2024-03-28T23:21:23Z
https://hlit.sbu.ac.ir/?_action=export&rf=summon&issue=14483
تاریخ ادبیات
2008-7349
2008-7349
1398
12
2
تأثیر ترکیب بندِ محتشم کاشانی بر گسترش ادبیات شیعی در جغرافیای آذربایجان و اران
محمد امیر
احمدزاده
رحیم
نیکبخت میرکوهی
هدف نوشتار حاضر؛ بررسی این مساله است که جایگاه ترکیببند محتشم کاشانی در هویت شیعه چه بوده و چه تاثیری در بسط هویت فرهنگی تشیع در جغرافیای آذربایجان و آران داشته است؟روش؛ در این پژوهش ضمن کاربست روش تحلیلی به بررسی اسناد و نسخ تاریخی جهت تبیین مساله پرداخته شده است.یافتهها؛ دستاورد بحث نشان میدهد که ادبیات فارسی ضمن اتخاذ قالب بیانی و زبانی خاص(مداحی و روضه خوانی) به عنوان رسانه مهم فرهنگی جهت تبلیغ و ترویج آموزههای دینی- مذهبی توانست از هیجان اجتماعی نیز برای توسعه جغرافیای نفوذ و نشر خود بهره گیرد. به گونهای که ترکیب بند محتشم کاشانی به سرعت به عنوان نماد هویت دینی- مذهبی در جغرافیای در آذربایجان و آران از جایگاه ویژهای در جامعه برخوردار شد و نقش مهمی در ترویج و تبلیغ تشیع در قلمرو ایران فرهنگی ایفا کرد.نتیجه گیری؛ استفاده عمومی از این متن در مجالس سوگواری، نقش آن بر کتیبه های مساجد و تکایا، ترجمه آن به آذری از جلوههای مشهودی است که به عمومی شدن و بسط جغرافیایی این متن شیعی انجامیده است.
محتشم کاشانی
ادبیات شیعی
آذربایجان
اران
2019
09
23
5
32
https://hlit.sbu.ac.ir/article_98941_88f0014c108ff794a5f8d0157256eaea.pdf
تاریخ ادبیات
2008-7349
2008-7349
1398
12
2
زندگی و آثار علیمحمّد منشی و شیوۀ وی در تقلید گلستان سعدی
احمد
بهنامی
تألیف آثاری به تقلید از گلستان سعدی، از همان روزگار نزدیک به تألیف این کتاب آغاز شد. یکی از آخرین آثار نوشتهشده به تقلید از گلستان، شکرستان اثر علیمحمّد منشی متخلص به حکیم است که در گذشته، زندگی وی در هالهای از ابهام قرار داشت و برخی از محقّقین دربارۀ وی به حدس و گمان روی آورده بودند. در این مقاله ضمن بررسی تحقیقات پژوهشگران پیشین، زندگی علیمحمّد حکیم از خلال منابع عصر قاجار روشن شده است و در ادامه به بررسی سبک و محتوای کتاب شکرستان او و مقایسۀ آن با گلستان سعدی پرداخته شده است تا میزانِ پیروی وی از سبک سعدی روشن شود.
شکرستان
علیمحمّد حکیم
تقلید از گلستان
علیاکبر فیض
سعدی
نثر عصر قاجار
2019
09
23
33
51
https://hlit.sbu.ac.ir/article_98944_903f3b3b4252dcce133519defbb53ada.pdf
تاریخ ادبیات
2008-7349
2008-7349
1398
12
2
نقد و بررسیِ کتاب: «تاریخ بدن در ادبیات» نوشتهی سید مهدی زرقانی
حامد
توکلی دارستانی
کتاب تاریخ بدن در ادبیات، نوشتهی سید مهدی زرقانی و همکاران(1398)، به سیرِ شکلگیری بدنهای مختلف و طبقهی بندی آنها در تاریخ ادبیات فارسی میپردازد و تلقیهای مختلف دربارهی بدن را در آثار شاعران، عارفان و هنرمندان بررسی میکند. از حیث مو ضوع، کتاب حاضر بسیار بدیع و نو به شمار میآید، اما با توجه به همین نو بودن و عدمِ پیشینهی پژوهشی مفصل، ناگزیر دچار برخی لغزشها و نقصانهایِ «محتوایی» و «ساختاری» شدهاست. از آنجا که ممکن است این اثر مورد استناد و استفادهی دیگر پژوهشگران قرارگیرد، ذکرِ پاری از لغزشهای کتاب ضروری مینماید. بنابراین مقالهی حاضر با ابتناء بر تعاطی افکار و به دور از داوریهای غرض ورزانه، نگاشته شده تا با تأمل، درنگ و گفتوگو، برخی مسائل ِموجود در کتاب، مورد «بازنگری» و «اصلاح» قرارگیرند. از جمله لغزشهای کتاب میتوان به: خطاهای روششناسانه، تناقضگویی، تقلیلگرایی، چارچوبِ نظری ضعیف، نظرگاهِ تک بُعدی(ایدئولوژیک)، فقدانِ برخی منابع مهم، عدم انسجام و چندپارگی در اهداف پژوهش و ...، اشاره کرد. در مقالهی حاضر به تبیین و تنقیح برخی نکاتِ مذکور و نقدِ آنها، می پردازیم.
