بررسی برخی علل و زمینه‌های تغییر تخلص شاعران

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه اراک، اراک، ایران

2 دانشجوی دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه کرمانشاه، کرمانشاه، ایران

چکیده

در طول تاریخ ادب فارسی، مخاطبانِ گونه‌گونِ شعر فارسی و حتی مردمِ هم‌روزگارِ شاعران قدیم و جدید، غالباً نامِ درست و کامل بسیاری شاعران را نمی‌دانسته‌اند و بیشتر، آن‌ها را بر اساس نامِ هنری و یا تخلص شعری‌شان می‌شناخته‌اند؛ بنابراین شاعران همواره در انتخاب تخلص، دقت و وسواس بسیاری به خرج می‌داده‌اند تا زیباترین و سازگارترین تخلص را برای خویشتن برگزینند. به همین سبب است که برخی شاعران بعد از مدتی درمی‌یافته‌اند که بنا به علل مختلف، نیاز است تخلص خود را تغییر دهند. باید در نظر داشت که «تغییر» آن‌هم از نوع «تخلص» تأثیری شگرف در تکوین و تداوم حیات شعری شاعران داشته است؛ یعنی وقتی‌که شاعری با تخلص قدیم، نامی برای خود دست‌وپا کرده بود و آن تخلص بر شعرهای وی نیز خوش نشسته بود، احتمال داشت با تغییرِ آن، ادامۀ حیات شعری خود را دچار چالش‌های سخت و دشوار نماید. در این جُستار، برخی دلایل تغییر تخلص شاعران به‌صورت توصیفی ـ تحلیلی بررسی شده است و نشان داده شده که تغییر تخلص شاعران، به‌عنوان یک سنّت ادبی، تحت تأثیر شاخصه‌های سیاسی، اجتماعی، ادبی، فردی و غیره صورت پذیرفته است. دراین‌بین، برخی شاعران ضمن انتخاب تخلص جدید، تخلص قبلی خود را نیز رها نکرده‌اند و بعضی دیگر، تخلص جدید را در سروده‌های قبلی جایگزین تخلص قدیم کرده‌اند و گروهی دیگر، پایبندی چندان به تخلص جدید هم نداشته‌اند؛ گاه به تخلص قبلی بازگشته‌اند و گاه تخلص‌های تازه و تازه‌تر را آزموده‌اند که همۀ این موارد را می‌توان در خصوص هر شاعر به‌صورت جداگانه بررسی کرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Investigating Some Reasons and Contexts for Changing Poets' Pen Names

نویسندگان [English]

  • Majid Mansoori 1
  • raheleh maghsoodi 2
1 Associate Professor, Department of Persian Language and Literature, Arak University, Arak, Iran
2 PhD Candidate of Persian Language and Literature, University of Kermanshah, Kermanshah, Iran
چکیده [English]

