ضبطِ نادرست و بدخوانیِ ابیاتی از حدیقه‌الحقیقه در متن‌های مصحَّح (بر مبنای نسخه‌های خطیِ کهن)

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسنده

عضو هیئت علمی دانشگاه شهیدبهشتی

چکیده

هرگونه کتابت یا ضبط نادرستِ واژه و ترکیب از سوی کاتب و مصحح، می‌تواند به ابهام معناییِ متن منجر شود و مخاطب را در درکِ مفهوم دچار مشکل کند. افزون بر این، نگاشتنِ شرح و تعلیقات بر این ضبط‌های نادرست، به پیچیده‌تر شدنِ مفهوم ابیات می‌انجامد. تأثیرِ این مسائل در تصحیحِ یک متن، هنگامی چند برابر می‌شود که متنِ مصحَّح، از متون کهن ادب فارسی بوده، واژگان کم‌کاربرد و گاه متروک و مهجور در آن به‌کار رفته‌باشد. مصداقِ این ادّعا را می‌توان در حدیقه‌الحقیقة سنایی سراغ گرفت؛ متنی که به خودیِ خود دشوار است و کتابت‌ها و تصحیح‌های مختلف، بر دشواریِ آن افزوده‌‌اند تا جایی که مشاهده می‌شود در متن‌های مصحَّح، شکلِ ضبط‌شدة برخی ابیات، مفهوم روشنی ارائه نمی‌دهد. این پژوهش در پی آن است تا با استفاده از نسخه‌های کهن حدیقه و به شیوة توصیفی ـ تحلیلی، ضبط نادرست یا بدخوانیِ برخی ابیاتِ این منظومه را برجسته سازد. مهم‌ترین دستاورد پژوهش، پیشنهادهایی برای ضبطِ درست یا خوانشِ صحیحِ برخی واژگان، ترکیبات و ابیات در حدیقة سنایی‌است که بر آن اساس، گرهِ مفهومی ابیاتِ موردِ بحث، گشوده خواهد شد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Misrepresentation and misrepresentation of the verses of Hadiqat al-Haqiqa in corrected texts (Based on ancient manuscripts)

نویسنده [English]

  • seyed mehdi tabatabaei
Member of faculty of Shahid Beheshti University
چکیده [English]

Any misinterpretation of the word or combination by the scribe and "correction" can lead to semantic ambiguity of the text, and it makes it difficult for the audience to understand the meaning of the poem. In addition, writing descriptions and suspensions on these inaccurate recordings leads to a more sophisticated concept of verses. The effect of these issues on correcting a text is multiplied when the book is corrected from ancient Persian literature, and the use of inappropriate and sometimes derogatory words is used. This claim can be traced back to Sana'i's Hadiqat al-Haqiqa; text that is difficult in itself, and various books and corrections have added to its difficulty, as far as can be seen in the corrected texts, the recorded form of some verses does not provide a clear meaning. This study seeks to highlight the inaccurate recording of some of the verses of this poem by using ancient manuscripts in a descriptive-analytical manner. The most important achievement of the research is suggestions for correctly recording or correctly reading some of the words, combinations and verses in the Sana'i Hadiqat al-Haqiqa, whereby the conceptual node of the verses in question will be resolved.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Sana'i Ghaznawi
  • Hadiqat al-Haqiqa
  • manuscripts of Hadiqat al-Haqiqa
  • commentaries and corrections to Hadiqat al-Haqiqa
  1. ابوالفتوح رازی، حسین ‌بن ‌علی، (1408)، روض‌الجنان و روج‌الجنان فی تفسیر القرآن، تصحیح: محمدجعفر یاحقی و محمدمهدی ناصح، قم: بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی.
  2. اسماعیل جرجانى، سیداسماعیل بن حسن، (1391)، ذخیرة خوارزمشاهى، قم: مؤسسة احیاء طب طبیعى.
  3. انوری ابیوردی، اوحدالدین محمد، (1376)، دیوان، تصحیح: محمدتقی مدرس‌رضوی، تهران: علمی و فرهنگی.
  4. جمال اصفهانی، مشرف‌الدین مصلح‌بن‌عبدالله، (1391)، دیوان، تصحیح: حسن وحید دستگردی، ویرایش: سیدوحید سمنانی، تهران: سنایی.
  5. حسینی، مریم، (1379)، «تصحیح ابیاتی از حدیقة سنایی براساس قدیمی‌ترین نسخة خطی»، فصلنامة علمی ـ پژوهشی دانشگاه الزهراء، سال دهم، شمارة 34 و 35، تابستان و پاییز، 21 ـ 1.
  6. خاقانی شروانی، اوحدالدین محمد، (1357)، دیوان، تصحیح: ضیاءالدین سجادی، تهران: زوار.
  7. ......................................................... ، (1389)، دیوان، تصحیح: علی عبدالرسولی، ویرایش: نوشین نامداری، تهران: سنایی.
  8. خسروی، مجید، (1393)، «تصحیح چند بیت از حدیقة سنایی با استفاده از فرهنگ جهانگیری»، نامة فرهنگستان عرفانی (ویژه‌نامة شبه‌قاره)، سال دوم، شمارة سوم، پاییز و زمستان، 350 ـ 339.
  9. خطیبی بلخی، سلطان‌العلماء بهاء‌الدین محمد، (1382)، معارف (بهاء ولد)، تهران: طهورى.
  10. خلف تبریزی، محمدحسین، (1342)، برهان قاطع، تصحیح و تحشیه: محمد معین، تهران: ابن‌سینا.
  11. درّی، زهرا، (1387)، شرح دشواری‌هایی از حدیقه‌الحقیقه سنایی، تهران: زوّار.
  12. سعدی شیرازی، مشرف‌الدین مصلح‌بن‌عبدالله، (1385)، کلیات، تصحیح: محمدعلی فروغی، تهران: هرمس.
  13. سنایی غزنوی، ابوالمجد مجدود بن آدم، (1382)، حدیقه‌الحقیقه و شریعه‌الطریقه (فخری‌نامه)، تصحیح: مریم حسینی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.
  14. ................................................................. ، (1397)، حدیقه‌الحقیقه، تصحیح: محمدجعفر یاحقی و سیدمهدی زرقانی، تهران: سخن.
  15. ................................................................. ، (1383)، حدیقه‌الحقیقه و شریعه‌الطریقه، تصحیح: محمدتقی مدرّس‌رضوی، تهران: دانشگاه تهران.
  16. سوزنی سمرقندی، شمس‌الدین محمدبن‌علی، (1338)، دیوان، تصحیح: ناصرالدین شاه‌حسینی، تهران: امیرکبیر.
  17. صفا، ذبیح‌الله، (1378)، تاریخ ادبیات در ایران، تهران: فردوس.
  18. طاهری، حمید، (1378)، «تأملی در معنی ابیاتی دشوار از حدیقة سنایی»، نشریة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تبریز، دورة 42، شمارة 172، پاییز، 72 ـ 47.
  19. طغیانی، اسحق، (1382)، شرح مشکلات حدیقة سنایی، اصفهان: دانشگاه اصفهان.
  20. عباسی، عبداللطیف، (1387)، لطایف‌الحدایق (شرح عبداللطیف عباسی بر حدیقة سنایی)، تصحیح: محمدرضا یوسفی و محسن محمدی، قم: آیین احمد.
  21. عطار نیشابوری، فریدالدین ابوحامد محمد، (2535)، خسرونامه، تصحیح: احمد سهیلی خوانساری، تهران: زوار.
  22. عقیلى علوى شیرازى، سید محمد حسین بن محمد هادى، (1385)، خلاصه‌الحکمه، قم: اسماعیلیان.
  23. عیدگاه طرقبه، وحید، (1395)، «تصحیح بیت‌هایی از حدیقة سنایی»، پژوهش‌های ایران‌شناسی، سال 6، شمارة 1، بهار و تابستان، 104 ـ 89.
  24. فراهى هروى، معین الدین، (1384)، تفسیر حدائق‌الحقائق، تهران: دانشگاه تهران.
  25. فرخی‌ سیستانی، ابوالحسن علی‌ بن جولوغ، (1349)، دیوان، تصحیح: سیدمحمد دبیرسیاقی، تهران: زوار
  26. کمیلی، مختار، (1397)، «شرح و تصحیح چند بیت از حدیقة سنایی»، پژوهش‌های ادب عرفانی (گوهر گویا)، سال دوازدهم، شمارة دوم، تابستان، 178 ـ 147.
  27. گردیزی، ابی‌سعید عبدالحی بن الضحاک، (1363)، زین‌الاخبار، تصحیح: عبدالحی حبیبی، تهران: دنیای کتاب.
  28. مجیر بیلقانی، ابوالمکارم مجیرالدین، (1385)، دیوان، تصحیح: محمد آبادی، تبریز: مؤسسة تاریخ و فرهنگ ایران.
  29. مدرّس‌رضوی، محمدتقی، (1344)، تعلیقات حدیقه‌الحقیقه، تهران: علمی.
  30. مسعود سعد سلمان، (1390)، دیوان، تصحیح: محمد مهیار، تهران: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی.
  31. مصفّا، مظاهر، و زهرا درّی، (1381)، «شرح و بررسی ابیاتی از حدیقه‌الحقیقة سنایی»، نشریة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران، شمارة صفر، شمارة پیاپی 592، تابستان، 20 ـ 1.
  32. منوچهری دامغانی، ابوالنجم احمد بن قوس، (1390)، دیوان، تصحیح: سیدمحمد دبیرسیاقی، تهران: زوار.
  33. مولوی، جلال‌الدین محمد بلخى، (1386)، فیه ما فیه، تصحیح: بدیع‌الزمان فروزانفر، تهران: نگاه.
  34. .................................................... ، (2536)، کلیّات دیوان شمس تبریزی، تصحیح: محمّد عبّاسی، تهران: طلوع.
  35. .................................................... ، (1363)، مثنوی معنوی، به‌همـت: رینولد الّین نیکلسون، تهران: مولی.
  36. ناصرخسرو قبادیانی، ابومعین، (1365)، دیوان، تصحیح: مجتبی مینوی و مهدی محقق، تهران: دانشگاه تهران.
  37. ناظم جهان، محمد اعظم، (1387)، اکسیر اعظم، تهران: دانشگاه علوم پزشکى ایران و مؤسسة مطالعات تاریخ پزشکی، طب اسلامی و مکمل.
  38. نجم‌الدین رازی، ابوبکر عبدالله بن محمد، (1373)، مرصادالعباد، تصحیح: محمدامین ریاحی، تهران: علمی و فرهنگی.
  39. ندیمی، محمود، و تهمینه عطائی کچوئی، (1396)، «تصحیح چند خطا در آثار چاپی سنایی»، آینة میراث، شمارة 61، پاییز و زمستان، 116 ـ 101.