تاریخ بدن
تصوف
تقلیلگرایی. گفتمان قدرت
میشل فوکو
2019
09
23
53
74
https://hlit.sbu.ac.ir/article_98948_7e421b03b1c1ac55ce869c2bdca414ab.pdf
تاریخ ادبیات
2008-7349
2008-7349
1398
12
2
نشانههای فراملیگرایی در اندیشههای ابوریحانبیرونی
بهجت السادات
حجازی
ابوریحانبیرونی دانشمند، ریاضیدان، ستارهشناس و آگاه به مسائل تاریخی و اجتماعی در نیمۀ دوم قرن چهارم هجری در بیرون خوارزم چشمبهجهانگشود. باوجود اشتغال به کارهای سیاسی از جمله وزارت خوارزمشاه و منجّمی سلطان محمود، روحیّۀ کنجکاوی، تیزبینی و جستجوگری خود را نسبت به حقیقت ازدستنداد و در خلق آثار ارزشمند، خلاقیّت ذاتی خود را نشاندادهاست. مطالعۀ زندگینامه و ویژگیهای اخلاقی شخصیتهای برجسته، خصوصاً کسانی که در گسترۀ جهانی درخشیدهاند؛ ضمناینکه روشنیبخش راه نسلهای جدید است، در دریافت و شناختی علمیتر از آثار ایشان بسیار تأثیرگذار است. هرچند که در حوزۀ نقد ادبی، بعضی از نظریهها تأکید بر متن، فارغ از مؤلف و زندگینامۀ او دارند. مهمترین ویژگی شخصیّتی او آزاداندیشی، عدم تعصّب و افکار فراملیگرایانۀ اوست که در بیشتر آثارش، خصوصاً در کتاب «تحقیق ماللهند» تجلّی پیداکردهاست. بدون شک نظام فکری او متأثر از باورهای دینی و آیات قرآنی نیز بودهاست. اساسیترین پرسش نگارنده در این مقاله این است که چه نشانههایی مبنی بر اندیشۀ آزادمنشانه و فراملیگرایانۀ او در «تحقیق ماللهند» وجود دارد؟ این پژوهش به روش تحلیل محتوای متن انجامشدهاست.
آزاد اندیشی
ابوریحان بیرونی
فراملی گرایی
2019
09
23
75
94
https://hlit.sbu.ac.ir/article_98946_c8f6b2d60a686ca479198f5e57d0a4ca.pdf
تاریخ ادبیات
2008-7349
2008-7349
1398
12
2
جایگاه افتخارنامه در میان حماسههای دینی
مهدی
خدادادی
مهدی
ملک ثابت
یدالله
جلالی پندری
افتخارنامه منظومه ای دینی است در شرح دلاوریهای حضرت علی(ع) که در سال 1304ه.ق سروده شده است. سرایندۀ منظومه، میرزا مصطفی صهبای آشتیانی از علمای عصر ناصری است. افتخارنامه در سال 1310ه.ق در دو جلد چاپ شده است. از ویژگیهای منظومه این است که با رعایت ایجاز به طور کامل به زندگی حضرت علی(ع) پرداخته است. صهبا فقط به شرح جنگهایی پرداخته که حضرت علی(ع) در آنها حضور داشته اند چه در زمان حضرت پیامبر(ص) چه بعد از ایشان. وی با منظومههای دینی قبل از خود نیز آشنا بوده و بعضی مطالبش را از این منظومهها بویژه حملۀ حیدری راجی اخذ کرده است. از یافتههای پژوهش این است که منظومههای دینی در دوران قاجار رشد بسیار چشمگیری داشتهاند. این منظومه برجستگیهایی دارد. از آن جمله، سره گرایی، که لحن حماسی منظومه را قوت بخشیده است. استفادۀ طبیعی و بجا از آرایههای ادبی و پایبندی به مأخذ اصلی(ناسخالتواریخ) از دیگر ویژگیهای منظومه است. صهبا همچنین در پایان داستانها به روش فردوسی نگاهی پندآمیز و حکمتآموز دارد. اغراقهای منظومه درجهت بالابردن بار حماسی آن است. در ابیات این منظومه ایجاز، استعاره، تشبیه و اغراق حماسی وجود دارد که آن را به منظومههای حماسی نزدیک ساخته است.
افتخارنامه
حماسۀ دینی
حماسهسرایی
صهبای آشتیانی
شعر دورۀ قاجار
2019
09
23
95
119
https://hlit.sbu.ac.ir/article_98929_13ac728a7edb8f9db6c607b7c9f19016.pdf
تاریخ ادبیات
2008-7349
2008-7349
1398
12
2
سیر تاریخی معاصرنگاری در تذکرههای فارسی و عوامل مؤثر در تحولات آن
سعید
رادفر
تذکرهنویسی مانند هر پدیدۀ ادبی نقطۀ آغازی داشته است. در طول زمان بالیده و تحت تأثیر اتفاقات مختلف فراز و فرودهایی را تجربه کرده است. نهایتا، از نقطۀ اوجش فرود آمده و کمرنگ شده است. سنت تذکرهنویسی در دورهای (قرن ششم) آغاز شد و از قرن نهم تا اوایل قرن 14 در دوران اوج خود بود. با روی کار آمدن تاریخ ادبیاتهایی که روشهای نوینی را به خدمت گرفته بودند، از اوج افتاد و در شکلهای دیگری به حیاتش ادامه داد. البته هنوز هم این سنت پابرجاست و تذکرههایی نوشته میشوند. بر مورخ ادبی است تا این تحولات را که بر یک مفهوم ادبی گذشته با شرایط تاریخی و سیاسی و فرهنگی در دورههای مختلف بسنجد و رابطۀ آنها را با هم تبیین کند. در جستار پیشروی قصد بر آن است تا مفهوم معاصرنگاری در تذکرههای فارسی نسبت به شرایط مختلف بررسی و تبیین گردد.
تذکره
تذکرهپژوهی
معاصرنگاری
تذکرهنویسی عصری
تاریخ ادبیات
دورهبندی
2019
09
23
121
146
https://hlit.sbu.ac.ir/article_98932_9a65c70aac87a0a4d6d137544c2ebca9.pdf
تاریخ ادبیات
2008-7349
2008-7349
1398
12
2
پیوند ساختار قصیده با زمینه و زمانه جاهلی
سروش
شعبانی
ناصر
نیکوبخت
پژوهشگران تاریخ ادبیات در مواجهه با پدیدة ادبی، ادبیت آن را بهعنوان ارزش مستقل و فراتاریخی در نظرگرفتهاند و نقطة آغاز خود را پدیدة ادبی در وجه حاضروآمادة آن قرار دادهاند؛ یعنی دقیقا آنجایی که پایان کار است، جایی که متن ازپیش آن چیزی را که تاریخ در پی تقویم و اثبات آن است، به پژوهشگر بخشیده است. درحالیکه پدیدة ادبی پیش از جلوة حاضروآمادة خود، از طریق قرار گرفتن در سطح تطور ساختار متن، سنت ادبی و وجه کلامی خود در برخورد با سیاست و اجتماع، مسیری تاریخی را طی کرده است. مسیر تاریخی یک پدیدهی هنری، از وحدت با زندگی تا خودآیینگشتن ساختار را دربرمیگیرد. قصیده جاهلی هنر در وجه وحدت با زندگی است و هر بخشی از ساختار متن نشانهای است به چیزی در حیات جاهلی و این امر خود برآمده از همسازی هنر، اندیشه و زندگی در جاهلیت است. بر این اساس، در پژوهش حاضر با فهم هرمنوتیک و روش ساختارگرا، آغاز قصیده در جاهلیت بهمثابة جایگاه ایجاد شکلهای آن مورد بررسی قرار گرفته و سرشت آغازی نظام ادبی آن روشن گردیده است، و از این طریق تبیین شده است که ادبیت قصیدة جاهلی برآمده از پیوند ضروری قصیده با زیست جاهلی است و همین پیوند در سطح دیگر موجب شده است فرم و محتوای قصیدة جاهلی پس از ظهور اسلام، به عنوان عنصر ضروری فرم قصیده درونماندگار شوند و در ادب کلاسیک عربی و فارسی برای بیان اهداف مغایر با زیست جاهلی، به کار روند.
