بررسی مفهوم و منشأ «عقل» در اندیشه ناصرخسرو بر مبنای دیوان قصاید

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

دانشگاه

چکیده

اندیشه های دینی و کتب مقدس از سرچشمه های زلال، جوشان و از منابع فکری اصیلِ شاعران و نویسندگان به حساب می­آید که زمینه خودشناسی و خداشناسی انسان را هم فراهم می­کنند. خداوند انسان را آفرید، بسیاری از صفات و ویژگی های خود را هم به او تفویض کرد؛ از جمله او را به نیروی عقل مجهز نمود تا بتواند خیر وُ شر، وَ صلاح و فساد خود را تشخیص دهد تا همچون خالق خود بتواند در نهاد و طبیعت درون و بیرون خود تصرف کند. از این رو عقل در حیات، سعادت و سرنوشت آدمی نقشی انکار ناپذیر دارد. هیچ دانش بشری نیست که از پرتو آن بی­نیاز باشد. در ادب فارسی سه شاعر بیش از دیگران دغدغه خرد دارند: فردوسی، ناصر خسرو و خیام؛ البته هرکدام بنا به ساختار فکری و رویکرد خود، در مفهوم و تعبیری متفاوت. ناصر خسرو «عقل» را عطیة الاهی و وجه مشترک میان انسان و خدا، و در مفهوم مقیدِ آن به معنای اطاعت از حق و مایه رستگاری انسان می داند. واژه «خرد = عقل» کلیدواژه ذهن ناصرخسرو و از پرکاربردترین واژگان حوزه اندیشگی شاعر است، پژوهش حاضر به بررسی ریشه و منشأ این واژه، میزان بسامد آن در قصاید و به تبع آن به سرچشمه های فکری شاعر و دلیل اهمیت خرد در نزد ناصرخسرو می پردازد. با توجه به این که ناصر خود حافظ و مفسر قرآن بر مبنای دیدگاه­های اسماعیلیان بوده، تأثیر پذیری وی از کتاب وحی، و بکارگیری این واژه در همان مفهوم قرانی را مفروض دانسته، با معیار بسامدی و آوردن شواهدی از دیوان به مقایسه ضمنی کلام شاعر با آیات قرآن پرداخته شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The concept and origin of wisdom in the idea of ​​Naser Khosrow

چکیده [English]

God created man anddelegated many of His traits and characteristics to him; among equipped him with intellect; to recognize his goods and evils. So Reason in life, happiness and human destiny is irrefutable role. Nasser Khosrow knows "reason" as a divine gift and the interface between man and God. The words "wisdom" or "reason" of the most used words of the poet's thought field. The present study examines the roots and origins of "reason = wisdom" and the frequency and nature as well as in the odes to his intellectual origins and reasons for the attention he pays to reason. Naser Khosrow has the Quran in his mind and also He was the interpreter of the Quran based on the ideas and teachings of the Ismailia. According to the actuarial study the word Reason with its derivatives used in the Qur'an about 49 of which is with the word Light. He was affected by the Book of Revelation, and the use of this word in the Quran, given the known, to measure the frequency and evidence of the Court implicitly compared the word of the Quran has been poet's verses have been investigated. Salvation and happiness of human is come from the Light which arise of the poet’s mind Reflecting widespread and such emphasis show poets concern about the missing of the human and his need : the Reason or Wisdom.

کلیدواژه‌ها [English]

  • "wisdom" "Nasir Khosrow" "Divan
  • Ashˊar" "knowledge" "salvation" truth"
  1. منابع
  2. قران کریم
  3. احمدی بابک(1378) ساختار و تأویل متن، چ چهارم، تهران، مرکز.
  4. بو عمران، شیخ(1382)مسأله اختیار در تفکر اسلامی و پاسخ معتزله به آن، ترجمه اسماعیل سعادت، انتشارات هرمس، تهران.
  5. پطرشفسکی، ایلیا پاولوویچ، (1363) اسلام در ایران ،چ هفتم، ترجمه کریم کشاورز، تهران، انتشارات پیام.
  6. تفضلی، احمد(1377) تاریخ ادبیات ایران پیش از اسلام، به کوشش ژاله آموزگار، چ: دوم، تهران، سخن.
  7. جرجانی، علی بن محمدبن علی(1428هـ/2007م) التعریفات ،تحقیق: عادل انور خضر، بیروت، دارالمعرفه.
  8. درگاهی محمود(1378) سرود بیداری ، تهران ، امیر کبیر.
  9. دشتی علی(1362)تصویری از ناصر خسرو، تهران، سازمان انتشارات جاویدان.
  10. زرین کوب (1371) با کاروان حله، چ: هفتم تهران، انتشارات علمی،
  11. زرین کوب (1373) سیری در شعر فارسی، تهران، انتشارات علمی .
  12. سجستانی، ابویعقوب(1358) کشف المحجوب، تصحیح هنری کربین و محمد معین، طهوری، تهران.
  13. شفیعی کدکنی محمدرضا (1372) تازیانه های سلوک، تهران، آگه.
  14. ــــــــــــــــــ (1366) صور خیال در شعر فارسی، چ: سوم، تهران، آگاه.
  15. صلیبا، جمیل(1366)فرهنگ فلسفی، ترجمه منوچهر صانعی دره بیدی، تهران، انتشارات حکمت.
  16. عبد الباقی، فؤاد(1375) المعجم المفهرس، تهران، انتشارات اسلامی.
  17. فاخوری حنا و خلیل الجر(1358)تاریخ فلسفه در اسلام، ترجمه عبدالمحمد آیتی، چ دوم، تهران، کتاب زمان.
  18. فروزانفر، بدیع الزمان(1370) احادیث مثنوی، چ پنجم، تهران، امیر کبیر.
  19. کتاب مقدس(1978) (عهد قدیم و عهد جدید) به همت انجمن پخش کتب مقدسه.
  20. ماوردی ابوالحسن(1385ق/1955م) ادب الدین و الدنیا، تصحیح: صلاح الدین حلبی،مصر، قاهره.
  21. مجلسی محمد باقر بن محمد تقی(1376 تا 1392ق) بحار الانوار تهران کتابفروشی اسلامیه .
  22. محقق، مهدی(1363) تحلیل اشعار ناصر خسرو، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
  23. مسکوب شاهرخ(1371) چند گفتار در فرهنگ ایران، تهران، انتشارات زنده رود و چشم و چراغ.
  24. ناصر خسرو قبادیانی (1353) دیوان اشعار، به تصحیح مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران، انتشارات دانشگاه تهران.
  25. ___________(1363) جامع الحکمتین ، به تصحیح هانری کربن و محمد معین، تهران، انتشارات طهوری
  26. ــــــــــــــــــ (1373) روشنایی نامه، به اهتمام تحسین یازیجی، تهران، توس.
  27. ـــــــــــــــــ (1341)زاد المسافرین، تصحیح محمد بذل الرحمن، برلین، چاپخانه کاویانی.
  28. ـــــــــــــــــ (1380) گشایش و رهایش، تصحیح سعید نفیسی، به اهتمام عبدالکریم جربزه دار. تهران، اساطیر.
  29. نوفل، عبدالرزاق(1407/1987) الاعجاز العددی للقرآن الکریم، چ پنجم،بیروت، دارالکتاب العربی.
  30. یوسفی غلامحسین(1373) چشمه روشن، چ پنجم، تهران، علمی.
  31. - http://www.mehrnews.com(13/02/1394)