سیمای ابوریحان بیرونی در آثار بزرگان ادب فارسی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهید باهنر کرمان

چکیده

ابوریحان بیرونی، دانشمند بزرگ ایرانی صاحب کتاب و تألیفات بزرگ در زمینه­های متعدّد علوم زمان خود بوده­است که متأسّفانه تنها معدودی از آن باقی­مانده­است. این امر احاطة کامل او را در همة علوم زمان خود نشان­می­دهد؛ بر­این­اساس باید در میان مشاهیر ادبیّات فارسی، بخصوص معاصران وی، به ابعاد مختلف چهرة علمی این محقّق بزرگ اشاره­شود. این پژوهش به شیوة تحلیلی- توصیفی بر اساس منابع کتابخانه­ای به گردآوری داده­هایی پیرامون شیوة انعکاس چهرة ابوریحان بیرونی در آثار مشاهیر ادب پارسی، اعمّ از شعر سنّتی و نثر تاریخی- ادبی بخصوص در قرن چهارم و پنجم می­پردازد و با نگرشی تحلیلی، داده­های موجود را ارزیابی­می­کند. یافته­های موجود انعکاس محدود و تک­بعدی این شخصیّت بزرگ در پاره­ای آثار یا سکوت تاریخی- ادبی را نشان­می­دهد که در مقایسه با حضور سایر شخصیّتهای علمی، بخصوص حکمای یونانی در این آثار  تحلیل­می­شود. 

عنوان مقاله [English]

Abū al-Rayḥān al-Bīrūnī and Famous poets and writers in persian literature

نویسنده [English]

  • nasrin Fallah
Shahid bahonar univercity
چکیده [English]

Abū al-Rayḥān al-Bīrūnī, the great Iranian Scientist, has writed many books in various sciences that unfortunately only afew number of his works has remainded. His remainded books has proven his authority in all contemporary sciences. according to this, Famous poets and writers in persian literature, must reflect much various aspects of his scientific personality.This article in analytical- descriptive method on the bases of library References, has Provided data about the manner of reflection of al-Bīrūnī’s features in the most famous works of persian literature, including poem and Prose, especially in the fourth and fifth centuries and then with analytical attitude has evaluated data. The results has shown limited and one-dimentional reflection of this great character or literary history reticence about him which is analyzed Compared to presence of another Scientific characters specificly Greek masters.

  1. فهرست منابع و مآخذ
  2. - ابوالفضل محمّد بن حسین بیهقی دبیر(1376)، تاریخ بیهقی، شرح خلیل خطیب رهبر، چاپ ششم، تهران: مهتاب.
  3. - ابوریحان بیرونی(1352)، تهدید‌نهایات‌الاماکن‌لتصحیح‌المسافات‌المساکن، ترجمة احمد آرام، تهران: دانشگاه تهران.
  4. - ------------ (1377)، آثار‌الباقیه‌عن‌القرون‌الخالیه، ترجمة اکبر داناسرشت، تهران: امیرکبیر.
  5. - -------------(1383)، الصیدنه‌فی الطب، تصحیح عبّاس زریاب، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
  6. - ادیب الممالک فراهانی( 1380)، دیوان کامل، مجتبی برزآبادی فراهانی، جلد دوّم، تهران: فردوس.
  7. - اذکایی، پرویز(1374)، ابوریحان بیرونی، افکار و آثار، تهران: طرح نو.
  8. - انوری(1376)، دیوان اشعار، تصحیح محمّدتقی مدرّس رضوی، چاپ چهارم، تهران: علمی و فرهنگی.
  9. - دهخدا، علی اکبر(1324)، ابوریحان: شرح حال نابغة شهیر ایران، تهران: وزارت فرهنگ.
  10. - ------------ (1377)، لغت‌نامه، تهران: دانشگاه تهران.
  11. - ریپکا، یان و اتا کارکلیما و ایرژی بچکا(1370)، تاریخ ادبیّات ایران، ترجمة کیخسرو کشاورزی، بی‌جا: نشر گوتمبرگ و جاویدان خرد.
  12. - زرّین‌کوب، عبدالحسین(1383)، از گذشتة ادبی ایران، تهران: سخن.
  13. - سعدی(1375)، بوستان، تصحیح غلامحسین یوسفی، تهران: خوارزمی.
  14. - سعدی(1374)، تصحیح غلامحسین یوسفی، چاپ چهارم، تهران: خوارزمی.
  15. - سنایی غزنوی(1377)، حدیقه‌الحقیقه، تهران: دانشگاه تهران.
  16. - شجری، رضا و همکاران(1389)، نگرش هوّیّتی ابوریحان بیرونی، جستارهای تاریخی، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، ش1، 45- 55.
  17. - صفا، ذبیح‌الله( 1352)، احوال و آثار ابوریحان بیرونی، تهران: وزارت فرهنگ و هنر با همکاری دانشگاه تهران.
  18. - ---------- (1369)، تاریخ ادبیّات در ایران، جلد نخست، تهران: فردوسی.
  19. - عطّار نیشابوری( 1394)، الهی نامه، محمّدرضا شفیعی کدکنی، چاپ هفتم، تهران: سخن.
  20. - عنصرالمعالی کیکاووس بن اسکندر بن قابوس بن وشمگیر بن زیاری(1375)، قابوسنامه، غلامحسین یوسفی، تهران: علمی و فرهنگی.
  21. - مسعود سعد سلمان، دیوان اشعار( 1362)، ناصر هیّری، تهران:گلشایی.
  22. - نجفی، محمّد‌علی(1352)، اندیشمند و انسان، تهران: اندیشه.
  23. - نظامی عروضی سمرقندی( 1376)، چهار مقاله، تصحیح محمّد قزوینی، شرح سعید قره بگلو و رضا انزابی نژاد، تهران: جامی.
  24. - یاقوت حموی(1381)، معجم الادبا، ترجمة عبدالمحمّد آیتی، جلد دوّم، تهران: سروش.
  25. - نادری رمضان‌آباد، امین و امیر‌دهقان‌نژاد(1393)، شناخت و بررسی تحقیق‌ماللهند اثر ابوریحان بیرونی، فصلنامة تاریخ‌پژوهی، دانشگاه فردوسی مشهد، صص 115- 135.