ابوعلی فارمدی؛ عارفِ سخنور و حلقة مکمّل تصوّف عاشقانه و عالمانة خراسان

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

دانشگاه کاشان

چکیده

قرن پنجم هجری از لحاظ رشد کمّی و کیفی در حوزه هایی چون: تصوّف، تفسیر، حدیث، فقه، کلام، وعظ و خطابه، نقطة عطفی در خراسان بزرگ و ماوراءالنهر محسوب می شده، بویژه در دو شاخة تصوف عاشقانه با تأکید بر «محبّت و عشق و جوانمردی» و تصوف عالمانه با محوریت «آشنایی با معارف اسلامی»، اهمیت بسزایی دارد. ابوعلی فارمدی (م 477) یکی از عارفانِ همین قرن است که منظومة فکری وی را مجمع البحرینی از اندیشه های صوفیانه و معارف اسلامی تشکیل می داد. مهارت و استادی فارمدی در سخنوری و مجلس گویی و برپایی مجالسِ وعظ و تذکیر، زبانزد خاص و عام بوده و القابی چون: «لسان الوقت» و «زبانِ خراسان» را برای وی به ارمغان آورده است. فارمدی به همراه پنج عارف دیگر به نام های: «ابوعلی رودباری، ابوالقاسم نصرآبادی، ابوعلی دقّاق، ابوسعید ابوالخیر و ابوالقاسم کُرَّکانی»، زنجیرة تصوف عاشقانه و عالمانة خراسان را در قرون چهارم و پنجم تشکیل می داده، در منظومة عرفانیِ مشترک خود بر مضامین و بن مایه هایی چون: «مجلس گویی، تبحّر در معارف اسلامی، رعایت حرمت و ادب نسبت به پیر و استاد، شریعت مداری و احیای شیوة زاهدانة سَلَف، اعتقاد به محبت و لطف و رحمت خداوند، تسامح و خوش رفتاری و  بی تعصّبی، حریّت و فتوّت و سرانجام نظام تفکّر حلاّجی»، تأکید می ورزیدند. در این مقاله کوشیده ایم ضمن مختصری در احوال و زندگی فارمدی، به نقش و اهمیت او در تکمیل و به سامان رساندن میراث و جریانی که از ابوعلی رودباری شروع شده و به شخص فارمدی ختم می شد، بپردازیم تا زوایای پنهان و جذّابیت و هنرسازه های تصوف خراسان، بیش از پیش آشکار شود.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

AbuAli Farmadi, eloquent mystic and complementary ring of romantic and wise mysticism in Khorasan

نویسنده [English]

  • Amir Hossien Madani
university of kashan
چکیده [English]

The fifth HA century was a turning point in Khorasan and Transnistria in areas like mysticism, interpretation, hadith, jurisprudence, speech, preaching and sermon, regarding both the quality and quantity of progress; particularly in two branches of romantic mysticism emphasizing "affection, love, and chivalry" and wise mysticism based on acquainting with Islamic educations. AbuAli Farmadi (dead 477) is one of the erudite of this century full of mystic thoughts and Islamic educations. Skill and mastery of Farmadi in speaking and holding preaching ceremonies was known to almost everybody and gave him such titles as "the tongue of time, and the tongue of Khorasan". Farmadi accompanied by five other mystics namely "AbuAli Rudbari, AbolGhasem Nasrabadi, AbuAli Daghagh, AbuSaied Abulkheyr, and AbulGhasem Korrakani" made the chain of romantic and wise mysticism in Khorasan in 4th and 5th century, and they shared the concern about such contents as elements as "preaching, mastery of Islamic educations, being polite and respecting the old and the teacher, shari'a, and revitalizing the ascetic ways of ancestors, believing in affection, favor, and kindness of God, tolerance, being good tempered, and not being fanatic, generosity and chivalry and finally Hallaji thinking system".In this article, we have tried to briefly point out to the life of Farmadi and elaborate on his role and significance in completing and regulating the legacy and the trend that had started from AbuAli Rudbari and ended with Farmadi, so that hidden aspects, attraction, and the art of mysticism in Khorasan is manifested more than before.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Khorasan mysticism
  • 5th century
  • AbuAli Farmadi
  • elocution

