ ج، مصر، دارالکتب الخدیویه.
  20. ۱۹-مکاریک، ایرناریما (۱۳۹۰) دانشنامه نظریه های ادبی معاصر، ترجمه مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: آگه.
  21. ۲۰-مولوی، جلال الدین محمد (۱۳۷۹) مثنوی معنوی از روی نسخه ۶۷۷ هـ . ق، به کوشش توفیق هـ . سبحانی، تهران، انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  22. ۲۱-میبدی، ابوالفضل رشید الدین (۱۳۷۱) کشف الاسرار و عده الابرار، به سعی و اهتمام علی اصغر حکمت، ۱۰ جلد، تهران: امیرکبیر.
  23. ۲۲-محتشم کاشانی، کمال الدین (۱۳۹۱) کلیات محتشم کاشانی، تصحیح فیض کاشانی، ۲ ج، تهران،:سوره مهر.
  24. ۲۳-مینورسکی، ولادیمیر (۱۳۴۸) شرح قصیده ترسائیه، ترجمه عبدالحسین زرین کوب، تبریز: سروش. ۲۴:همائی، جلال الدین (۱۳۶۸) فنون بلاغت و صناعات ادبی، تهران: نشر هما.
  25. ۱- Abrams , M . H. ; G. G. Harpham (۲۰۰۹) A glossary of literary terms , ninth edition (افست ایران).
  26. ۲- Foster, Paul (۲۰۰۹) The apocryphal gospels, First Publish, Oxford University Press
  27. ۳- Pearsall, Judy (۲۰۰۱) Concise Oxford Dictionary , Oxford University
  28. Press.
  29. ب-مقالات
  30. ۱-پورجوادی، نصرالله (۱۳۶۴) « کشفی که تاریخ مسیحیت را دگرگون کرد»، نشر دانش، سال پنجم، شماره چهارم، ۳۲- ۳۷ .
  31. ۲-سلیمانی، عبدالرحیم (۱۳۸۶ / الف) «اناجیل غیر رسمی»، هفت آسمان، ش ۳۴، صص ۲۰۹ – ۲۳۶.
  32. ۳-سلیمانی،عبدالرحیم (۱۳۸۶ / ب) «تولد و کودکی عیسی در دو انجیل غیر رسمی»، هفت آسمان، ش ۳۵، صص ۱۳۵ -۱۶۱.