سعدی: مردی از ایرانشهر (بررسی بازتاب اندیشۀ ایرانشهری در آثار سعدی)

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه گنبد کاووس

چکیده

اندیشۀ ایرانشهری، بخصوص وجه سیاسی آن، نظام اندیشگی حاکم بر تمامی تاریخ ایران باستان است که با وجود همۀ تغییرات، در دورۀ اسلامی نیز تداوم یافته است؛ در میان آثار بازمانده از شاعران و نویسندگان ادب پارسی، از کلیله و دمنۀ نصرالله منشی که اثری داستانی‌ست، گرفته تا مرصادالعباد نجم‌الدین رازی که به تبیین جهان‌بینی عرفانی و تعلیم آداب صوفیانه پرداخته است، می‌توان بازتاب اندیشۀ ایرانشهری را آشکارا مشاهده کرد. سعدی نیز مردی از ایرانشهر است که با وجود تحصیل علوم اسلامی در نظامیه و تأثیر از وجه صوفیانۀ تفکر اسلامی، آثار او، گلستان و بوستان، را می‌توان جلوه‌گاه روشنی از اندیشۀ ایرانشهری نیز به شمار آورد. آنچه از بررسی آثار سعدی به دست آمده است، نشان می‌دهد که تمامی مؤلفه‌های این اندیشه، شامل داشتن نگاه طبقاتی به هستی (بخصوص اجتماع انسان‌ها)، صدرنشین بودن پادشاه در هرم طبقاتی جامعه، الهی دانستن پادشاهی و قائل شدن فرّ ایزدی برای پادشاه، عین قانون دانستن رای و سخن او، لزوم عمل به خویشکاری، مفهوم خاص دادگری، توجه ویژه به فضیلت اعتدال و توصیۀ مکرر به میانه‌روی، خرسندی و قناعت به آنچه نظم کیهانی در اختیار آدمی قرار داده و در نهایت یکی دانستن دین و پادشاهی در آثار سعدی نمودی آشکار دارند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Saadi: A Man from Iranshahr A Study on the Reflection of Iranshahri Thought in Saadi’s Works

نویسنده [English]

  • Mona Alimadadi
Assistant Professor, Depatment of Persian Language and Literature, Gonbad Kavous University
چکیده [English]

Iranshahri Thought, particularly its political aspect, represents the system of thought that dominates the history of ancient Iran, which, despite all the changes, has continued in the Islamic period. In the surviving works of Persian literature, such as Kelileh va Demneh of Nasrollah Monshi, which is a fictional work, and Mersād al-ʻEbād of Najmoddin Rāzi, which has explained mystical views and Sufi etiquette, the reflections of the Iranshahri Thought can be clearly observed. Saadi is also a man from Iranshahr who, despite studying Islamic sciences in the Nezamiyye and being influenced by the Sufi thoughts, in his works, Golestan and Bustan, he manifested the ideas of Iranshahri Thought. The present study shows that all the components of Iranshahri Thought, including having a hierarchal view of the universe (especially of the human community), considering the king as the leader in the hierarchy of society, knowing the kingdom as divine and believing in Farr-e Izadi (divine royal glory) of the king, considering his opinion and speech as the law, the need to fulfill the duties (khishkāri), the distinct concept of justice, repeated advice to adhere the virtue of moderation, satisfaction and contentment with what the cosmic order has given man, and finally, considering religion and kingdom as a united concept are evident in Saadi’s works

کلیدواژه‌ها [English]

  • Saadi
  • Golestan
  • Bustan
  • ancient Iran
  • Iranshahri Thought
اسلامی ندوشن، محمدعلی  (1381) چهار سخنگوی وجدان ایران، تهران: قطره.
 بندهش (1400) ترجمۀ مهرداد بهار، تهران: توس.
 بهار، محمدتقی (1369) سبک­شناسی، ج3، تهران: امیرکبیر.
 پولادی، کمال (1397) در سودای نظام داد/ جهان­شناسی ایرانی و اندیشۀ سیاسی، تهران: مرکز.
 جهانگیری، علی (1400) از نظم کیهانی تا عدالت سیاسی در عهد ساسانی با تکیه بر نامۀ تنسر، تهران: زرنوشت.
 دشتی، علی (1390) قلمرو سعدی، زیر نظر مهدی ماحوزی، تهران: زوار.
 دینکرد، کتاب سوم (1381) آراستاری، آوانویسی، یادداشت و ترجمۀ فریدون فضیلت، تهران: انتشارات فرهنگ دهخدا.
 رستم­وندی، تقی ( 1388) اندیشۀ ایرانشهری در عصر اسلامی، تهران: امیرکبیر.
 رضایی راد، محمّد ( 1378) مبانی اندیشۀ سیاسی در خرد مزدایی، تهران: طرح نو.
 سعدی، مصلح­الدین (1381) گلستان، تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی، تهران: خوارزمی.
 سعدی، مصلح­الدین (1389) «نصیحت­الملوک»، چاپ­شده در کلیات سعدی، به اهتمام محمّدعلی فروغی، تهران، امیرکبیر.
 سعدی، مصلح­الدین (1392) بوستان، تصحیح و توضیح غلامحسین یوسفی، تهران: خوارزمی.
 طباطبایی، سید جواد (1390) خواجه نظام­الملک توسی/ گفتار در تداوم فرهنگی، تهران: نگاه معاصر.
 طباطبایی، سید جواد (1395) تاریخ اندیشۀ سیاسی در ایران، ملاحظاتی در مبانی نظری، تهران: مینوی خرد.
 عابدی، کامیار (1391) جدال با سعدی در عصر تجدد، شیراز، انتشارات دانشنامۀ فارس با همکاری مرکز سعدی­شناسی.
 فردوسی، ابوالقاسم (1379) شاهنامه/ بر اساس چاپ مسکو، تهران: پیمان.
 فوشه کور، شارل  هانری دو (1377) اخلاقیات/ مفاهیم اخلاقی در ادبیات فارسی از سدۀ سوم تا سدۀ هفتم هجری، ترجمۀ محمّدعلی امیرمعزّی و عبدالمحمّد روح­بخشان، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
 قادری، حاتم و تقی رستم­وندی (1385) «اندیشۀ ایرانشهری (مختصات و مؤلفه­های مفهومی)»، فصلنامۀ علوم انسانی دانشگاه الزهرا، س16، ش 59.
 کاتوزیان، محمّدعلی (1384) تضاد دولت و ملت/ نظریۀ تاریخ و سیاست در ایران، ترجمۀ علیرضا طیّب، تهران: نی.
 کریستنسن، آرتور (1314) وضع ملت و دولت و دربار در دورۀ شاهنشاهی ساسانیان، ترجمه و تحریر مجتبی مینوی، تهران: مطبعۀ مجلس.
 مجتبایی، فتح­الله (1352) شهر زیبای افلاطون و شاهی آرمانی در ایران باستان، تهران: انتشارات انجمن فرهنگ ایران باستان.
 محمّدی ملایری، محمّد (1396) فرهنگ ایرانی پیش از اسلام و آثار آن در تمدّن اسلامی و ادبیات عربی، تهران: توس.
 مختاری، محمّد (1384) انسان در شعر معاصر، تهران: توس.
 موحد، ضیاء (1375) سعدی، تهران: طرح نو.
 مینوی خرد ( 1354) ترجمۀ احمد تفضّلی، تهران: انتشارات بنیاد فرهنگ ایران.
 نامۀ تنسر به گشنسب (1311) تصحیح مجتبی مینوی، تهران: مطبعۀ مجلس.