مراجع

  1. - قرآن کریم، (1375)، ترجمة بهاءالدین خرّمشاهی، تهران، نیلوفر و جامی.
  2. - ابن اثیر، عزالدین ابوالحسن، (1965)، الکامل فی التاریخ، بیروت، دارصادر.
  3. - ابن اثیر، عزالدین ابوالحسن، (1414)، اللباب فی تهذیب الأنساب، بیروت، دار صادر.
  4. - ابن جوزی، ابی فرج عبدالرحمن بن علی بن محمد، (1992)، المنتظم فی تاریخ الملوک و الامم، دراسه و تحقیق: محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت، دار الکتب العلمیه.
  5. - ابن خلّکان، شمس الدین احمد بن محمد بن ابی بکر، (1997)، وفیات الأعیان، حققّه: الدکتور احسان عباس، بیروت، دار صادر.
  6. - ابن العدیم، (1384)، بغیه الطلب فی تاریخ حلب، انتخبه و حقّقه: حسین الواثقی، قم، انتشارات دلیل ما.
  7. - ابن عماد حنبلی، عبدالحی، (1994)، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، بیروت، دارالفکر.
  8. - ابی نعیم اصفهانی، احمد بن عبدالله، (1987)، حلیه الاولیاء و طبقات الاصفیاء، چاپ پنجم، بیروت، دارالکتاب العربی.
  9. - احمد جام، (1368)، انس التائبین، تصحیح و توضیح: علی فاضل، تهران، توس.
  10. - پاکتچی، احمد، (1392)، جریان های تصوف در آسیاری مرکزی، تهران، انتشارات بین المللی الهدی.
  11. - پورجوادی، نصرالله، (1364)، زندگی و آثار شیخ ابوالحسن بستی، تهران، مؤسسة مطالعات و تحقیقات فرهنگی.
  12. - جامی، نورالدین عبدالرحمن، (1375)، نفحات الانس، مقدمه، تصحیح و تعلیقات: محمود عابدی، چاپ سوم، تهران، اطّلاعات.
  13. - جعفری جزه، جمشید، (1397)، (مصحّح)، دو رسالة عرفانی از مؤلفی ناشناخته و ابوعلی دقّاق، تهران، سخن.
  14. - جمال الدین ابوروح، (1376)، حالات و سخنان ابوسعید ابوالخیر، مقدمه، تصحیح و تعلیقات: محمدرضا شفیعی کدکنی، چاپ چهارم، تهران، آگاه.
  15. - خوارزمی، کمال الدین حسین بن حسن، (بی تا)، جواهر الأسرار و زواهر الأنوار، اصفهان، مشعل.
  16. - دیلمی، ابوالحسن، (1363)، سیرت شیخ کبیر ابوعبدالله ابن خفیف شیرازی، تصحیح ا. شیمل، به کوشش توفیق سبحانی، تهران، بابک.
  17. - ذهبی، شمس الدین محمد، (1988)، تاریخ الإسلام، به تصحیح بشّار عواد معروف و همکاران، بیروت، مؤسسه الرساله.
  18. - ذهبی، شمس الدین محمد، (1993)، سیَر أعلام النُّبلاء، أشرف علی تحقیق الکتاب: شعیب الأرنؤوط، چاپ هفتم، بیروت، مؤسسه الرساله.
  19. - رافعی قزوینی، عبدالکریم، (1408)، التدوین فی أخبار قزوین، به کوشش عزیزالله عطاردی، بیروت، دارالکتب العلمیه.
  20. - زرین کوب، عبدالحسین، (1396)، پله پله تا ملاقات خدا، چاپ سی و هفتم، تهران، علمی.
  21. - زرین کوب، عبدالحسین، (1369)، فرار از مدرسه، چاپ چهارم، تهران، امیرکبیر.
  22. - سُبکی، عبدالوهّاب بن علی، (1964)، طبقات الشافعیه الکبری، به اهتمام محمود محمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره، دار احیاء الکتب العربیه.
  23. - سِلَفی اصفهانی، ابوطاهر احمد بن محمد، (1993)، مُعجم السّفر، تحقیق: عبدالله عمر البارودی، بیروت، دارالفکر.
  24. - سمعانی، شهاب الدین احمد بن منصور، (1389)، رَوح الأرواح، به اهتمام و تصحیح: نجیب مایل هروی، چاپ سوم، تهران، علمی و فرهنگی.
  25. - سمعانی، عبدالکریم، (1962)، الأنساب، اعتنی بتصحیحه و التعلیق علیه: عبدالرحمن بن یحیی المعلمی الیمانی، دکن، دائرة المعارف العثمانیه.
  26. - سمعانی، عبدالکریم، (1975)، التحبیر فی المعجم الکبیر، تحقیق منیره ناجی سالم، بغداد، مطبعه الإرشاد.
  27. - سهروردی، شهاب الدین، (1386)، عوارف المعارف، ترجمة ابومنصور بن عبدالمؤمن اصفهانی، به اهتمام قاسم انصاری، چاپ چهارم، تهران، انتشارات علمی و فرهنگی.
  28. - سهروردی، شهاب الدین یحیی، (1373)، مصنّفات، تصحیح و تحشیه: سید حسین نصر و هنری کربین، تهران، انجمن حکمت و فلسفة ایران.
