روان‌شناسی ابهام در شعر خاقانی

نوع مقاله : مروری

نویسنده

دانشگاه بوعلی سینا

چکیده

دیوان خاقانی یکی از پر ابهام‌ترین کتابهای شعر در ادبیّات ایران است. دلایل ابهام در شعر خاقانی اگر با متون هم‌زمان آن مثل کلیله و دمنه مقایسه شود، البتّه ماهیّتی بسیار متفاوت‌تر پیدا خواهد کرد. علل ابهام در کلیله و دمنه اغلب به عاملهای خارج از درون نویسنده مثل سیاست، فرهنگ و ماهیّت موضوع مربوط است. در حالی که عامل دشواری در شعر خاقانی بیش از هر چیزی متأثّر از متغیّرهای درونی است. احساس حقارت از پاره‌ای تعلّقات خانوادگی، روح بی تاب و تعالی طلب او را در مسیر فراگیری علوم مختلف و شکوفایی استعدادهای ادبی قرار می‌دهد. دست‌یابی به درخشش علمی و ادبی در میان ارباب علم و فضل و در شهر کوچکی چون شروان، به شهرتی زودهنگام برای شاعر منجر می‌شود و جوازی برای تقرّب به دربار و دولت برای او فراهم می‌آورد. ارتباط با صاحبان بی استعداد قدرت و ثروت و حتّی مدّعیان علم و ادب او را به رجوع مداوم و جدال آمیز درونی و کشف نبوغ ادبی در خود وامی‌دارد و گرفتاریهای اسارت گونه‌ در زادگاه نیز روح مأیوس و بلند پرواز او را به سیاحتهای شبانه در افلاک بیکران و تسکین دهنده‌های روانی در میان زمینیان سوق می‌دهد. درآمیختگی با سیاست‌مداران نیز کلام او را با احتیاط و محافظه‌کاری و کلّی گویی همراه می‌کند.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

The psychology of ambiguity in Khaqani's poetry

چکیده [English]

Khaqani’s Divan is one of the most ambiguous poetry books in Iranian literature. The reasons for ambiguity in Khaqani's poetry, if compared with its contemporary texts such as Kalila and Demna, will of course find a much different nature. The causes of ambiguity in Kalila and Demna are often related to factors outside of the author, such as politics, culture, and the nature of the subject. While the difficulty factor in Khaqani's poetry is influenced by internal variables more than anything else. The feeling of inferiority due to family ties puts his impatient and ambitious spirit on the path of learning various sciences and the flourishing of literary talents. Achieving scientific and literary brilliance among the lords of knowledge and grace and in a small town like Shirvan leads to an early fame for the poet and provides him with a license to approach the court and the government. The communication with the untalented owners of power and wealth and even the claimants of science and literature forces him to constantly and controversially refer to his inner self and discover his literary genius, and the troubles of captivity in his hometown also lead his desperate and high-flying spirit to night tours in the infinite heavens and psychological soothing among earthlings. Being in contact with politicians also brings his words with caution, conservatism and generalization.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Khaghani
  • Odes
  • Internal variables
  • Literary genius
  • Psychology of elegance
  • Idealism
  • Inferiority complex