In Persian literary history, many readers of Persian poetry and even those contemporary with old and new poets have not often known the correct and real name of many poets and most poets have been known by their pen names or nom de plumes. Therefore, the poets have always tried scrupulously to choose the most beautiful and appropriate pen names with utmost precision; this is why some poets, due to various reasons, realized after a while that they needed to change their pen names. It must be noted that changing pen names has had a tremendous impact on the formation and durability of the poets' poetry; That is, when a poet with an old pen name had provided a name for himself, and that pen name was the best choice for his poems, there was a possibility that by changing his pen name, he would face many problems in keeping the durability of his poems. In this research, some reasons for changing poets' pen names were analyzed descriptively and analytically and it was shown that changing poets' pen names, as a literary tradition, is influenced by political, social, literal, and individual characteristics among others. Meanwhile, some poets, while choosing new pen names, did not abandon their previous pen names, and some others have replaced their old pen names with the new pen names in their old poems, and still others did not stick to the new pen names either - sometimes using the previous pen names again and sometimes newer ones. All these cases are investigable separately for each poet.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Literary tradition
  • history of literature
  • pen name
  • changing pen names
  • the reason for changing pen names
  • آتش اصفهانی (۱۳۳۸) دیوان، مقدمه و تصحیح جلال‌الدین همایی، تهران: کتاب‌فروشی ثقفی، ۱۳۳۸.
  • آذر بیگدلی، لطفعلی بیک (۱۳۳6) آتشکده، تصحیح حسن سادات ناصری، تهران: امیر‌کبیر.
  • آرین‌پور، یحیی (1335) از صبا تا نیما، تهران: شرکت سهامی کتاب‌های جیبی.
  • احمدی پور اناری، زهره (1393) «بررسی تخلص در شعر فارسی»، نشریۀ ادب و زبان دانشکده علوم انسانی دانشگاه شهید باهنر کرمان، س17، ش 36، ص 23 تا 51.
  • اداره‌چی گیلانی، احمد (۱۳70) شاعران هم‌عصر رودکی، تهران: بنیاد موقوفات محمود افشار یزدی.
  • اعتمادالسلطنه، محمدحسن بن علی (۱۳57) صدرالتواریخ، تصحیح محمد مشیری، تهران: روزبهان.
  • اوحدی بلیانی، تقی‌الدین محمد‌ بن محمد (۱۳89) عرفات‌العاشقین و عرصات‌العارفین، تصحیح ذبیح‌الله صاحبکار و آمنه فخر احمد، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
  • بختاورخان، محمد (۱979) مرآة العالم؛ تاریخ اورنگ زیب، تصحیح ساجده س، پنجاب: اداره تحقیقات دانشگاه پاکستان.
  • بداؤنی، عبدالقادر (۱۳79) منتخب‌التواریخ، تصحیح مولوی احمدعلی صاحب، با مقدمه و اضافات توفیق سبحانی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
  • برقعی، محمد‌باقر (۱۳73) سخنوران نامی معاصر ایران، قم: خرّم.
  • بهوپالی، سید علی حسن‌خان (1390) تذکرۀ صبح گلشن، تصحیح مجتبی برز‌آبادی فراهانی، تهران: اوستا فراهانی.
  • جامی، عبدالرحمن بن احمد (۱۳78) دیوان، به تصحیح اعلا خان افصح زاده، ج1، تهران: میراث مکتوب.
  • جعفریان، رسول (۱۳۹۳) مقالات و رسالت تاریخی، تهران: علم.
  • حبیب‌آبادی، محمد‌علی (1362) مکارم‌الآثار در احوال رجال دورۀ قاجار، بی‌جا: کمال.
  • حجازی، بنفشه (۱۳82) تذکرۀ اندرونی: شرح احوال و شعر شاعران زن در عصر قاجار تا پهلوی اول، تهران: قصیده‌سرا.
  • حقیقت، عبد‌الرفیع (۱۳68) فرهنگ شاعران زبان پارسی، تهران: شرکت مؤلفان و مترجمان ایران.
  • دهلوی، بیدل (1384) دیوان، به تصحیح خلیل‌الله خلیلی، به اهتمام مختار اسماعیل‌نژاد، تهران: سیمای دانش.
  • دیوان‌بیگی شیرازی، سید احمد (۱۳64) حدیقةالشعراء، به تصحیح عبد‌الحسین نوایی، تهران: زرین.
  • شفیعی کدکنی، محمد‌رضا (۱۳82) «روان‌شناسی اجتماعی شعر فارسی (در نگاهی به تخلص‌ها)»، بخارا، ش 32، ص 46 تا 66.
  • شیبانی‌، فتح‌الله‌خان (۱۳93) دیوان اشعار، فتح و ظفر، به کوشش علیرضا شانظری، تهران: مرکز پژوهشی میراث مکتوب.
  • صفا، ذبیح‌الله (۱۳69) تاریخ ادبیات در ایران، تهران: فردوس.
  • عاشقی عظیم‌آبادی، حسینقلی‌خان بن علی‌خان (۱۳91) تذکرۀ نشتر عشق، به تصحیح سید کمال حاج سید جوادی، تهران: میراث مکتوب.
  • عندلیب کاشانی (1908) دیوان، تصحیح محمدکاظم شیرازی، کلکته: حبل‌المتین.
  • کاتب، حسن محمود (۱۳90) دیوان قائمیات، مقدمه و شرح واژگان به کوشش محمدرضا شفیعی کدکنی، به تصحیح سید جلال حسینی بدخشانی، تهران: میراث مکتوب.
  • کاشی، تقی‌الدین (۱۳86) خلاصه‌الأشعار و زبده‌الأفکار (بخش اصفهان)، به کوشش عبدالعلی ادیب برومند و محمدحسین نصیری کهنمویی، تهران: میراث مکتوب.
  • گوپاموی، محمد قدرت‌الله (1387) تذکرۀ نتایج‌الافکار، قم: مجمع ذخائر اسلامی.
  • لاهیجی، حزین (۱۳75) تذکره‌المعاصرین، تصحیح معصومه سالک، تهران: سایه.
  • لکهنوی، آفتاب رای (۱۳55) ریاض‌العارفین، تصحیح و مقدمه سید حسام‌الدین راشدی، تهران: مرکز تحقیقات فارسی ایران و پاکستان.
  • مجاهدی، محمد‌علی (1387) سیری در قلمرو شعر نبوی، قم: مجمع جهانی اهل‌بیت.
  • مطربی سمرقندی، سلطان محمد (۱۳82) تذکره الشعراء، مقدمه علی رفیعی، تهران: میراث مکتوب.
  • مفید شیرازی، محمد (1371) تذکرۀ مرآت‌الفصاحه، تصحیح محمود طاووسی، شیراز: نوید شیراز.
  • مشار، خان بابا (1340) مؤلفین کتب چاپی، بی‌جا: بی‌نا.
  • مهدوی، مصلح‌الدین (1387) اعلام اصفهان، اصفهان: سازمان فرهنگی شهرداری اصفهان.
  • نصر‌آبادی، محمد‌طاهر (۱۳78) تذکرۀ نصر‌آبادی، به تصحیح محسن ناجی نصر‌آبادی، تهران: اساطیر.
  • نفیسی، سعید (۱۳63) تاریخ نظم و نثر در ایران و در زبان فارسی، تهران: فروغی.
  • نوایی، امیر علیشیر (۱۳63) مجالس‌النفائس، به اهتمام علی‌اصغر حکمت، تهران: منوچهری.
  • وفا زواره‌ای، محمدعلی (۱۳85) تذکره مآثر‌الباقریه، مقدمه و تصحیح حسین مسجدی، اصفهان: سازمان فرهنگی تفریحی اصفهان.
  • هدایت، رضا‌قلی (۱۳82) مجمع‌الفصحاء، به تصحیح مظاهر مصفا، تهران: امیر‌کبیر.