  29. - شفیعی کدکنی، محمدرضا، (1386 الف)، قلندریه در تاریخ، تهران، سخن.
  30. - شفیعی کدکنی، محمدرضا، (1386 ب)، تعلیقات بر: مرموزات اسدی در مرموزات داودی،نجم رازی، چاپ سوم، تهران، انتشارات سخن.
  31. - صفدی، صلاح الدین خلیل بن ایبک، (1991)، الوافی بالوفیّات، به کوشش دوروتیا کرافولسکی، بی نا، بیروت.
  32. - عثمانی، ابوعلی حسن بن احمد، (1374)، ترجمة رسالة قشیریه، با تصحیحات و استدراکات: بدیع الزمان فروزانفر، تهران، چاپ چهارم، علمی و فرهنگی.
  33. - عطّار نیشابوری، فریدالدین، (1387)، الهی نامه، مقدمه، تصحیح و تعلیقات: محمدرضا شفیعی کدکنی، چاپ سوم، انتشارات سخن.
  34. - عطّار نیشابوری، فریدالدین، (1378)، تذکره الأولیا، تصحیح و توضیح: محمد استعلامی، چاپ دهم، تهران، زوّار.
  35. - عطّار نیشابوری، فریدالدین، (1398)، تذکره الأولیا، مقدمه، تصحیح و تعلیقات: محمدرضا شفیعی کدکنی، چاپ دوم، سخن.
  36. - عطّار نیشابوری، فریدالدین، (1386)، مصیبت نامه، مقدمه، تصحیح و تعلیقات: محمدرضا شفیعی کدکنی، چاپ دوم، سخن.
  37. - عطّار نیشابوری، فریدالدین، (1385)، منطق الطیر، مقدمه، تصحیح و تعلیقات: محمدرضا شفیعی کدکنی، چاپ سوم، انتشارات سخن.
  38. - غزالی، ابوحامد محمد، (1392)، احیاء علوم الدین، ترجمة مؤیّدالدین محمد خوارزمی، به کوشش حسین خدیوجم، چاپ دوم، تهران، علمی و فرهنگی.
  39. - غزالی، ابوحامد محمد، (1375)، کیمیای سعادت، به کوشش حسین خدیوجم، چاپ هشتم، تهران، علمی و فرهنگی.
  40. - غزالی، احمد، (1376)، مجالس، به اهتمام احمد مجاهد، تهران، دانشگاه تهران.
  41. - غزنوی، سدیدالدین، (1388)، مقامات ژنده پیل، به اهتمام حشمت مؤیّد، چاپ چهارم، تهران، علمی و فرهنگی.
  42. - غلامرضایی، محمد، (1388)، سبک شناسی نثرهای صوفیانه، تهران، دانشگاه شهید بهشتی.
  43. - فارسی، عبدالغافر، (1428)، المنتخب من کتاب السیاق لتاریخ نیسابور، انتخبه ابراهیم بن محمد بن الأزهر الصریفینی، تحقیق: محمد عثمان، قاهره، مکتبه الثقافه الدّینیه.
  44. - مایر، فریتس، (1378)، ابوسعید ابوالخیر حقیقت و افسانه، ترجمة مهرآفاق بایبوردی، تهران، مرکز نشر دانشگاهی.
  45. - مولوی، جلال الدین محمد، (1377)، مثنوی معنوی، به تصحیح و پیشگفتار: عبدالکریم سروش، چاپ سوم، تهران، علمی و فرهنگی.
  46. - میهنی، محمدبن منوّر، (1376)، اسرارالتوحید، مقدمه، تصحیح و تعلیقات: محمدرضا شفیعی کدکنی، چاپ چهارم، تهران، آگاه.
  47. - همایی، جلال الدین، (1368)، غزالی نامه، چاپ سوم، تهران، مؤسسة نشر هما.
  48. - هجویری، ابوالحسن علی بن عثمان، (1389)، کشف المحجوب، مقدمه، تصحیح و تعلیقات: محمود عابدی، چاپ پنجم، تهران، سروش.
  49. - همدانی، خواجه یوسف، (1362)، رتبه الحیات، تصحیح و مقدمه: محمد امین ریاحی، تهران، توس.
  50. - همدانی عین القضات، (بی تا)، تمهیدات، مقدمه و تصحیح و تعلیق: عفیف عُسیران، چاپ دوم، تهران، کتابخانة منوچهری.
  51. - همدانی، عین القضات، (1377)، نامه ها، به اهتمام علینقی منزوی و عفیف عسیران، چاپ سوم، تهران، اساطیر.
  52. - یاقوت حموی، شهاب الدین ابی عبدالله، (1979)، معجم البلدان، بیروت، دار صادر.
  53. ب) مقالات:
  54. - پورجوادی، نصرالله، (1380)، «فارسی گویی عارفان نخستین»، نشر دانش، سال هجدهم، شمارة چهارم، پیاپی 99، 4- 14.
  55. - پورجوادی، نصرالله، (1385)، «لطائف قرآنی در مجالس سیف الدین باخرزی»، در کتاب پژوهش های عرفانی، تهران، نشر نی، صص 258- 269.
  56. - گذشته، ناصر، (1373)، دائره المعارف بزرگ اسلامی، زیر نظر کاظم موسوی بجنوردی، ج6، ذیل مدخل «ابوعلی فارمدی»، تهران، مرکز دائره المعارف بزرگ اسلامی، 53- 54.
  57. پ) نسخ خطی:
  58. قشیری، عبدالرحیم ابونصر، (بی تا)، الشواهد و الأمثال.
تاریخ ادبیات
دوره 13، شماره 1
1399
صفحه 169-192

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار