جایگاه شاهنامه فردوسی در نخستین دهه پس از پیروزی انقلاب اسلامی

نوع مقاله : علمی - پژوهشی

نویسندگان

دانشگاه فردوسی مشهد

چکیده

انس رابرت یاوس نظریّهپرداز آلمانی معتقد بود که تاریخِ یک شاهکار ادبی تنها تاریخ خلق آن نیست، بلکه بخش مهمّی از تاریخِ حیات آن متن وابسته به درجۀ مقبولیّت آن در سالهای پس از آفرینش آن است. بیشک نگریستن از این منظر به شاهکارهای ادب فارسی، میتواند فصلی تازه را در مطالعات تاریخ ادبیّات ایران باز نموده و منجر به پدید آمدن نسلی خواندتیتر از کتابهای تاریخ ادبیّات در ایران گردد. در جستار حاضر و با بهرهگیری از همین دیدگاه، بخشی از تاریخ شاهنامه در دهۀ نخست پس از پیروزی انقلاب اسلامی مورد بررسی قرار گرفته است. در این تحقیق نشان خواهیم داد چگونه شاهنامه که متنی پر اهمیّت و بازتابندة سیاست ناسیونالیسم باستانگرا در عصر پهلوی بود، با پیروزی انقلاب اسلامی برای مدّتی جایگاه خود را از دست داد و مورد بیتوجّهی قرار گرفت و چگونه پس از ده سال این متن ادبی به این دلیل که توانست آیینۀ بازتابندة ایدئولوژی حاکم بر ایران اسلامیِ پس از انقلاب باشد، مجدّداً مورد توجّه قرار گرفت. نیز خواهیم گفت که چگونه برپایی گنگرة جهانی شاهنامه در سال 1369 و نامگذاری آن سال به نام سال فردوسی از سوی یونسکو، نویدگر آغاز دورهای جدید در تاریخ حیات این شاهکار ادبی در دوران معاصر شد.

کلیدواژه‌ها

عنوان مقاله [English]

Shahnameh After Ferdowsi (Research on the history of Shahnameh In the first decade After the Islamic Revolution)

چکیده [English]

Hans Robert Jauss (1921-1997) believed that history of a literary masterpiece not only the history of its creation, but also an important part of that is the history of their text and vicissitudes of its acceptability after its creation. It seems that this view help us to Rewrite the history of Persian literary masterpieces and lead to write a new generation of readable and attractive literature history books that are not boring.
Hence in the present research we will show part of the history of Shahnameh in the first decades after the Islamic Revolution. To reach this goal we have researched in newspapers and historical documents and showed that how Shahname which was important text and Reflected the policy of ethnic nationalism during the Pahlavi dynasty lost its position in Islamic Republic. Some revolutionaries ignored Shahname and even sometimes insulted that. But after a few years this literary text could be a reflection of the ideology of Islamic Iran. In this article we will investigate why and how this happened.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Ferdowsi – Islamic Revolution – Reception Aesthetics Theory – Shahname

