تحلیل محتوایی گفتمان در رمان های سپیده‌دم ایرانی و عشق و بانوی ناتمام

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

1 دانشیار گروه زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه علّامه طباطبائی، تهران، ایران

2 کارشناس‌ارشد زبان و ادبیات فارسی، دانشگاه علّامه طباطبائی، تهران، ایران

چکیده

باختین از نظریه­پردازان بزرگ قرن بیستم در میان انواع نثر، به رمان توجه ویژه‌ای دارد. منطق مکالمه از مفاهیم اساسی نظریات باختین است. از نظر او رمان عرصۀ تجلی صداهای گوناگون است که به‌تنهایی فاقد ارزش و معنا هستند و  تنها در ارتباط با یکدیگر می‌توانند یک نظام معنایی را به وجود ­آورند. درک همین صداها موجب کشف لایه­های پنهانی و جدید متن می­شود. منظور باختین از چندصدایی، صداهایی است که نمایندۀ ایدئولوژی و ذهنیت گویندۀ خود هستند. بنابراین، در این پژوهش به روش تحلیل کیفی و با بهره­گیری از مطالعات کتابخانه­ای، دو رمان سپیده‌دم ایرانی و عشق و بانوی ناتمام از امیرحسن چهل­تن به دلیل بهره­مندی از مؤلفه­های گفت­وگومندی چون سبک­بخشی، رعایت زبان مناسب شخصیت­ها، در هم آمیختن صداها، بینامتنیت، گروتسک، پایان باز، عدم قطعیت و... با رویکرد مکالمه­ای مورد واکاوی قرار گرفته است. براساس یافته­های پژوهش به کار بستن گفتمان­های متعدد در دو رمان سپیده‌دم ایرانی و عشق و بانوی ناتمام از سوی نویسنده به این دو داستان خاصیت چندآوایی بخشیده است. در واقع نویسنده توانسته است با بسامد بالای بهره­گیری از این عناصر گفت­وگومندی، محتوای داستان­های خود را در بستری مکالمه­ای به مخاطب ارائه دهد و چندصدایی را در این دو رمان تقویت کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Content Analysis of Discourse in the Novels: Iranian Dawn and Love and the Incomplete Woman

نویسندگان [English]

  • Shirzad Tayefi 1
  • Haniyeh Hajitabar 2
1 Associate professor, Department of Persian language and literature, Allameh Tabataba’i University, Tehran, Iran
2 MA in Persian Language and Literature, Allameh Tabataba’i University, Tehran, Iran
چکیده [English]

Bakhtin, one of the leading literary theorists of the twentieth century, has been focused on novel among all forms of prose. Dialogism is one of the basic concepts of Bakhtin’s theories. According to him, the novel is a field of manifestation of various voices that generate meaning and value in relation to each other. Understanding these voices reveals new hidden layers of text. Bakhtin calls this multi-voiced reality “polyphony”, which represents the ideology and mentality of the speaker. Therefore, in this research, with the help of qualitative analysis and library studies, two novels by Amirhassan Cheheltan, Iranian Dawn and Love and the Incomplete Woman, are analyzed with a dialogic approach, regarding their components of dialogism such as stylization, observing the appropriate language of the characters, the combination of voices, intertextuality, grotesque, open ending, and uncertainty. The present paper concludes that the author’s use of several discourses in Iranian Dawn and Love and the Incomplete Woman has given them a polyphonic character. In fact, the author has been successful in presenting the content of his stories in a dialogical context with the high frequency of using these elements of dialogism, and he has strengthened polyphony in these two novels

کلیدواژه‌ها [English]

  • Bakhtin
  • dialogism
  • polyphony
  • monophony
  • Amirhassan Cheheltan
احمدی، بابک (1378) ساختار و تأویل متن؛ نشانه­شناسی و ساختارگرایی، تهران: مرکز.
آلن، گراهام (1385) بینامتنیت، ترجمۀ پیام یزدانجو، تهران: مرکز.
استادمحمدی، نوشین؛ فقیهی، حسین و حسین هاجری، (1396) «بررسی مصداق­های چندصدایی در رمان دکتر نون زنش را بیشتر از مصدق دوست دارد»، زبان و ادبیات فارسی، س25، ش 83، ص23تا42.
اسکویی، نرگس (1396) «مؤلفه‌های کارناوال باختین در رمان نگران نباش»، نقد ادبی و بلاغت، س6، ش1، ص141تا157.
انصاری، منصور (1384) دموکراسی گفت­وگویی، تهران: مرکز.
ایزدپناه، امین (1396) «یک روایت، چند صدا: بررسی شیوه­های گفت­وگومندی و چندصدایی در رمان لالایی برای دختر مرده»، مطالعات ادبیات کودک،  د 8، ش 1( 15)، ص 1تا22.
ﺑﺎﺧﺘﯿﻦ، ﻣﯿﺨﺎﯾﯿﻞ (1384) زیبایی­شناسی و نظریۀ رمان، ترجمۀ آذین حسین­زاده، تهران: مرکز مطالعات و تحقیقات هنری: گسترش هنر،
ﺑﺎﺧﺘﯿﻦ، ﻣﯿﺨﺎﯾﯿﻞ (1387) ﺗﺨﯿﻞ ﻣﮑﺎﻟﻤﻪ­ای؛ ﺟﺴﺘﺎرﻫﺎﯾﯽ درﺑﺎرۀ رﻣﺎن، ترجمۀ رؤیا ﭘﻮرآذر، ﺗﻬﺮان: نی.
باقری خلیلی، علی­اکبر و حقیقی مرضیه (1393) «گفت­وگو در شعر فروغ فرخزاد با تکیه بر منطق مکالمۀ میخاییل باختین»، شعرپژوهی، د  6، ش 4(2). ص 23تا46.
بالو، فرزاد و خواجه نوکنده، مریم (۱۳۹۶) «چندآوایی و چندزبانی باختینی و جلوه‌های آن در رمان سنگ صبور»، متن­پژوهی ادبی، د21، ش74، ص31تا52.
بالو، فرزاد؛ احمدی، شهرام و مریم خواجه نوکنده (۱۳۹4) «بررسی رمان سنگ صبور بر اساس انگاره­های کارناوال باختینی»، در مجموعه مقالات دهمین انجمن ترویج زبان و ادب فارسی، اردبیل: دانشگاه محقق اردبیلی، د10، ص67تا80.
بیشاب، لئوناردو (1383) درس­هایی دربارۀ داستان­نویسی، ترجمۀ محسن سلیمانی، تهران: حوزۀ هنری.
پاز، اوکتاویو (1381) تک­خوانی دوصدایی: گفت­وگو با خولیان ریوس، ترجمۀ کاوه میرعباسی، تهران: نی.
تسلیمی، علی و فاطمه ادراکی (1394) «رویکردی ’باختینی‘ به سنگ صبور صادق چوبک»، پژوهش­های نقد ادبی و سبک­شناسی، د6، ش2 (22)، ص79تا95.
تودوروف، تزوتان (۱۳۷7) منطق گفت­وگویی میخائیل باختین، ترجمۀ داریوش کریمی، تهران: مرکز.
حیدری، فاطمه و بیتا دارابی (1392) «بینامتنیت در شرق بنفشه، اثر شهریار مندنی­پور»، جستارهای زبانی، د  4، ش 2(14)، ص55تا74.
چهلتن، امیرحسن (1387) سپیده­دم ایرانی، تهران: نگاه.
 چهلتن، امیرحسن (1393) عشق و بانوی ناتمام، تهران: نگاه.
خواجه ‌نوکنده، مریم (1394) «خوانش رمان سنگ صبور صادق چوبک با رویکرد منطق مکالمه­ای باختین» پایان‌نامۀ کارشناسی ارشد، دانشکده ادبیات و علوم انسانی، دانشگاه مازندران.
رستمی ‌بالان، پریسا (1394) «رای شناور جان بارت: تخیل مکالمه‌ای رمان پست‌مدرن»، پایان­نامۀ کارشناسی ارشد. استاد راهنما: نوشین الهی‌پناه. دانشگاه سمنان.
رضوانیان، قدسیه و مریم فائز مرزبالی (1391) «تاریخ بیهقی در گسترۀ منطق مکالمه»، پژوهش­های ادب عرفانی(گوهر گویا)، د 6، ش1(21)، ص123تا140.
غلامحسین­زاده، غریب­رضا (1386) «حافظ و منطق مکالمه (رویکردی باختینی به اشعار حافظ شیرازی)»، پژوهش زبان‌های خارجی، ش۲۹، ص95تا110.
گرامی، محمدعلی (1359) فلسفه شناخت دیالکتیک، قم: امید.
فیضی، حامد (1393) «بررسی و تحلیل رمان سیمای مرد هنرمند در جوانی اثر جیمز جویس بر اساس نظریۀ میخاییل باختین». پایان­نامۀ کارشناسی ارشد. استاد راهنما: ناصر ملکی. دانشگاه رازی.
لی، نیکول و دیوید بوهم (1381) دربارۀ دیالوگ، تهران: نیل.
مقدادی، بهرام (1382) «جویس و منطق مکالمه، رویکردی باختینی به اولیس جیمز جویس»، زبان‌های خارجی، ش15، ص19تا30.
مکاریک، ایرنا ریما (1384) دانش­نامۀ نظریه­های ادبی معاصر، ترجمۀ مهران مهاجر و محمد نبوی، تهران: آگه.
نامورمطلق، بهمن (1395) بینامتنیت از ساختارگرایی تا پسامدرن (نظریه‌ها و کاربردها)، تهران: سخن.
Morris, P. (Ed). (1994). The Bakhtin Reader Selected Writings of Bakhtin, Medvedev & Voloshinov. Oxford: oxford University Press.