قصیدة جاهلی
پدیدة ادبی
تاریخ ادبیات
دورة جاهلی
نظام ادبی
ساختار
هرمنوتیک
2019
09
23
147
170
https://hlit.sbu.ac.ir/article_98927_cd866b25dbd3db6133db3846c35d659e.pdf
تاریخ ادبیات
2008-7349
2008-7349
1398
12
2
پیمان گیتی و جام گیتینما: تحلیل نمادشناختی جام جم
محمدرضا
ضیغمی
ابوالقاسم
اسماعیلپور مطلق
جام گیتینمای نمادی اسطورهای است که نخستین بار در شاهنامهی فردوسی رخ نموده و سپس در گسترهی ادبیّات فارسی ـ بهویژه در شعر صوفیانه و غنایی ـ بسامد بسیار یافته است. تا کنون تحقیقاتی دربارهی منشأ این اسطوره انجام شدهاست که بیشتر شامل تحلیلهای توصیفی یا اشاراتی کوتاه است. از جمله جلال خالقی مطلق در نهایت ایجاز احتمال میدهد که اسطورهی مرموز «پیمان (پیمانهی) گیتی» که در متون پهلوی از آن سخن رفته، همان جام گیتینمای باشد و آرش اکبری مفاخر این نظر را گسترش میدهد و تأیید میکند. ما نیز در این مقاله بر پایهی همین نظر، با تحقیق در اسطورهی جم و تحلیل نمادشناختی آن و تطبیقش با «افسانهی گرال» و «سرود مروارید»، دلایل پیوند اسطورهای جام جم با «پیمان» را نشان خواهیم داد. طبق تحلیل ما، پیمانه که نماد اندازه و توازن است، در اسطورهی جمشید همان گوهری است که انسان را به تمدّن راهبر میشود و طبیعی است که نمایندهی شاهی او باشد. با توجّه به اینکه پیمانه رمز مشخّص کردن اندازهها است و به عبارتی پدیدههای جهان را برای آدمی سنجشپذیر و دریافتنی میکند، خویشکاری جهاننمایی جام جم را نیز میتوان حاصل تحوّل همین رمز بنیادی، در سایهی دیگر اسطورههای «جهاننمایی» انگاشت.
اسطورهشناسی
پیمان
جام جم
جام جهاننما
نمادشناسی
2019
09
23
171
194
https://hlit.sbu.ac.ir/article_98934_4d326f21dc0e6665a3de33626994707e.pdf
تاریخ ادبیات
2008-7349
2008-7349
1398
12
2
رویکردهای نوین در تاریخ ادبیات نگاری
مسعود
فرهمندفر
عبدالرسول
شاکری
وقتی چارچوب نظری مدوّنی در زمینۀ تاریخنگاری ادبیات فارسی وجود ندارد، قدم نخست میتواند این باشد که از تجارب کشورهای پیشرفتهتر بهره ببریم؛ سنّت تذکرهنویسی در ایران قوی بوده است ولی تاریخنویسی ادبیات، از منظری انتقادی و بهشکلی روشمند، چندان پیشینهدار نیست. امّا در اروپا (بهویژه در سالهای 1980) تلاشهای گستردهای شده است تا چارچوبهای نظری و انتقادی تازهای ارائه شود. نمونهای شاخص از این تلاشها در مجلّۀ علمی تخصصی New Literary History [تاریخ ادبی جدید] دیده میشود. با تحلیل آماریِ مقالههای این مجلّه میتوان دریافت که چه رویکردهایی، در چه دورههایی، غالب بودهاند. آنچه بهطور کلّی دیده میشود نوعی «چرخشِ پارادایم» در نظریۀ تاریخنگاری ادبی، بهسمت برساختهانگاریِ روایی و تاریخگرایی نوین است.