مراجع

  1. قرآن مجید
  2. آیدنلو؛ سجاد.(1387). رستم‌نامه (داستان منظوم مسلمان شدن رستم به دست امام علی (ع) به انضمام معجزنامۀ مولای متّقیان). تهران: میراث مکتوب.
  3. اخوان‌ثالث؛ مهدی.(1369). «اول و آخر شاهنامه». دنیای سخن. مرداد و شهریور. صص26-27.
  4. اصغرنیا؛ محمدحسن.(1369). «فردوسی، معمار سخن‌سازی». اطلاعات. شنبه اول دی ماه شمارۀ 19219.
  5. امین‌پور؛ قیصر. (1365). شعر انقلاب (دفتر اول). تهران: ادارۀ کل انتشارات و تبلیغات وزارت ارشاد اسلامی.
  6. براهنی؛ رضا. (1358). درانقلاب ایران چه شده است و چه خواهد شد. تهران: کتاب زمان.
  7. بویس؛ مری.(1374). «زندگینامه و آثار پروفسور احسان یارشاطر». دیدارها (مجموعه گفت‌و گوهایی از شیوا کاویانی). تهران: فکر روز.
  8. بهار؛ ملک‌الشعرا. (1379). فردوسی‌نامه. به کوشش محمد گلبن. تهران: سازمان چاپ و انتشار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی.
  9. بی‌نام. (1363). «خلاصه گزارش فعالیت های ستاد انقلاب فرهنگی از بدو تأسیس تاکنون». دانشگاه انقلاب. اسفند. ش45.صص60-74.
  10. بی‌نام. (1369). «سالشمار زندگی احسان یارشاطر». ایرانشناسی. بهار. ش 5. صص7-8.
  11. بی‌نام. (1372). «سالشمار محمدجعفر محجوب». ایرانشناسی. بهار. ش17. صص5-6.
  12. پورجوادی؛ نصرالله. (1359). «به سوی نشر دانشگاهی». نشر دانش. ش دوم. بهمن و اسفند. صص2-3.
  13. پورجوادی؛ نصرالله. (1366). «نگاهی دیگر به فردوسی علیه‌الرحمه». نشر دانش. سال هشتم، ش اول. آذر و دی. صص2-9.
  14. پهلوان؛ چنگیز. (1371). «کالبدشکافی یک بزرگداشت». ایران‌نامه. شمارۀ 4. سال دهم. پاییز. صص297-323.
  15. تکمیل‌همایون؛ ناصر. (1369). «گفتاری در ماندگاری فرهنگی شاهنامه»، فرهنگ، س 7، صص 121-144.
  16. جوادی؛ جواد. (1370) فریدونیان، ضحاکیان و مردمیان به ضمیمۀ اسطوره چیست. بانضمام مقدمۀ علی حصوری. تهران: چاپ و صحافی بهمن.
  17. حصوری؛ علی. (1356). «ضحاک اصلاح‌گری که از میان مردم برخاست». کیهان. مورخ 21 تیرماه 1356. شمارۀ 10213.
  18. خالقی سروش؛ مجید. «تلویزیون و کنگرۀ هزارۀ فردوسی». سروش. دی ماه 1369. سال دوازدهم. شمارۀ 540.صص38-39.
  19. خرّم؛ مسعود. (1376). هویّت. مؤسسۀ فرهنگی انتشاراتی حیّان.
  20. دامغانی؛ مهدوی.(1372). «مذهب فردوسی». ایرانشناسی. بهار شمارۀ 17. صص20-53.
  21. داوری؛ رضا. (1365). ناسیونالیسم و انقلاب. تهران: دفتر پژوهشها و برنامه‌ریزی فرهنگی وزارت ارشاد اسلامی.
  22. دعوتی؛ ابوالفتح .(1359). «ملیّت‌گرایی وسیله‌ای برای تجزیۀ سرزمین‌های اسلامی». بررسی مطبوعات. سال اول شمارۀ دهم. صص39-41.
  23. دفتر حفظ و نشر آثار حضرت آیت الله العظمی خامنه‌ای (http://farsi.khamenei.ir/speech-content?id=2597 ) [تاریخ دسترسی 10/10/1394]
  24. دوستخواه؛ جلیل. (1371). «نقد ادبی یا نفی شاهنامه؟ نامۀ سرگشاده به احمد شاملو». کلک. مهر 1371. شمارۀ 31. ص67-84.
  25. دوستخواه؛ جلیل.(1370). «از رنگ گل تا رنج خار (از قدمعلی سرّامی) (1)»، کلک، س2، ش16، صص 78-102.
  26. دولت‌آبادی؛ محمود.(1369). «برخوردهای جزمی مورد علاقۀ من نیست». دنیای سخن. خرداد و تیز.صص17-19.
  27. راه توده (تارنمای حزب تودۀ ایران). (http://www.rahetudeh.com/rahetude/2012/02novembre/2/javanshir.html ) [تاریخ دسترسی 22/12/1394]
