ORIGINAL_ARTICLE
بررسی شخصیّت فرهاد از واقعیّت تا افسانه
فرهاد یکی از معروف ترین و محبوب ترین شخصیّتهای داستانی در نزد فارسی زبانان است که همواره نمادی از عاشق پاکباخته و واقعی بوده است. با وجوداین، شخصیّت او در هاله ای از ابهام قرار دارد و اطّلاع درستی از او در دسترس نیست. به نظر میرسد فرهاد، نمادی اشکانی باشد که برای دفاع از فرهنگ اشکانی در برابر ساسانیان، در دنیای قصّه قدم نهاده است؛ محبوبیّت او در ذهن ایرانیان باعث شده که حتّی تاریخ نویسان نیز او را شخصیّتی تاریخی بپندارند. در این مقاله شخصیّت افسانه ای و یا واقعی «فرهاد» با توجّه به منظومۀ خسرو و شیرین نظامی و منابع تاریخی موجود بررسی شده است.
https://hlit.sbu.ac.ir/article_98680_ea8279be264dd83ba9de713351b238d2.pdf
2010-09-23
فرهاد
نظامی
خسرو و شیرین
ساسانیان
اشکانیان
سیّده مریم
ابوالقاسمی
m_abolghasemi@sbu.ac.ir
1
استادیار گروه زبان و ادبیات فارسی دانشگاه شهیدبهشتی
LEAD_AUTHOR
مصطفی
آرزومند لیالکل
test@sbu.ac.ir
2
کارشناس ارشد زبان و ادبیات فارسی
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
بررسی زندگانی "میرتذکره" در آیینۀ منشآت او
تقی الدّین کاشانی(943-1022/1024ق)، ملقّب به میرتذکره نویسندۀ صاحب نظر و پرکار عهد صفوی و مؤلّف تذکرۀ نامی خلاصـةالاشعار و زبدةالافکار(975-1016ق) است. وی برخلاف دیگر تذکره نویسان، در آثارش شرحی مستقل از احوال خود بیان نکرده و جز گویه هایی پراکنده، اطّلاع چندانی از وضعیّت و احوال خود در خلاصةالاشعار و دیگر آثار به جای مانده اش به دست نداده است؛ از این رو نامه های بازیافتۀ این نویسندۀ سخت کوش و مهجور عهد صفوی که به برخی دوستان، سلاطین و صاحبان مناصب نوشته است زوایای تاریکی از زندگی او را روشن می کند که بیان شرح احوال تقی کاشی و تبیین ویژگی های نثر دورۀ صفوی به خصوص در حوزۀ نامه نگاری، اهمیّت ویژه ای دارد؛ از این رو در این پژوهش ضمن تصحیح این نامه ها، به بررسی ویژگی ها و مطالب آنها می پردازیم.
https://hlit.sbu.ac.ir/article_98678_0f1a21d885d771579ea4e43dd903e1e6.pdf
2010-09-23
تقی الدّین کاشانی
منشآت فارسی
خلاصةالاشعار
نثر دورۀ صفوی
سعید
بزرگ بیدلی
bozorghs@modares.ac.ir
1
دانشگاه تربیت مدرس
LEAD_AUTHOR
نفیسه
ایرانی
nafis4iran@yahoo.com
2
دانشگاه تربیت مدرس
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
پژوهشی در واژههای ترکی مقالات شمس
در این مقاله بیست واژة ترکی که در متن مقالات شمس به کار رفتهاند، معرّفی و ریشهشناسی شده است و گامی است کوچک در بخش فقه اللّغة ادبیّات تطبیقی؛ و نیز نشانه و دلیلی است بر تأثیرگذاری زبان و ادب ترکی بر زبان و ادبیّات فارسی. گمان میرود مطالعهکنندگان آثار عرفانی را نیز مفید باشد.
https://hlit.sbu.ac.ir/article_98676_635f9263e0f0911d818ac17402d7c2f2.pdf
2010-09-23
مقالات شمس
واژه شناسی
ترکی
ریشهشناسی
اسماعیل
تاجبخش
e.89.tajbakhsh@mail.com
1
دانشیار دانشگاه علامه طباطبایی
LEAD_AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
نوآوریهای ناصرخسرو در سنّت قصیدهسرایی فارسی
قالب قصیده تا پیش از ناصرخسرو، بیشتر مدحی بوده است؛ امّا ناصرخسرو در قصیده چه از نظر قالب و چه معنا، ساختار شکنی نموده است. موضوع این مقاله، بررسی نوآوری های ناصرخسرو در این زمینه است. در بخش نخست مقاله اجمالاً به قصاید پیش از ناصرخسرو پرداخته شده است. شعر او از نظر ذوق شاعرانه و تبعیّت از برخی سنّت های ادبی، با شاعران پیش از خود شباهت هایی دارد. در بخش تفاوت ها ، دیدگاه ناصرخسرو دربارۀ شعر، وزن قصاید او، نوآوری در مقدّمه و قسمت اصلی قصیده بررسی شده است. قصد ناصرخسرو از وصف طبیعت، نشان دادن ناپایداری آن از طریق تداعی و دلالت های ثانوی ، لزوم دل نبستن به رهگذار بی معنی و همچنین گذر از طبیعت بیرون و رجوع به جهان درون است. در واقع ناصر خسرو در متن اصلی قصیده _که بنا به سنّت جایگاه مدح است_ به تفسیر و تأویل بخش اوّل- تغزّل- می پردازد و از مسائل دینی می گوید. سرچشمۀ این نگاه شاعر، قرآن و اندیشه های کلامی است که در برخی از آثار حکمی او به چشم می خورد.