تاریخ ادبی
تاریخنگاری
برساختهانگاری
تاریخگرایی نوین
2019
09
23
195
215
https://hlit.sbu.ac.ir/article_98935_fd07835e4e3da85c5469027902ab0552.pdf
تاریخ ادبیات
2008-7349
2008-7349
1398
12
2
بررسی مختصات سبکی منظومه فلکنازنامه تسکین شیرازی
پاکنوش
تیموری
رحیم
کوشش شبستری
یعقوب ا بن مسعود قطیفی متخلص به( تسکین) فلک نازنامه را سال (۱۱۸۹ ه.ق۱۷۷۱ م ) در قالب مثنوی و بحر هزج مثمن مقصورو(محذوف) به رشته نظم درآورد. تسکین شیرازی شاعر دوره بازگشت ادبی بوده و محتوای منظومه فلک ناز نامه ، علاوه برادب غنایی وحماسی، سخن تعلیمی وعرفانی نیز هست..به جهت اینکه شاعر با بیان نکات اخلاقی واعتقادی، در پایان هرداستان، مخاطب را به اخلاق وکردار نیکو توصیه می کند .فلکنازنامه زبان فرهنگ و آداب اجتماعی ایران است .در این منظومه حادثه بشت حادثه پیش می آید وبرشاخ و برگ آن افزوده می شود، بطوری که فهم داستان بر خواننده دشوار می گردد. بیچیدگی وپرحادثه بودن این داستان،وآمیختگی با صحنه های عشق وعاشقی، ازویژگی های سبک تسکین در فلک ناز نامه است.از حیث داستان پردازی در میان آثار غنایی فارسی نیز بسیار قابل توجه است. تسکین با اقتدا به نظامی و فردوسی در بیان مضامین تعلیمی و ترکیب معا نی متنوع در میان داستان های عاشقانه، موفق عمل کرده .ودر بیان جزییات صحنه ها اگرچه به درازا کشیده ولی موجب ملال خا طر خواننده نمی گردد .هدف در این مقاله، بررّسی ویژگیهای سبک مثنوی فلک ناز نامه، در سطوح زبانی،ادبی وفکری ،و شناسایی جایگاه آن در میان آثارادبی است.
تسکین شیرازی
فلک نازنامه
سبک بازگشت
مختصات زبانی
ادبی وفکری
2019
09
23
217
244
https://hlit.sbu.ac.ir/article_98938_a87a62272f30d179d9d7216c5cc6cd0d.pdf
تاریخ ادبیات
2008-7349
2008-7349
1398
12
2
تضمین و اقتباس در جامعالتّواریخ رشیدالدّین فضلاللّه همدانی
زینب
کرمی پور
وحید
مبارک
تضمین و اقتباس در گسترۀ مطالعات سبکشناسی، از جمله راههای هنری کردن متن است که شناسایی کارکردهای راستین آنها، اهداف دیگری را نیز در ساختار و محتوای متن آشکار مینماید. جامعالتّواریخ نیز از جمله متنهای تاریخی است ک تضمین و اقتباس در آن بسامد چشمگیری دارد. در این پژوهش که به روش توصیفی ـ تحلیلی و استفاده از مطالعات کتابخانهای و اسنادی انجام پذیرفته است، کوشیدهایم تا علاوه بر بحث دربارۀ اهداف هنری تضمین و اقتباس در متن جامعالتّواریخ، به تحلیل و ارزیابی اهداف دیگر آنها نیز بپردازیم. دستاوردهای این مقاله بر آن است که برخورد متنهای تاریخی با مقولۀ اقتباس میتواند در بردارندۀ این اهداف باشد: کارکرد نقل به مضمون، تکرار عین مطلب، تأثیر مادۀ تاریخ در نوع نثر، استفاده از رخدادهای تاریخی برای حالت داستانوارگی بخشیدن به متن. بررسی این اهداف نشان میدهد که جامعالتّواریخ در برابر مقولۀ اقتباس متنی خنثی است و در برخورد با مقولۀ تضمین، بنا به سنّت رایج، از پویایی شایستۀ پذیرشی برخوردار است.
تضمین
اقتباس
جامعالتّواریخ
تاریخ
نقل به مضمون
تکرار
2019
09
23
245
263
https://hlit.sbu.ac.ir/article_98939_2389ab8d612acfe035eae14fd32961a5.pdf