  28. رجایی‌بخارائی؛ احمدعلی. (1338). «مذهب فردوسی». نشریۀ دانشکدۀ ادبیات و علوم انسانی تبریز. بهار. شمارۀ 48. صص105-113.
  29. رحیمی؛ حسین. (1360). «انقلاب فرهنگی و بازگشایی دانشگاهها». دانشگاه انقلاب. اسفند 1360. صص9-12.
  30. رحیمی؛ مصطفی. (1369). «برتر از شاه». کلک. دی ماه شمارۀ دهم. صص4-13.
  31. رستگار فسائی؛ منصور.(1377). «زبان و ادبیات فارسی در بیرون از مرزهای ایران پس از انقلاب اسلامی». نامۀ پارسی. زمستان. ش 11. صص5-47.
  32. رضا؛ فضل‌الله.(1369). «شاهنامه تجلّی دادخواهی و مبارزه با جهل است». گزارش هزارۀ تدوین شاهنامه از محمد غلام. رشد آموزش و زبان فارسی. زمستان ش23. صص34-39.
  33. رعدی‌آذرخشی؛ غلامعلی.(1353). مجموعه‌ سخنرانی‌های اولین و دومین هفتۀ فردوسی. به کوشش حمید زرین‌کوب. مشهد: انتشارات دانشگاه فردوسی.
  34. رنجبر؛ احمد. (1360). «ستایش یزدان». دانشگاه انقلاب. دیماه. شمارۀ 7. صص23-24.
  35. رنجبر؛ احمد. (1361). «داستان ضحاک از زبان حکیم طوس». دانشگاه انقلاب. بهمن. شمارۀ 20. صص24-25.
  36. ریاحی؛ محمدامین. (1369). «نقد افسانه فردوسی و محمود»، کلک، س 1، ش 9، صص 5-16.
  37. سبزواری؛ حمید. (1365). شعر انقلاب (دفتر اول). تهران: ادارۀ کل انتشارات و تبلیغات وزارت ارشاد اسلامی.
  38. سعیدی سیرجانی؛ علی‌اکبر. (1368). ضحاک ماردوش از شاهنامۀ فردوسی. تهران: چاپ دوم.
  39. شاملو؛ احمد. (1369ج). «ایران در سدۀ بیستم». بولتن تلویزیون ما. زیر نظر پریسا ساعد. شمارۀ 1، 25 اردیبهشت1369. چاپ کالیفرنیا.
  40. شاملو؛ احمد.(1369الف). «بررسی اجتماعی اساطیر شاهنامه». دنیای سخن. خرداد و تیر. صص12-16.
  41. شاملو؛ احمد.(1369ب). «این ملّت حافظۀ تاریخی ندارد». دنیای سخن. مرداد و شهریور. صص20-22.
  42. شریعتی؛ علی. (1361). بازشناسی هویت ایران اسلامی. تهران: الهام.
  43. شریف کاشانی؛ علی. (1365). شعر انقلاب (دفتر اول). تهران: ادارۀ کل انتشارات و تبلیغات وزارت ارشاد اسلامی.
  44. شهری برآبادی؛ محمد. (1366). «دگرگونیهای شعر فارسی پس از انقلاب اسلامی». مشکوه. بهار ش 14.صص 87-101.
  45. شهیدی؛ سید جعفر.(1373). «فردوسی- شاعری شیعی مذهب». شاهنامۀ فردوسی پدیدۀ بزرگ در تمدن جهانی. تهران: مرکز مطالعات ایرانی.
  46. شیرانی؛ محمود. (1369). « فردوسی، شاعر جاودانه ایران »، در شناخت فردوسی، صص 21-56.
  47. الطایی؛ نجاح‌عطاء. (1369). سیر اندیشۀ ملّی‌گرایی. تهران: سازمان تبلیغات اسلامی.
  48. غلام؛ محمد.(1369). «شاهنامه تجلی دادخواهی و مبارزه با جهل است». رشد آموزش و زبان فارسی. زمستان ش23. صص34-39.
  49. فتوحی؛ محمود. (1387). نظریۀ تاریخ ادبیات با بررسی انتقادی تاریخ ادبیات نگاری در ایران. تهران: سخن.
  50. فرشیدورد؛ خسرو. (1369). «و ... !». دنیای سخن. مرداد و شهریور. صص37.
  51. فیض؛ رضا. (1394). مصاحبه با مؤلف. (هفتم اسفند ماه).
  52. کلهر؛ مهدی. (1368). «باستان‌گرایی در تاریخ معاصر». یاد، بهار. سال چهارم. شمارۀ چهاردهم. صص125-146.
  53. کلهر؛ مهدی. (1368). «باستان‌گرایی در تاریخ معاصر». یاد، زمستان. سال پنجم. شمارۀ هفدهم. صص163-186.
  54. گلشیری؛ هوشنگ. (1369). «تلقی غلط از ادبیات و تاریخ». دنیای سخن. مرداد و شهریور. صص23-25.