https://hlit.sbu.ac.ir/article_98674_0f833edf467d2a0ed8854c7e26241ae7.pdf
2010-09-23
ناصرخسرو
نوآوری
سنّت
تفسیر دینی
همایون
جمشیدیان
homayunjamshidian@yahoo.com
1
دانشگاه گلستان
LEAD_AUTHOR
لیلا
نوروزپور
test@sbu.ac.ir
2
دانشگاه گلستان
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
اندیشة ماکیاولی و تاریخ بیهقی
کتاب ارزشمند تاریخ بیهقی به این دلیل که بر نکات و اشارات فرهنگی و اجتماعی پراکنده در خلال روایاتش اشتمال دارد، از نظر مطالعات فرهنگی و جامعه شناسی اهمیت بسیار دارد. زیرا این نکات، بازتاب دهندۀ جزئیّات زندگی اجتماعی در ایران قرن پنجم هجری است. یکی از وجوه ارزشمند تاریخ بیهقی، تبیین و توصیف شیوۀ مدیریت و مملکت داری سلاطین غزنوی، خصوصاً سلطان مسعود، با نگرشی تحلیلی و نقّادانه است. این ویژگی از نظر مطالعات میان رشته ای، در میان آثار تاریخی قرن پنجم و ششم هجری به کتاب تاریخ بیهقی ارزشی خاص بخشیده است. با توجّه به اینکه در جهان امروز، شالودۀ اندیشههای مدیریت سیاسی کشورهای غربی و اغلب ملل دیگر، تا حدّ زیادی از عقاید و تفکّرات نیکلوماکیاولی، سیاستمدار و نویسندۀ مشهور ایتالیایی (وفات 1527م.) تأثیر پذیرفته است و نظریات او از رنسانس به بعد، اهمیت بسیار یافته است، نویسندۀ این مقاله با شیوۀ توصیفی – تحلیلی و با استناد به مندرجات کتاب تاریخ بیهقی و آثار مهمّ نیکلوماکیاولی ، برآن است تا رفتارهای مدیریتی و روشهای مملکت داری مسعود غزنوی را با عقاید و نظریات ماکیاولی مقایسه نماید. بر اساس نتایج این جستار، روشهای مسعود در بیش از نیمی از موارد با توصیههای ماکیاولی منطبق است.
https://hlit.sbu.ac.ir/article_98672_27807c0584be43949da3ab4d16ac306e.pdf
2010-09-23
مقایسه
مدیریت سیاسی
ماکیاولی
مسعود غزنوی
تاریخ بیهقی
سعید
حاتمی
s.hatami@yahoo.com
1
دانشگاه ولی عصر (عج) رفسنجان
LEAD_AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
شباهتهای سبکی شعر شاملو و نثر تاریخ بیهقی
در بسیاری از مکاتب ادبی چه سنّتی و چه نو، زبان به عنوان یکی از مهمترین عناصر شعر مورد بررسی ناقدان قرار گرفته و میگیرد. اهمّیّت زبان در نقد ادبی، در مکتب فرمالیست روس و فرزند آن ساختارگرایی، بیش از مکتبهای دیگر است. پایۀ فکری این مکاتب بیشتر بر برجستگی متون ادبی و غرابت و دوری آن از زبان عادّی و معمول است که به عنوان یکی از مهمترین و اساسیترین شیوههای زیباسازی اثر و نفوذ در دل مخاطب بررسی میشود. یکی از راههای برجستهسازی متون ادبی، هنجار گریزی است و یکی از راههای هنجارگریزی برای ایجاد زیبایی اثر ادبی ، باستانگرایی است. از میان شاعران معاصر ایران، احمد شاملو از جمله کسانی است که یکی از اساسیترین پایههای زبانیِ شعر خود را بر باستانگرایی نهاده است. از مشخّصههای اصلی شعر او، توجّه به متون گذشته به عنوان منبع بزرگ زبانی برای برجستهسازی و... است. یکی از متنهایی که بسیاری از ناقدان و صاحبنظران به عنوان منبع زبانی شعر شاملو مطرح میکنند، نثر شیوای تاریخ بیهقی است. در این مقاله سعی بر این است وجوه شباهتهای شعر شاملو با تاریخ بیهقی آشکار شود و این شباهتها با استفاده از آرای فرمالیستی و ساختارگرایی بررسی شود.
