شمس و طغرا، سازگاری در پیوند و پیکار کهنه و نو

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

استادیار گروزبان و ادبیات فارسی ، دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

نخستین رمان تاریخی فارسی، شمس و طغرا (کرمانشاه: 1288-1289ش./1327-1328ق.) اثر محمدباقرمیرزاخسروی (1266-1338ق.)، در زمان سلغریان روی می‌دهد و فضایی فراهم می‌آورد تا در شش زمینۀ روابط زبانی و بینامتنی، گونۀ ادبی، نظام روایتگری، شخصیت‌پردازی، زمان و مکان و سیاست و سازگاری پیکاری میان اندیشه‌ها، شگردها و شکلهای کهنه و نو دربگیرد. مسئلۀ اصلی اینجاست که در جریان شکل‌گیری ادبیات نوین فارسی، شمس و طغرا چه چایگاهی دارد؟ آیا اثری نوگراست یا همچنان پایبند سنت؟ آیا می‌توان نگارش آن را گشودن راهی تازه در فضای داستان‌نویسی فارسی دانست؟ از یک‌سو، با وجود همۀ نوگراییها باز هم ساخت شکلی تازه همچون سیاحت‌نامۀ ابراهیم بیگ زین‌العابدین مراغی ممکن نیست زیرا که اثر فاقد قهرمانی مسئله‌دار است. اما از سوی دیگر، تصویر دنیای معاصر نویسنده به شکلی دیگر بر رویدادها بازتابانده شده و از خلال آن، تعارضات موجود در جامعه بازنمایی شده است؛ تعارضاتی که با سازگاری یک‌سویه به فرجام می‌رسد. در واقع، اگرچه رمان تاریخی شکلی تازه برنمی‌سازد اما آیینه‌ای است در مقابل دنیای معاصر. در مجموع تقریباً در همۀ زمینه‌هایی برشمرده، پیکارها بر پیوندها می‌چربند و شمس و طغرا را نمی‌توان اثری نوگرا دانست.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Shams o Toghra,, compatibility in connection and struggle of old and new

نویسنده [English]

  • Mohammad Ragheb
Assistant professor Shahid Beheshti University
چکیده [English]

The first Persian historical novel, Shams o Toghra (Kermanshah: 1288-1289 AH / 1327-1328 AH) by Mohammad Baqer Mirza Khosravi (1266-1338 AH), takes place in the time of the Salghurids and provides a space for struggle between old and new ideas, techniques, and forms in six areas of linguistic and intertextual relations, literary genre, narration system, characterization, time and place, and politics and compatibility. The main question is what is the position of Shams o Toghra during the formation of modern Persian literature? Is it a modern or traditional work? Is it opening a new way in the field of Persian fiction? On the one hand, in spite of all the innovation, it is still not possible to create a new form, such as the Siyahat-Name-ye Ibrahim Beyg by Zain al-Abedin Maraghi, because the work lacks problematic hero. But on the other hand, the image of the author's contemporary world is reflected on the events and through it, the existing conflicts in the society are represented; Conflicts that end in one-sided compatibility. In fact, although the historical novel does not create a new form, it is a mirror to the contemporary world. Generally in almost all of the areas listed, the struggles are overpowering, and Shams o Toghra cannot be considered as a modernist work.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Historical novel
  • narration
  • characterization
  • literary genre
  • politics and compatibility
- آرین‌پور، یحیی (1351)، از صبا تا نیما، تهران: شرکت سهامی کتابهای جیبی.
- آژند، یعقوب (1385)، تجدد ادبی در دورۀ مشروطه، تهران: مؤسسۀ تحقیقات و توسعۀ علوم انسانی.
- بته‌کن، علی (1383)، «آبش خاتون»، دائره‌المعارف بزرگ اسلامی، به کوشش کاظم موسوی بجنوردی، تهران: دائره‌المعارف بزرگ اسلامی.
- بالایی، کریستف (1377)، پیدایش رمان فارسی، ترجمۀ مهوش قویمی و نسرین‌دخت خیاط، تهران: معین- انجمن ایران شناسی فرانسه.
- پراپ، ولادیمیر (1368)، ریخت‌شناسی قصه‌های پریان، ترجمۀ فریدون بدره‌ای، تهران: توس.
- تودوروف، تزوتان (1388)، «انسان-حکایتها و هزار و یک شب»، بوطیقای نثر (پژوهشهایی نو دربارۀ حکایت)، ترجمۀ انوشیروان گنجی‌پور، تهران: نی.
- حسن حسینی فسائی (1367)، فارس‌نامۀ ناصری، به کوشش منصور رستگار فسائی، تهران: امیرکبیر.
- خسروی، محمدباقر (1343)، شمس و طغرا، به کوشش غلامرضا رشیدیاسمی، تهران: کانون معرفت.
- راغب، علی (1398)، بازنمایی قهرمان در رمان های فارسی پرفروش از 1357 تا 1397، پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد رشتۀ علوم اجتماعی گرایش جامعه‌شناسی، به راهنمایی محمدرضا جوادی یگانه و سارا مزینانی شریعتی، تهران: دانشگاه تهران.
- راغب، محمد (1393)، «گسترش پیرنگ در خطوط فرعی داستانی در قصه‌های ایرانی و هندی»، مجلۀ نامۀ فرهنگستان، ویژه‌نامۀ زبان و ادبیات فارسی در شبه قاره، شمارۀ دوم، بهار و تابستان.
- رشید یاسمی، غلام‌رضا (1343)، «شرح حال خسروی»، شمس و طغرا، تهران: کانون معرفت.
- عابدی، کامیار (1391)، «جدال با سعدی در عصر تجدد»، شیراز: مرکز سعدی‌شناسی دانشنامۀ فارس.
- علوی، سیدمجتبی آقابزرگ (1386)، تاریخ و تحول ادبیات جدید ایران، ترجمۀ امیرحسین شالچی، تهران: نگاه.
- غلام، محمد (1381)، رمان تاریخی، تهران: چشمه.
- کامشاد (1384)، حسن، پایه‌گذاران نثر جدید فارسی، تهران: نی.‌‌
- کسروی تبریزی، احمد (1363)، تاریخ مشروطه ایران، تهران: امیرکبیر.
- لوکاچ، جورج (1386)،«توصیف یا روایت؟»، نویسنده، نقد و فرهنگ، ترجمۀ علی‌اکبر معصوم‌بیگی، تهران: نشر دیگر.
- مرتضاییان آبکنار، حسین (1387)، معرفی و بررسی آثار داستانی و نمایشی از 1250 تا 1300 شمسی، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
- میثمی، جولی اسکات (1372)، «دوران ترجمه و اقتباس ادبی در ایران (1293-1229)»، نشر دانش، ترجمۀ مجید ملکان، شمارۀ 75، فروردین و اردیبهشت.
- میرعابدینی، حسن (1386)، صد سال داستان نویسی در ایران، تهران: چشمه.
- ------------ (1387)، سیر تحول ادبیات داستانی و نمایشی از آغاز تا 1320 شمسی، تهران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی.
- نظام‌الملک طوسی (1387)، سیرالملوک، به کوشش هیوبرت دارک، تهران: انتشارات علمی و فرهنگی.
- هاناوی، ویلیام (1392 و 1393)، «ویژگی رمانسهای پیش از عصر صفوی (2) و (3)»، کتاب ماه ادبیات، ترجمۀ ابوالفضل حری، آذر و خرداد، شمارۀ 194 و 200.
- یوسفی، غلامحسین (1376)، دیداری با اهل قلم، تهران: تهران