جایگاه افتخارنامه در میان حماسه‌های دینی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

دانشگاه یزد

چکیده

افتخارنامه منظومه ای دینی است در شرح دلاوری­های حضرت علی(ع) که در سال 1304ه.ق سروده شده است. سرایندۀ منظومه، میرزا مصطفی صهبای آشتیانی از علمای عصر ناصری است. افتخارنامه در سال 1310ه.ق در دو جلد چاپ شده است. از ویژگی­های منظومه این است که با رعایت ایجاز به طور کامل به زندگی حضرت علی(ع) پرداخته است. صهبا فقط به شرح جنگ­هایی پرداخته که حضرت علی(ع) در آن­ها حضور داشته اند چه در زمان حضرت پیامبر(ص) چه بعد از ایشان. وی با منظومه­های دینی قبل از خود نیز آشنا بوده و بعضی مطالبش را از این منظومه­ها بویژه حملۀ حیدری راجی اخذ کرده است. از یافته­های پژوهش این است که منظومه­های دینی در دوران قاجار رشد بسیار چشمگیری داشته­اند. این منظومه برجستگی­هایی دارد. از آن جمله، سره گرایی، که لحن حماسی منظومه را قوت بخشیده است. استفادۀ طبیعی و بجا از آرایه­های ادبی و پایبندی به مأخذ اصلی(ناسخ­التواریخ) از دیگر ویژگی­های منظومه است. صهبا همچنین در پایان داستان­ها به روش فردوسی نگاهی پندآمیز و حکمت­آموز دارد. اغراق­های منظومه درجهت بالابردن بار حماسی آن است. در ابیات این منظومه ایجاز، استعاره، تشبیه و  اغراق حماسی وجود دارد که آن را به منظومه­های حماسی نزدیک ساخته است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

جایگاه منظومه افتخارنامه در میان حماسه های دینی

نویسندگان [English]

  • mahdi khodadadi
  • mahdi maleksabet
  • yadollah jalali pandari
yazd univercity
چکیده [English]

افتخارنامه منظومه ای دینی است در شرح دلاوری‌های حضرت علی(ع) که در سال 1304ه.ق سروده شده است. سرایندۀ منظومه، میرزا مصطفی صهبای آشتیانی از علمای عصر ناصری است. افتخارنامه در سال 1310ه.ق در دو جلد چاپ شده است. از ویژگی‌های منظومه این است که با رعایت ایجاز به طور کامل به زندگی حضرت علی(ع) پرداخته است. صهبا فقط به شرح جنگ‌هایی پرداخته که حضرت علی(ع) در آن‌ها حضور داشته اند چه در زمان حضرت پیامبر(ص) چه بعد از ایشان. وی با منظومه‌های دینی قبل از خود نیز آشنا بوده و بعضی مطالبش را از این منظومه‌ها بویژه حملۀ حیدری راجی اخذ کرده است. از یافته‌های پژوهش این است که منظومه‌های دینی در دوران قاجار رشد بسیار چشمگیری داشته‌اند. این منظومه برجستگی‌هایی دارد. از آن جمله، سره گرایی، که لحن حماسی منظومه را قوت بخشیده است. استفادۀ طبیعی و بجا از آرایه-های ادبی و پایبندی به مأخذ اصلی(ناسخ‌التواریخ) از دیگر ویژگی‌های منظومه است. صهبا همچنین در پایان داستان‌ها به روش فردوسی نگاهی پندآمیز و حکمت‌آموز دارد. اغراق‌های منظومه درجهت بالابردن بار حماسی آن است. در ابیات این منظومه ایجاز، استعاره، تشبیه و اغراق حماسی وجود دارد که آن را به منظومه‌های حماسی نزدیک ساخته است.

  • الف) کتاب‌‌ها

    • آشتیانی، آقامیرزامصطفی (بی‌‌تا).‌‌ افتخارنامة حیدری، تهران: کتابفروشی علمی.
    • اسماعیلی، رضا (1390).‌‌ از آب تا آفتاب، تهران: انجمن قلم ایران.
    • امین‌‌پور، قیصر (1384).‌‌ سنت و نوآوری در شعر معاصر، تهران: علمی و فرهنگی.
    • انوری، حسن (1372).‌‌ گزینۀ داستان رستم و اسفندیار، تهران: قطره.
    • باذل مشهدی، میرزارفیع (1383) حملۀ حیدری، تهران: اسلام.
    • پورنامداریان، تقی (1383).‌‌ رمز و داستان‌‌های رمزی در ادب فارسی، تهران: علمی و فرهنگی.
    • حکیمی، محمدرضا (1373).‌‌ ادبیات و تعهد در اسلام، تهران: نشر فرهنگ اسلامی.
    • راجی کرمانی، ملا بمانعلی (1395).‌‌ حملۀ حیدری، به تصحیح نجمه حسینی سروری، محمود مدبری و یحیی طالبیان، کرمان: دانشگاه باهنر.
    • رزمجو، حسین (1381).‌‌ قلمرو ادبیات حماسی ایران، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
    • رستگارفسایی، منصور (1380).‌‌ انواع شعر فارسی، شیراز: نوید.
    • سارلی، ناصرقلی (1387).‌‌ زبان فارسی معیار، تهران: هرمس.
    • سپهر، محمدتقی (1385).‌‌ ناسخ التواریخ، چاپ دوم، تهران: اساطیر.
    • شفیعی‌‌کدکنی، محمدرضا (1390).‌‌ ادبیات فارسی از عصر جامی تا روزگار ما، ترجمه: حجت‌‌الله اصیل، تهران: نی.
    • شفیعی‌‌کدکنی، محمدرضا (1390).‌‌ با چراغ و آینه، تهران: سخن.
    • شفیعی کدکنی، محمدرضا، (1372).‌‌ صورِخیال در شعر فارسی، چاپ پنچم، تهران: آگاه.
    • شمیسا، سیروس (1382).‌‌ انواع ادبی، تهران: انتشارات پیام نور.
    • شمیسا، سیروس (1383).‌‌ بیان و معانی، تهران: فردوس.
    • صفا، ذبیح الله (1387).‌‌ حماسه‌سرایی در ایران، تهران: فردوس.
    • فردوسی، ابوالقاسم (1394).‌‌ شاهنامه به کوشش جلال خالقی‌‌ مطلق، ج 1، تهران: سخن.
    • فرشیدورد، خسرو (1373).‌‌ دربارۀ ادبیات و نقد ادبی، جلد اول، چاپ دوم، تهران: امیرکبیر.
    • کافی، غلامرضا (1386)، شرح منظومۀ ظهر، تهران: مجتمع فرهنگی عاشورا.
    • محجوب، محمدجعفر (1383)، ادبیات عامیانۀ ایران، به کوشش حسن ذوالفقاری، چاپ دوم، تهران: چشمه.
    • وفایی، عباسعلی (1390).‌‌ دستور کاربردی متن ادبی، تهران: سخن.
    • یوسفی، غلامحسین (1371).‌‌ چشمۀ روشن، تهران: علمی.

     

    ب) مقالات

    • اصیل، حجت‌‌الله (1376).‌‌ «سره‌‌نویسی» مندرج در دانشنامۀ ادب فارسی، به سرپرستی حسن انوشه، تهران: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ج 2، صص 815-817.
    • جلالی‌‌پندری، یداللّه (1389).‌‌ «حملۀ حیدری»، مندرج در دانشنامۀ جهان اسلام، زیر نظر غلامعلی حداد عادل، تهران: بنیاد دایرة‌المعارف، ج 14، صص 213-209.
    • داوری اردکانی، نگار (1386).‌‌ «نگاهی زبان‌‌شناختی به پدیدۀ سره‌‌گرایی»، مندرج در مجموعه مقالات هفتمین همایش زبان‌‌شناسی ایران، صص 737-756.
    • شفیعی، محمود (1349).‌‌ «ارزش ادبی و اهمیّت شاهنامه از نظر دستور زبان فارسی»، مندرج در مجموعه مقالات سخنرانی و بحث دربارۀ شاهنامۀ فردوسی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران، ج 2، صص 127- 142.
    • شفیعی کدکنی، محمدرضا «افتخارنامۀ حیدری»، مندرج در دایرة‌المعارف فارسی، به سرپرستی غلامحسین مصاحب، تهران: انتشارات فرانکلین، 1345، ج 1، صص 173-172.
    • شمشیرگرها، محبوبه (1390).‌‌ «بررسی سبک‌‌شناسانۀ حماسه‌‌های دینی در ادب پارسی» مندرج در مجلۀ تاریخ ادبیات، ش 3/64، صص 133-160.
    • طایفی، شیرزاد (1389).‌‌ «بررسی نمودهای مذهبی در شعر عهد قاجار»، مندرج در مجله ادیان و عرفان، ش 2، سال 43، پاییز و زمستان 1389، صص 99-115.
    • عطرفی، علی‌‌اکبر و منیژه افرازنده (1390).‌‌ «سره‌‌گرایی در تاریخ ادب فارسی»، مندرج در مجلۀ تاریخ ادبیات، ش 3/64، صص 162- 188.
    • نیکخو، عاطفه و یداللّه جلالی پندری (1394).‌‌ «بررسی ساختاری زبان حماسی در طومار جامع نقالان معروف به هفت‌‌لشکر»، مندرج در دو فصلنلمۀ فرهنگ و ادبیات عامه، سال 3 ش 5 بهار و تابستان 94 صص 132-101.

     

    ج) پایان نامه‌‌ها

    • زنگی‌‌آبادی، سعیده؛ معرفی و بررسی اجمالی منظومه‌‌های حماسی، تاریخی و دینی دورۀ صفوی، پایان‌‌نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی دکتر محمود مدبری، دانشگاه شهید باهنرکرمان،1391.
    • غفاری، نازنین؛ معرفی و بررسی اجمالی منظومه‌‌های حماسی، تاریخی و دینی بعد از دورۀ صفوی، پایان‌‌نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی دکتر محمود مدبری، دانشگاه شهید باهنرکرمان، 1391.
    • فلاحتی، گلبانگ؛ معرفی و بررسی اجمالی منظومه‌‌های حماسی تاریخی و دینی پیش از دورۀ صفوی، پایان‌‌نامه کارشناسی ارشد، به راهنمایی دکتر محمود مدبری، دانشگاه شهید باهنرکرمان، 1391.