https://hlit.sbu.ac.ir/article_98670_8d10f15c098ae93916cc462fb193a804.pdf
2010-09-23
شاملو
تاریخ بیهقی
فرمالیست
ساختارگرایی
برجستهسازی
کهنگرایی
احمد
خاتمی
a_khatami@sbu.ac.ir
1
دانشگاه شهید بهشتی
LEAD_AUTHOR
مصطفی
ملکپائین
m_malekp@yahoo.com
2
دانشگاه شهید بهشتی
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
فرامز و هفت خان
فرامرزنامه منظومهای حماسی طبیعی است که در قرن پنجم یا اوایل قرن ششم سروده شده است. در مورد ناظم آن هنوز اطّلاعی در دست نیست. در این منظومه داستان فرامرز، پسر رستم، به نظم کشیده شده است. اخبار فرامرز به قول صاحب تاریخ سیستان، بالغ بر دوازده مجلّد بوده است ولی منظومۀ موجود دارای حدود 1600 بیت است.این منظومه به لشکرکشی فرامرز به هندوستان برای نجات نوشاد شاه و مردم هندوستان از پنج مشکل پرداخته است. این مشکلات عبارتند از: 1- کناس دیو 2- کید شاه، یکی از شهریاران هند، که نهصد هزار نیرو دارد و هرساله باج زیادی از آنها میگیرد. 3- گرگی قوی، شاخ دار و نهصد ساله مشهور به گرگ گویا 4- اژدها 5- سی هزار کرگدن ویرانگر. در جریان مبارزه با کید شاه، دو نبرد بزرگ دیگر رخ میدهد که عبارتند از: نبرد با نوشدار هندی که ده هزار نیرو دارد و نبرد با درّندهای قوی به نام سنور؛ پس میتوان گفت که فرامرز هم مانند رستم و اسفندیار نوعی هفت خان داشته است و به-جاست که آن را با هفت خان رستم و اسفندیار مقایسه و ویژگیهای ساختاری آنها را بیان کنیم. هرچند فرامرز نامه از شاهنامه بسیار تأثیر پذیرفته است ولی محتوای آن بیش از هر کتابی به گرشاسب نامه شبیه است. یکی از مهمترین مأموریّتهای گرشاسب، رفتن به هندوستان برای نبرد با بهوشاه هند بود. حوادثی که برای گرشاسب پیش آمد به حوادث پیش آمده برای فرامرز، بسیار شباهت دارد.
https://hlit.sbu.ac.ir/article_98668_6357e824dbd47bad328fd81c39cba42d.pdf
2010-09-23
حماسه
شاهنامه
فرامرز
هفت خان
کاظم
دزفولیان
k_dezfoulian@sbu.ac.ir
1
دانشگاه شهید بهشتی
LEAD_AUTHOR
فرهاد
شاکری
farhad.shakery@gmail.com
2
دانشگاه شهید بهشتی
AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
نگاهی به خواب فردوسی در شاهنامه
با توجّه به اینکه میان نخستین دست نوشته های شاهنامه، با وفات سرایندۀ بزرگ آن فردوسی ،دویست سال فاصله افتاده است و در دست نوشته ها تعداد ابیات بین چهل و هشت هزار تا بیش از شصت هزار است؛ پژوهندگان این کتاب سترگ، میان آنچه براستی سرودۀ فردوسی است، با آنچه ابیات و داستان های الحاقی خوانده میشود، اتّفاق نظر ندارند. بسا ابیاتی که به ملاحظات گوناگون در متن گنجانیده شده است.یکی از این ملاحظات، مسائل سیاسی دوران فردوسی است؛ از این رو بسیاری برآنند که ستایشهای محمود در شاهنامه بنیادی ندارد. از گونۀ این ستایشها، خوابی است که در ابتدای داستان گشتاسب از زبان فردوسی بیان میشود و دقیقی در خوابی که بیشتر متضمّن ستایش محمود غزنوی است، از او میخواهد تا سرودههایش را در شاهنامه بگنجاند. گرچه این خواب در همۀ نسخه های چاپی شاهنامه دیده می شود، امّا نکاتی در آن، درستی انتساب آن را به فردوسی مورد تردید قرار میدهد. این جستار در تحلیلی درون متنی، موضوع را برمیرسد.
https://hlit.sbu.ac.ir/article_98666_438f61d7e48a6c9e17e80975738f6fa2.pdf
2010-09-23
متون حماسی
شاهنامه
خواب فردوسی
دقیقی
محمود غزنوی
مجتبی
دماوندی
dr.damavandi@yahoo.com
1
دانشگاه سمنان
LEAD_AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
رماننویسی در دهة شصت
در دهة شصت در ایران، شصت و شش رمان منتشر شده است. از این مجموعه، مضمون شانزده اثر از تأثیر پذیری مستقیم از انقلاب و جنگ حکایت میکند؛ یعنی مسائل اجتماعی، سیاسی، فرهنگی، اقتصادی، وضعیّت روشنفکران، گشایشها و سختیهای حاصل از انقلاب و آفتها و ارزشهای مربوط به جنگ مطرح شدهاند. نویسندگان نوزده رمان، فضای ایجاد شده بر اثر انقلاب را، مغتنم شمردهاند تا چیزهایی را بگویند که بیان آنها پیش از انقلاب آسان نبود از جمله: مخاطرات آزادیخواهی، منازعات برخاسته از تضادهای طبقاتی، بیماری اقتصادی، جهل و محرومیّتها، حقکشیها، قتل و حبس و ایذای آزادیخواهان و مسائلی از این قبیل. اینها را رمانهای تأثیر پذیر از انقلاب تلقّی میکنیم. سی و یک رمان دیگر، نه مضمون انقلابی دارند و نه اغتنام فضای انقلاب در آنها مشهود است. به عبارت دیگر محرّکهای خاصّ انقلابی در آنها مشهود نیست؛ یعنی چیزهایی گفتهاند که در اکثر حکومتها توان گفت. مضمون اکثر اینها، مسائل اجتماعی و گاهی عواطف لطیف است. اینها را رمانهای تأثیر ناپذیر از انقلاب قلمداد میکنیم. در این جستار، نام رمانها، مضمون و نویسندگان آنها را ذکر میکنیم.
https://hlit.sbu.ac.ir/article_98664_9e6c37028bcfc6954f99ecb83ace6514.pdf
2010-09-23
رمان
ایران
دهة شصت
مضمون
انقلاب
ابراهیم
رنجبر
ranjbar_i@yahoo.com
1
دانشگاه محقق اردبیلی
LEAD_AUTHOR
ORIGINAL_ARTICLE
ساختار حکومت، ویژگیها و کارکردهایش در مرصاد العباد
نجم الدّین رازی عارفی است که در ظاهر با عالم سیاست بیگانه است. امّا علاقه مندی اش به انسان و سر نوشت و سعادت و شقاوت او که با شیوۀ ادارۀ کشور مرتبط است ، وی را به طرح مسائل سیاسی وا میدارد. در این مقاله خواهیم دید که او با تکیه بر طرح وارۀ ذهنی اش که بر بنیاد باورهای عرفانی و دینی او استوار است ، اوّلاً بر ضرورت حکومت تأکید می ورزد و ثانیاً دولت و دین را چونان دو روی یک برگ می داند و معیارهای ارزیابی حکومت و حاکمان را از شریعت اخذ می کند. از سخنان او در مرصادالعباد بر می آید که اجزا و عناصر حکومت مورد نظرش، باید مثل اعضای بدن با یکدیگر و با کلّ نظام در تعامل باشند. به نظر او حکومت به هرمی می ماند که شاه در رأس آن قرار می گیرد و وزیر و کارگزاران، بخش میانی آن را تشکیل می دهند و مردم که گسترده ترین و محروم ترین طبقۀ اجتماعی را به وجود میآورند ، در پایۀ این هرم قرار دارند. از آنجا که می بیند، شاه با خودکامگی و اختیارات نامحدود حکم میراند و کارگزاران دیگر با پرداخت رشوه و خدمت ، به حوزۀ قدرت راه مییابند؛ نویسنده مثل همیشه ، به جای بیان واقعیّتهای موجود ، به توصیف « آن چه باید باشد » می پردازد. از خلال همین توصیفهاست که خواننده ساختار شکنی کرده ، به نگفتههای متن پی میبرد و در مییابد که حکومت موجود ، چیزی جز نظامی تباه نیست. نظامی که در آن جماعتی عظیم استثمار میشوند تا مشتی محدود ثروت اندوزند.
https://hlit.sbu.ac.ir/article_98662_65681d03c015409d2f870164ad5caccb.pdf
2010-09-23
سیاست
شریعت
شاه
وزیر
کارگزاران
مردم
تورج
عقدایی
dr-aghdaie@yahoo.com
1
دانشگاه آزاد اسلامی واحد زنجان
LEAD_AUTHOR