  55. متینی؛ جلال. (1373). «دروغ مصلحت‌آمیز». ایرانشناسی. سال هفتم. پاییز. شمارۀ 3. صص477-487.
  56. متینی؛ جلال.(1369). «شاهنامه و شریعت»، ایران شناسی، س 2، ش 2، صص 379-399 .
  57. متینی؛ جلال.(1377). «گرمی بازار افترا». ایرانشناسی. سال دهم. پاییز. شمارۀ 1. صص1-24.
  58. محسنی‌گرگانی؛ احمد. (1359). «هویّت انقلاب». بررسی مطبوعات. سال اول شمارۀ نهم صص33-36.
  59. محمدی؛ مجید.(1369). «نقد مؤلف: نگاهی به آراء و آثار نصرالله پورجوادی». ارغوان. سال اول. شمارۀ اول. آذر 1369.
  60. محیط طباطبایی؛ محمد. (1369). فردوسی و شاهنامه. تهران: امیرکبیر.
  61. محیط‌طباطبایی؛ محمد. (1357). «جمهوری ملّی اسلامی ایران». اطلاعات. مورخ 17 اسفند.
  62. مسکوب؛ شاهرخ. (1351). «شاهرخ مسکوب و افسانۀ سیاوش». کتاب امروز. پاییز 51. ص5-8.
  63. معصومی‌همدانی؛ علی. (1367). «چرا حافظ؟ تأملی در معنی تاریخی حافظ‌شناسی ما». نشر دانش. مهر و آبان. سال هشتم، شمارۀ ششم. صص 2-10.
  64. معلّم؛ علی.(1362). سوره (جنگ پنجم). تهران: حوزۀ هنری سازمان تبلیغات اسلامی.
  65. منفردزاده؛ اسفندیار.(1369). «آب در خوابگه مورچگان». دنیای سخن. مرداد و شهریور. ص26.
  66. منوّر؛ محمد. (1370). «نقد شاهنامه تصحیح دکتر جلال خالقی مطلق». کلک. فروردین1370. ش13. صص146-157.
  67. موسوی خمینی؛ روح‌الله.(1362). در جستجوی راه از کلام امام (ملی‌گرایی). دفتر یازدهم. تهران: امیرکبیر.
  68. موسوی‌گرمارودی؛ علی. (1369). مجموعه مقالات انجمن‌وارۀ بررسی مسائل ایرانشناسی. تهران: دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
  69. مول؛ ژول(نویسندۀ مقدمه). (1347). شاهنامۀ چاپ خاور. تهران: 1347.
  70. مهاجرانی؛ عطاءالله.(1369). گزند باد. تهران: اطلاعات.
  71. مهدوی دامغانی؛ احمد. (1369). «گفتگو دربارۀ فردوسی»، خاوران، س 1، ش 4 و 3، صص 71-74 .
  72. نقوی؛ علی‌محمد.(1364). اسلام و ملّی‌گرایی. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی. چاپ دوم.
  73. نولدکه؛ تئودور. (1327). حماسۀ ملی ایران. ترجمۀ بزرگ علوی. تهران: انتشارات دانشگاه تهران.
  74. یزدان پرست؛ حمید. (1388). نامۀ ایران (مجموعه مقاله‌ها، سروده‌ها و مطالب ایران‌شناسی). ج5. تهران: اطلاعات.
  75. Demmers, J. (2002). Diaspora and Conflict: Locality, Long-distance Nationalism, and Delocalisation of Conflict Dynamics. The Public, 9(1): 85-96.
  76. Friedland, Roger. (2002). ‘Money, Sex, and God: The Erotic Logic of Religious Nationalism.’ Sociological Theory 20(3):381-425.
  77. Robert C. Holub, Reception Theory: A Critical Introduction. (London and New York: Methuen, 1984), xii.
  78. Juergensmeyer, Mark. (1993). The New Cold War? Religious Nationalism Confronts the Secular State. Berkeley: University of California Press.
  79. Jauss, Hans Robert. (1970). Literary History as a Challenge to Literary Theory. New Literary History. Vol. 2, No. 1, A Symposium on Literary History (Autumn, 1970), pp. 7-37
  80. Published by: The Jihns Hopkins University Press.
تاریخ ادبیات
دوره 9، شماره 1
بهار و تابستان ۱۳۹۵. شماره: ۷۸/۳
اردیبهشت 1395
صفحه 111-134

فایل ها

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار