تحلیل سبک‌شناختی طنز شاعران جامعه‌گرا و شاعران صوفی

چکیده

مقالۀ حاضر به بررسی و مقایسۀ طنزِ شاعران جامعه­گرا و شاعران صوفی در بازۀ زمانی قرن ششم تا هشتم می­پردازد تا نشان دهد گرایش­های فکری متفاوت تا چه میزان در ظهور نوع خاصی از طنز موثّر هستند. شاخصه­های مورد ارزیابی به سه جنبۀ شخصیت­پردازی، شگردهای طنز و اهداف طنز، تقلیل یافت. با تجزیه و تحلیل این داده­ها، به نظر می­رسد طنز شاعران جامعه­گرا که اندیشۀ آن­ها بیشتر با جنبه­های واقع­گرایی منطبق است، از لحاظ زبان و بیان، شگردها، اهداف و محتوا، نمودی برون­گرایانه دارد؛ طنزی که حاصل خلاقیت زبانی است و در روساخت اثر خود را نشان می­دهد. در مقابل، شاعران صوفی مسلک که دیدی عرفانی داشتند، اهداف و محتوای طنز آن­ها متناسب با افکارشان، جلوه­ای درون­گرایانه به خود گرفت؛ مطابق همین، طنز شاعران جامعه­گرا در پناه بلاغت به ظهور رسید و در بستر طنز زبان­محوری جریان پیدا کرد، در حالی که طنز شاعران صوفی همانند احوالات درونی آنان در ساختار نفوذ کرد و زمینۀ شکل­گیری طنز ساختاری را فراهم آورد.