قرآن مترجَم 3997 کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران؛ گنجینه‌ای از فارسی ماوراءالنهری

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

2 دانش‌آموختۀ دکتری زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه خوارزمی، تهران، ایران

چکیده

نسخۀ ترجمۀ قرآن حاضر که در این مقاله بررسی می‌شود میکروفیلمی است متعلق به مسیح ذبیحی نویسندۀ گرگانی (1308- 1356) که با شمارۀ 3997 در کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران نگهداری می‌شود. مهم‌ترین اهمیت ترجمه‌های کهن، گنجینه‌ای عظیم از واژگان است که در این آثار نهفته است و دلیل آن کوشش مترجمان برای یافتن معادل‌های دقیق واژگان و تعابیر قرآنی است که سبب شده مترجمان قرآن برای رسیدن به این هدف، سه راه را در پیش گیرند: یکی استفاده از واژگان کهن و فراموش‌شده، دیگر استفاده از واژه‌های گویشی، و راه سوم که موجب ارتقای ذخیره‌های زبانی شده است آن است که با استفاده از ظرفیت‌های زبانی، واژه‌های نو ساختند که این امر سبب شده فواید لغوی فراوانی در شناخت و بررسی این ترجمه‌ها وجود داشته باشد. براساس مفردات و ویژگی‌‌های دستوری موجود در نسخۀ 3997 و نیز با سنجش مختصات زبانی و دستوری این نسخه با نسخه‌های 999، 2046، 1713 آستان قدس (الف پایان فعل، دشمناوگی، سازواری، اُ، آمدن حرف نهی/ نفی پیش از جزء اول فعل مرکب و حذف ی میانجی در ضمیر متصل شان/ تان) می‌توان گفت که قرآن 3997 متعلق به حوزۀ زبانی ماوراءالنهر است.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Translated Qur’an No. 3997 in the Central Library, University of Tehran; A Treasure of Transoxianan Persian

نویسندگان [English]

  • Manzar Soltani 1
  • Marzieh Masihipour 2
1 Associate professor, Department of Persian Language and Literature, Kharazmi University, Tehran, Iran
2 PhD in Persian Language and Literature, Kharazmi University, Tehran, Iran
چکیده [English]

This article examines a Qur’an translation available on microfilm at the Central Library of the University of Tehran (no. 3997), belonging to Masih Zabihi (1929-1977), a Gorgani author from northern Iran. As translators searched for exact equivalents for Qur’anic terms and expressions, their efforts led to the development of ancient translations’ most significant feature: preserving a vast treasure of words. Three approaches have been employed by Qur’an translators to achieve this goal: using forgotten words, dialectal words, and coining new words according to linguistic capabilities. Hence, examining these translations reveals many lexical features of ancient texts. In light of the vocabulary, grammatical, and linguistic features in manuscript no. 3997 and its comparison with manuscripts no. 999, no. 2046, and no. 1713 in Astan Quds, it can be concluded that Qur’an no. 3997 belongs to the Transoxiana linguistic area

کلیدواژه‌ها [English]

  • Keywords: Qur’an translation
  • dialectal words
  • linguistic area
  • Transoxiana
  • ancient words

مراجع

- قرآن کریم
- آذرنوش، آذرتاش (1375الف) تاریخ ترجمه از عربی به فارسی تا دوره صفوی(ترجمه‌های قرآن)، تهران: سروش.
- آذرنوش، آذرتاش (1375 ب) دانشنامه جهان اسلام، ج 1، زیر نظر سید مصطفی میرسلیم، تهران: نشر بنیاد دایرةالمعارف اسلامی.
- ابوالقاسمی، محسن (1383) دستور تاریخی زبان فارسی، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب درسی (سمت).
- ابوالقاسمی، محسن (1373) تاریخ زبان فارسی، تهران: سازمان مطالعه و تدوین کتب درسی (سمت).
- احمد، نذیر (1350) «ذال فارسی»، ایران‌شناسی، ج 2، ش 2، ص 19 تا 77.
- ادیب کرمینی، علی بن محمد (1385) تکملةالاصناف، به کوشش علی رواقی، تهران: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی.
- انوری، حسن و حسن احمدی گیوی (1385) دستور تاریخی 2، ویرایش سوم، تهران: انتشارات فاطمی.
- باقری، مهری (1380) واج‌شناسی تاریخی زبان فارسی، تهران: قطره.
- باقری، مهری (1384) تاریخ زبان فارسی، تهران: قطره.
- بخشی از تفسیری کهن به پارسی (1375)  نویسنده: ناشناس، تصحیح سید مرتضی آیت‌الله‌زاده شیرازی، تهران: میراث مکتوب.
- بهار، محمدتقی (1384) سبک‌شناسی، تهران: امیرکبیر.
- ترجمۀ قرآن ماهان (1383) نویسنده: ناشناس ، تصحیح محمود مدبری، کرمان: انتشارات دانشگاه باهنر.
- تفسیر شنقشی (1354) نویسنده: ناشناس، تصحیح محمدجعفر یاحقی، تهران: انتشارات بینیاد فرهنگ ایران.
- تفسیر کمبریج (1349) نویسنده: ناشناس، به تصحیح جلال متینی، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
- تفسیری بر عشری از قرآن (1352)  نویسنده: ناشناس، به تصحیح جلال متینی، تهران: بنیاد فرهنگ ایران.
- جاحظ (2002) البیان و التبین، ج1،  قدّم علی بوملحم، بیروت: دار المکتبة الهلال.
- حسن‌دوست، محمد (1395) فرهنگ ریشه شناختی زبان فارسی، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
- حسنی واعظ، ابوالمکارم محمود (1381) دقائق التاویل و حقائق التنزیل، پژوهش جویا جهانبخش، تهران: میراث مکتوب.
- حق‌شناس، علی‌محمد (1371) آواشناسی، تهران: آگاه.
- خیام‌پور، عبدالرسول (1352) دستور زبان فارسی، تبریز: ستوده.
- دانش‌پژوه، محمدتقی (1353) فهرست میکروفیلم‌های کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه تهران، تهران: دانشگاه تهران.
- دانی، ابوعمرو عثمان بن سعید (1362) التیسیر فی القراءات السبع، تحقیق اوتو برتزل، تهران: کتابفروشی جعفری تبریزی.
- دهخدا، علی اکبر(1373) لغتنامه، تهران: دانشگاه تهران.
- رواقی، علی (1394) گونه‌شناسی متن‌های فارسی، ضمیمۀ 39 دو فصلنامۀ آیین میراث.
- رواقی، علی (1395) فرهنگنامه بزرگ قرآنی، تهران: انتشارات دانشگاه شهید بهشتی تهران.
- رواقی، علی (1381) ذیل فرهنگ‌های فارسی، تهران: هرمس.
- زاهدی، مختار (کتابت 655) قنیه المنیه لتتمیم الغنیه، نسخۀ خطی، کتابخانۀ الازهریه، ش 3348.
- سعدی، مصلح بن عبدالله (1384) بوستان، تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران: خوارزمی.
- شیخ صدوق، محمد بن علی (1405) معانی الاخبار، قم: انتشارات شریف رضی.
- صادقی، علی‌اشرف (1380) مسائل تاریخی زبان فارسی، تهران: سخن.
- صدیقیان، مهین‌دخت (1383) ویژگی‌های نحوی زبان فارسی در نثر قرن پنجم و ششم هجری، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
- صفری آق‌قلعه، علی (1390) نسخه‌شناخت، تهران: میراث مکتوب.
- طبرسی، احمد بن علی (1430) الاحتجاج علی اهل اللجاج، مشهد: نشر مرتضی.
- عامی‌مطلق، امیرحسین و سیدمحمد میرحسینی (1395) «قرائت حفص در ترجمه‌های کهن فارسی قرآن کریم»، دو فصلنامه مطالعات ترجمه قرآن و حدیث، د 3، ش 5، ص 123 - 156.
- علمای ماوراءالنهر (1356) ترجمه تفسیر طبری، به کوشش حبیب یغمایی، تهران: توس.
- فرشیدورد، خسرو (1367) عربی در فارسی، تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
- قرآن مترجم (اوایل قرن ششم)، نسخۀ خطی، کتابخانۀ آستان قدس رضوی، ش 2046.
- قرآن مترجم (ظاهراً قرن پنجم ) نسخۀ خطی، کتابخانۀ آستان قدس رضوی، ش 999.
- قرآن مترجم (ظاهراً قرن پنجم)، نسخۀ خطی شخصی، کتابخانۀ مرکزی دانشگاه تهران، میکروفیلم ش 3997.
- قرآن مترجم (ظاهراً قرن ششم)، نسخۀ خطی، کتابخانۀ آستان قدس رضوی، ش 1713.
- لسانی فشارگی، محمدعلی (1391) قراء سبعه و قرائات سبع، تهران: اسوه.
- متینی، جلال (1351) «تلفظ و ضبط‌‌های مختلف یکی از نشانه‌‌های نادر استفهام در فارسی»، مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی مشهد، س 8، ش 29، صص 184- 189.
- مشکوة‌الدینی، مهدی (1377) ساخت آوایی زبان، مشهد: دانشگاه فردوسی مشهد.
- مولایی، چنگیز (1381) «مفعول مطلق در زبان فارسی»، نشریه دانشکده ادبیات و علوم انسانی تبریز، د 45، ش 185، ص 95 تا 102.
- مینوی، مجتبی (1334) «دشمنایگی»، یغما، ش 4، پیاپی 84، ص 177- 180.
- ناتل خانلری، پرویز (1366) تاریخ زبان فارسی، تهران: نشر نو.
- ناتل خانلری، پرویز (1382) دستور تاریخی زبان فارسی، تهران: توس.
- نسفی، نجم‌الدین عمر (1390) تفسیر، تهران: سروش.

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار