بررسی فصاحت مولانا در کلیّات شمس تبریزی

نوع مقاله : مروری

نویسنده

دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

علمای علم بلاغت عربی و فارسی شرط عمدۀ بلاغت را فصاحت دانسته‌اند. فصاحت به کلمه، کلام و متکلّم تعلّق دارد. فصاحت متکلّم عادت و ملکۀ نفسانی او در برآوردن کلمات و کلام فصیح است و فصاحت کلام نیز در صورتی میسّر است که فصاحت کلمه مهیّا باشد. فصاحت کلمه مبرّا بودن آن از چهار عیب است: تنافر حروف، غرابت استعمال، مخالفت قیاس و کراهت در سمع. از سوی دیگر طبق نظر فرمالیستهای روس، آشنایی‌زدایی از زبان معیار، موجب ادبی شدن کلام می‌گردد. یکی از شیوه‌های برجسته‏سازی کلام، هنجارشکنی است. امّا نکته این است که هنجارشکنیهای آوایی، دستوری، زمانی، سبکی، گویشی و واژگانی، همان مصادیق تنافر حروف، غرابت استعمال، مخالفت قیاس و کراهت در سمع در بلاغت عربی و فارسی هستند! بیشتر این هنجارشکنیها در غزلیّات شمس دارای ارزش موسیقایی هستند. این مقاله علاوه بر بررسی تقابل نظر فرمالیستهای روس با علمای بلاغت، در کلیّات شمس، با ارائۀ تحلیل آماری مقادیر هرکدام از هنجارشکنیهای فوق و ارزش هنری آنها را روشن می‌سازد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

A Study of Rumi's Eloquence in Divan-I Shams

چکیده [English]

The scholars of Arabic and Persian rhetoric have considered eloquence as the main feature of rhetoric. Eloquence is concerned with the Word, the speech and the Speaker. To be considered eloquent the word must be free of four flaws: the repetition of letters, the strangeness of use, the disapproval of the analogy, and the unpleasantness of the hearing. On the other hand, according to Russian formalists, defamiliarization of standard language makes literary speech. One of the ways to make the speech prominent is norm-breaking. But the point is that phonetic, grammatical, temporal, stylistic, dialectal and lexical norm-breakings are the instances of rhetorical flaws.
Most of these defamiliarizations have musical value in Divan-l Shams. In addition to examining the Russian formalists' confrontation with rhetorical scholars, this paper by providing statistical analysis illustrates the artistic value of above norm-breakings.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Eloquence
  • Phonetic, Syntactic, Temporal, Stylistic, Dialectal, Lexical norm breaking